Vroomshoop
(gemeente Den Ham)
Hoogveenkolonie ontstaan in 1859 toen het Hammer Bovenveen doorsneden werd door het Overijssels Kanaal Almelo-De Haandrik. Ten zuiden van het dorp, bij het Separatiepunt, mondde het Overijssels Kanaal van Zwolle naar Vroomshoop hierin uit. De naam van het dorp is mogelijk afgeleid van een Vroonhoeve, of heerlijke hoeve, ooit gelegen op de uitlopers van de aan de westzijde gelegen Zandstuve. Vroomshoop is ontstaan als lintdorp langs het kanaal. Rond 1875, toen de markt voor turf verzadigd was, ontstond een akkerbouwdorp met aardappelteelt. Groninger en Drentse kolonisten lieten omstreeks 1890, vooral langs de haaks op het kanaal gelegen Tonnendijk, grote boerderijen bouwen. Een eerste verdichting vond plaats met de bouw van 38 arbeiderswoningen aan de Eikstraat in 1916; geen grote luxe in een gebied waar in 1906 nog 109 plaggenhutten stonden. Het confectieatelier van de Vriezenveense tricotfabriek Jansen en Tilanus bood tussen 1910 en 1930 werk aan veel (vrouwelijke) arbeidskrachten. Het uitbreidingsplan uit 1956 vormde het begin van de huidige compacte
Vroomshoop, Herv. kerk
dorpstructuur tussen kanaal, Separatiepunt en Zandstuve. De noordelijker gelegen katholieke enclave Geerdijk heeft wel haar veenkoloniale structuur behouden. De plaats werd bepaald door de voorwaarde dat de kerk halverwege Vroomshoop en de veenkolonie ‘Nieuw Gelderland’ (bij Beerzerveld) werd gebouwd. Slechts dan stelden de Gelderse steenbakkerijen, waarvoor daar turf werd gestoken, gratis stenen voor de bouw beschikbaar.
De R.K. St.-Willibrorduskerk (Schoolstraat 80, Geerdijk) is een driebeukige pseudobasiliek met smaller rechtgesloten koor en toren van drie geledingen en aangekapt steil tentdak. De kerk werd in 1867-'68 gebouwd naar plannen van H.J. Wennekers in een combinatie van neogotische en neoromaanse vormen; zo zijn de galmgaten in de toren voorzien van neoromaanse deelzuiltijes maar het schip van neogotische steunberen. Op het in 1870 gestichte kerkhof staat een aantal gietijzeren grafkruisen.
De
Herv. kerk (Hoofdstraat 35) is een zaalkerk; de toren heeft drie geledingen en een sterk ingesnoerde spits met flankerende obelisken. De in overwegend neoclassicistische vormen opgetrokken kerk heeft opvallend rijke baksteendecoraties. Ze werd in 1869-'70 gebouwd naar plannen van H.A. van Goor uit Deventer. In 1910 volgde een verbouwing en in 1968 kreeg ze aan de
Vroomshoop, Villa De Vier Zonen
zijkant een nieuwe aanbouw. De pastorie in dezelfde vormen (Hoofdstraat 36) stamt uit 1869.
Woonhuizen. Een van de eerste huizen in Vroomshoop is de omstreeks 1860 gebouwde villa De vier zonen (Separatiepunt 2-3). Het pand ontstond mogelijk naar plannen van B. Witzand voor de textielfabrikant G. Salomonson, die zich in 1857 had teruggetrokken als firmant van de Koninklijke Stoomweverij te Nijverdal en zich ging toeleggen op de turfwinning en het in cultuur brengen van veengronden in de omgeving. De naam van de villa, die omstreeks 1900 in chaletstijl werd gebouwd, verwees naar zijn vier zonen Barend, Hendrik, Maurits en Lodewijk. De vervenerswoning Oranjestraat 48-49 verrees omstreeks 1900 in een eigenzinnig soort neorenaissance. De vervenerswoning Esperance (Oranjestraat 43) werd in 1910 gebouwd in sobere jugendstil-vormen, evenals het uit ook uit 1910 stammende woonhuis Hoofdstraat 19.
Boerderijen. Langs het Overijssels Kanaal en de Tonnendijk staan enkele grote ontginningsboerderijen, gebouwd door Groninger of Drentse kolonisten. Ze vertonen sterke gelijkenis met die in de Groninger veenkoloniën. Het gaat daarbij om boerderijen met een fors, aan de straat gelegen, woongedeelte ter grootte van een flinke burgerwoning, verbonden door zogeheten krimpen met het veel bredere bedrijfsgedeelte, waarin zich doorgaans een zijlangsdeel bevindt. Voorbeelden zijn Agricultura (Tonnendijk 170), omstreeks 1900 voor J.C. Wolthuis gebouwd, Sallandia (Tonnendijk 99-101) uit 1901, Repos Ailleurs (Schoolstraat 53) uit omstreeks 1904, Johanneshoeve (Tonnendijk
Auteursrechtelijk beschermd