Monumenten in Nederland. Overijssel

Lonneker
(gemeente Enschede)

Essenzwermdorp ontstaan in de vroege middeleeuwen. Het was naamgevend dorp bij de splitsing in 1811 van het stadsgericht en het richterambt in de gemeenten Enschede en Lonneker. De oorspronkelijk vijf marken Esmarke, Lonneker, Usselo, Twekkelo en Driene waaruit de gemeente Lonneker bestond, omsloten het stadsgebied van Enschede geheel. In 1884 werd een deel aan Enschede afgestaan, waardoor het raadhuis in die gemeente kwam te staan. In 1934 volgde volledige samenvoeging. Pas in 1820 was er sprake van enige kernvorming rondom de kerk en in de nabijheid van de blekerij van de firma Blijdensteijn & Co, waar in 1829 in het looghuis een eerste stoommachine werd geplaatst. In 1890 werd de spoorlijn naar Oldenzaal doorgetrokken. Vooral ten noorden en oosten van het dorp ontstond in de tweede helft van de 19de eeuw een parklandschap doordat men de woeste gronden veranderde in bossen behorend bij de diverse fabrikantenbuitenplaatsen.

De R.K. kerk St.-Jacobus de Meerdere (Scholten Riemerstraat 38) is een driebeukige neogotische kruisbasiliek met vieringstoren, op een eentraliserende plattegrond; ze heeft een driezijdig gesloten koor met zijkapellen. De kerk werd in 1911-'12 gebouwd naar plannen van W. te Riele op de plaats van een voorganger uit 1820. Het kerkinterieur is voorzien van graatgewelven. In de kerk bevindt zich een piëta uit de eerste helft 15de eeuw, afkomstig uit klooster Almelo. Het hoofdaltaar werd in 1912 vervaardigd door J.H. Brom. De gebrandschilderde ramen van H.L.D. Kocken stammen uit dezelfde tijd. De gewelfschilderingen van G. van Geffen dateren van 1921. Het orgel werd in 1950 gebouwd door H.J. Vierdag. De pastorie (Scholten Riemerstraat 40) dateert uit 1911-'12. Op het kerkhof bevinden zich een zandstenen calvariegroep uit 1865 en enkele priestergraven.

Scholen. De voorm. Lonnekermarkeschool (Dorpsstraat 78) is een redelijk gave tweeklassige openbare lagere school met middengang gebouwd in 1899 naar ontwerp van H.E. Zeggelink. In 1920 werd een lokaal toegevoegd. De onderwijzerswoning (Dorpsstraat 76) stamt in haar huidige vorm uit 1906. De gemengde R.K. school annex parochiehuis (Dorpsstraat 98) werd in 1923 gebouwd.

De muziektent (Dorpsstraat ong.), op het plein voor de kerk, is een open houten gebouwtje met expressionistische details; het verrees omstreeks 1920.

Boerderijen. Ten oosten van Lonneker liggen twee vermeldenswaardige boerderijen. De Roosker (Lossersestraat 170) is een hallenhuisboerderij uit 1774 onder zadeldak met houten topschilden; ze heeft een haaks geplaatste bovenkamer en vrijstaande vakwerkschuur. Lossersestraat 235 is een uit 1880 stammende boerderij met dwars woongedeelte en een in 1931 vernieuwd bedrijfsdeel onder mansardekap.

Windmolen de ‘Lonnekermolen’ (Lonneker Molenweg bij 81), ook ‘Demmersmolen’ genoemd, is een ronde bakstenen beltkorenmolen, gebouwd in 1851 in opdracht van B.W. Blijdenstein. De molen is in 1964 en 1995 gerestaureerd.

Het Stokhorst (Oldenzaalsestraat 500), ten zuiden van Lonneker, is een fabrikantenbuitenplaats die werd gesticht in 1889 op de plaats van een 18de-eeuwse boerderij waar in 1840 een herenkamer werd aangebouwd. In opdracht van E. Jannink Gzn. maakte deze in 1889 plaats voor een landhuis naar plannen van H. Reijgers in een parkaanleg naar ontwerp van D. Wattez. In 1912-'16 werd het landhuis verbouwd tot zijn huidige gedaante, naar plannen van K.P.C. de Bazel en in opdracht van G. Jannink en diens vrouw C.F. van Heek. Het oude landhuis werd daarbij slechts ten dele afgebroken. Voor de vormgeving liet De Bazel zich leiden door een afbeelding uit het Engelse blad Homes & Gardens, aangeleverd door de opdrachtgevers. Het

[p. 213]

Lonneker, Landhuis Het Stokhorst (1983)

resultaat is een fors pand met leien dak, dakruiter, een ingangspartij met boogstelling en sterke horizontale accenten. Naar ontwerp van D. Wattez werd de tuinaanleg aangepast. De met riet gedekte tuinmans- annex chauffeurswoning (Oldenzaalsestraat 510) stamt uit dezelfde tijd.

Hooge Boekel (Hoge Boekelerweg 255), ten zuidoosten van Lonneker, is een fabrikantenbuitenplaats gesticht in 1898. Het landhuis werd in 1925-'27 gebouwd naar plannen van M.A. en J. van Nieukerken voor H. van Heek, op de plaats van een oudere villa uit 1898. Het indrukwekkende landhuis op vierkante plattegrond wordt aan de voorzijde gekenmerkt door een ingangspartij met iets vooruitspringend middendeel met zuilen en bekroond door een klokgevel in neo-Lodewijk XV-vormen. Achter de ingangspartij bevindt zich een hal. Dit motief had vader J.J. van Nieukerken al in 1895 toegepast bij Groot Hoenlo. De veranda aan de oostzijde kijkt uit over een, in opzet 18de-eeuwse, visvijver die werd opgenomen in de tuinaanleg uit 1918 naar plannen van P.H. Wattez. Aan het begin van de oprijlaan verrees een imposant toegangshek in neo-rococovormen. Op enige afstand naar het oosten liet H. van Heek in 1919 op Erve Boonenkamp (Bonekampweg 125) een theekoepel aanleggen in de vormen van een 18de-eeuwse koepel aan de Utrechtse Vecht. De jachtopzienerswoning (Hoge Boekelerweg 300) werd omstreeks 1925 gebouwd in late chaletstijl.

Overige fabrikantenbuitenplaatsen.

Lonneker, Landhuis Hooge Boekel (1983)

De Heide (Hoge Boekelerweg 266) is een in 1895 gebouwde villa in chaletstijl voor E. ter Kuile; ze verving een herenkamer aan een boerderij. Het Oldenzaalse Veen is een buitenplaats ontstaan rondom de in 1897 gebouwde theekoepel (Lossersestraat 499) voor J.B. Ledeboer naar plannen van H. Reijgers. In 1917 werd het park aangelegd naar plannen van H.A.C. Poortman. Uit die tijd stamt ook de dienstwoning (Lossersestraat 501). In 1957 verrees de bungalow naar plannen van F.A. Eschauzier voor L. de Boer. De Boekel (Slaghekkeweg 18) is een villa in vakwerkvormen, gebouwd in 1901 naar plannen van K. Muller voor H. ter Kuile. In 1916 werd een sunken garden aangelegd naar ontwerp van L. van der Swalmen. Tot het buiten behoort de nabije hallenhuisboerderij Slaghekkeweg 14 uit omstreeks 1750 die in 1848 hierheen werd verplaatst. Welna (Oldenzaalsestraat 455) is een landhuis gebouwd in 1906 naar ontwerp van K. Muller voor B.W. ter Kuile. Het pand in chaletstijl, met loggia en erker in ‘Zwitserse’ stijl, werd in 1916 uitgebreid. De Welle (Oldenzaalsestraat) is een landhuis uit het begin van de 20ste eeuw, gelegen in een omstreeks 1890 door D. Wattez en omstreeks 1915 door P.H. Wattez aangelegd park. Hof Espelo (Weerseloseweg 255) is een in 1927 gebouwd landhuis naar plannen van J. van der Goot en C.J. Kruisweg voor G. Cromhoff. Het Amelink (Oldenzaalsestraat 591) is ontstaan op de plaats van het Erve Amelink dat in 1741 door de familie Blijdenstein werd verworven voor de aanleg van een bleek. In 1809 liet W.W. Blijdenstein naar plannen van G.A. Blum een park aanleggen, waarin in 1842 een landhuis verrees. In 1922 werd dit gesloopt om plaats te maken voor een nieuw landhuis naar plannen van S. de Clercq. In opdracht van H.B. Blijdenstein-Van Heek verrees het statige pand in sobere ‘Um 1800’-vormen met een tuin naar ontwerp van H. Copijn. Het koetshuis (Oldenzaalsestr 577) werd in 1892 gebouwd naar plannen van H.E. Zeggelink. 't Bouwhuis (Welnaweg 100) is een buitenplaats met park naar ontwerp van D.F. Tersteeg en een landhuis in sobere ‘Um 1800’-vormen, gebouwd in 1923-'26 naar plannen van J.W. Hanrath voor J.F. Scholten. Sinds 1970 maakt het samen met Het Amelink deel uit van de Philadelphia Stichting, Instituut voor Geestelijk gehandicapten.