Monumenten in Nederland. Overijssel

Kerspel-Goor
(gemeente Markelo)

Buurtschap, gelegen ten zuiden van het stadje Goor en tot 1818 bij die gemeente behorend. Het buurtschap wordt voor

Kerspel-Goor, Huis Weldam, plattegrond begane grond

het grootste deel ingenomen door het landgoed Weldam.

Weldam (Weldammerlaan 5) is een uitgestrekt landgoed met als kern een voorm. havezate. Het statig uit een gracht oprijzende edelmanshuis bestaat uit een corps de logis met twee naar voren springende vleugels en aan de achterzijde een vierkante en een achtkante toren. Het tweebeukige, onderkelderde corps de logis verrees omstreeks 1560 in opdracht van Eggerich Ripperda. In de oostgevel van de achterste beuk wordt een 19de-eeuws balkon gedragen door 16de-eeuwse renaissance-consoles, restanten van een verdwenen erker. In 1644-'45 liet Johan Ripperda het huis ingrijpend verbouwen, waarschijnlijk naar ontwerp van Philips Vingboons. Het huis kreeg een omgaand schilddak en twee smalle, vooruitspringende vleugels, bekroond door rijk versierde zandstenen schoorstenen. Het meer naar achteren liggende middenfront werd in Bentheimer zandsteen uitgevoerd met

[p. 207]

Kerspel-Goor, Huis Weldam

ionische pilasterstelling, kruiskozijnen en festoenen. Boven de in 1879 iets gewijzigde ingangspartij zijn de initialen van de in 1644 in het kraambed overleden echtgenote van Johan Ripperda aangebracht. De ribloze kruisgewelven en tongewelven in het souterrain kunnen in 1645 zijn aangebracht.

M.C. van Heeckeren van Wassenaer en haar man W.C. Graf von Bentinck lieten het huis na hun huwelijk in 1877 in de loop van een aantal jaren restaureren naar ontwerp van de Londense architect W.S. Weatherley. Het interieur kreeg betimmeringen in Lodewijk XVI-stijl en er werden oudere interieuronderdelen van elders ingebracht, zoals een gesneden eikenhouten trap (tweede helft 17de eeuw) en een ijzeren haard (1687), afkomstig uit het in 1888 gesloopte kasteel IJsselstein. In de bibliotheek bevindt zich een laatgotische schouw met twee wapenschilden, later voorzien van de wapens van Ripperda en De Vos van Steenwijk, de ouders van Johan Ripperda. In de linkervleugel bevinden zich een schouw en een stucplafond met putti die bloemslingers vasthouden, beide laat-17de-eeuws. Elders is stucwerk in neo-Lodewijk XIV-stijl aangebracht, uitgevoerd door P.L. Rieff. De vierkante en de achthoekige hoektorens aan de achterzijde dateren uit 1897 en 1899. Ze zijn opgetrokken naar een ontwerp van Weatherley uit 1886. Aan weerszijden van het voorplein staan bouwhuizen, waarvan de linker in 1676 en de rechter in 1681 werd gebouwd. Ze zijn bij een verbouwing omstreeks 1880 veranderd, waarbij de oorspronkelijke wapenstenen zijn verplaatst naar de beide zijvleugels van het landhuis. Het voorplein is afgesloten met een uit 1700 daterend hekwerk; de hekpijlers bij de toegang hebben bekroningen in vaasvorm, met wapens en initialen van het echtpaar Ripperda-Ripperda.

Het huis is omgeven door een 17de-eeuwse geometrische aanleg, die in de jaren 1885-'90 naar ontwerp van de Parijse landschapsarchitect E. André opnieuw werd ingevuld in neo-Lodewijk XIV-stijl met borders, een berceau (1886) en een doolhof. De uitvoering was in handen van H. Poortman.

Aan de overzijde van de oprijlaan ontstond in 1886 een ommuurde moestuin met daarin een onderkelderde, vijfhoekige oranjerie (bij Weldammerlaan 1) en een schuur. Ten westen van het huis situeerde men een ijskelder.

Op het landgoed staan verschillende dienstwoningen en bijgebouwen, zoals de boerderij annex het rentmeesterskantoor (Diepenheimseweg 114-120) uit 1880, het koetshuis met koetsierswoningen (Diepenheimseweg 110-112) uit 1884 naar plannen van C. Brink Evers uit Ellecom, de dienstwoningen ‘Raesfelt’ (Diepenheimseweg 106-108) uit omstreeks 1885 en Oude Goorseweg 36 uit 1890. De voorm. rentmeesterswoning (Weldammerweg 1), een L-vormig eenlaags gebouw in cottagestijl, werd in 1891 gebouwd naar ontwerp van W.S. Weatherley voor de tuinarchitect H. Poortman, die toen ook rentmeester van Weldam was. De werkplaats (Diepenheimseweg 104), een eenbeukig gebouw met zadeldak, is in

[p. 208]

Kerspel-Goor, St.-Mary's Chapel, interieur (1987)

1890 gebouwd op een 18de-eeuwse, omgrachte timmerwerf. Eerst deed het gebouw ook dienst als kerkruimte, maar in 1900 verrees St. Mary's Chapel (Diepenheimseweg 102), bedoeld als ‘huiskapel’. Deze kleine, recht gesloten zaalkerk met dakruiter is naar ontwerp van W.S. Weatherley uitgevoerd in late Engelse neogotiek. Het interieur heeft een open dakstoel, lambriseringen en geschilderde wanddecoraties. De kapel wordt nu gebruikt door de Anglicaanse Kerk.

Boerderijen. Het landgoed Weldam telt een groot aantal 19de-eeuwse boerderijen, herkenbaar aan vensterluiken met de kleuren geel en zwart. Verreweg de meeste zijn langhuisboerderijen met bovenkamer, zoals Groot Doeschot (Oude Needseweg 1) uit 1797 en later, Modder (Weldammerweg 2) uit 1821, Luttike Hedde (Oude Needseweg 12) uit 1825, Loesink (Diepenheimseweg 4) uit 1846, Groothedde (Oude Needseweg 18-20) uit 1852, verbouwd in 1870 en Oude Goorseweg 21 (gem. Diepenheim) uit omstreeks 1870. Andere vermeldenswaardige langhuisboerderijen op het landgoed zijn Oude Goorseweg 19-23 (gem. Diepenheim) uit omstreeks 1850, Beumer (Wegdammerweg 2) uit 1851, de voorm. boerderij Ripperda (Diepenheimseweg 103-105) uit omstreeks 1885, met uitbouw onder lessenaarsdak en een schuur (1877), en Krooshoop (Oude Needseweg 2) uit omstreeks 1900. Ten slotte noemen we nog de krukhuisboerderij Broekhuis (Diepenheimseweg 2) uit 1876.

't Wegdam (Wegdammerweg 4) is een in 1550 door Christoffel van Coeverden gestichte havezate, die in 1897 bij het landgoed Weldam werd gevoegd. Het huidige, tweebeukige classicistische huis met grotendeels omgaand schilddak werd in 1758 in opdracht van Johan Heidenrijk van Coeverden gebouwd. Het is aan drie zijden omgracht. Boven de ingang in het middenrisaliet zit een steen met het alliantiewapen Van Coeverden-Van Raesfelt. Inwendig ontsluit een brede middengang het vrij eenvoudig ingerichte huis. In de eerste helft van de 19de kreeg de lage achterbeuk een verdieping.

Kerspel-Goor, 't Wegdam

Het huis is in 1963 gerestaureerd. Aan het voorplein staat een eenlaags koetshuis annex boerderij (Wegdammerweg 6), omstreeks 1850 ontstaan door verbouwing van een ouder bouwhuis uit 1723. Aan het begin van het voorplein staan twee 19de-eeuwse hekpijlers. Het huis ligt te midden van een 18de-eeuws lanenstelsel.