Balkbrug
(gemeente Avereest)
Hoogveenranddorp waarvan de ontwikkeling sterk is bepaald door de zuidelijker gelegen Ommerschans (gemeente Ommen). Het huidige dorp ontstond op de plek waar een noord-zuid lopende dekzandhoogte het hoogveengebied kruist. Over deze hoogte liep de belangrijke route van Ommen naar het noorden, die zich bij Balkbrug splitste in een weg via Meppel naar Leeuwarden en een andere via Hoogeveen naar Groningen. Ten zuiden van deze splitsing werd in 1599 de redoute aangelegd. In 1623-'28 volgde verbetering tot schans in de vorm van een gebastionneerd vierkant met arsenaal, kruitkamer, majoorswoning en soldatenbarak. In 1672 werd de Ommerschans door de verdedigers verlaten en ondanks verbetering in 1735-'45 bleef ze ook in 1795 onverdedigd. In 1819 werd de schans overgenomen door de Maatschappij van Weldadigheid (gesticht door J. van den Bosch) om in de lege gebouwen een bedelaarskolonie te stichten. In 1836 verwoestte een orkaan een deel van de gebouwen. De daarvoor in de plaats gekomen laagbouw werd in 1908-'09 afgebroken. Nadat in 1890 de kolonie door het Rijk werd overgenomen en de landerijen verkocht, volgde in 1893-'94 even ten noorden de bouw van het Rijksopvoedingsgesticht voor jongens ‘Veldzicht’. Het dorp Balkbrug zelf ontstond in 1811 aan de Dedemsvaart, waar deze minder diep werd. Om schepen met grote diepgang te weren werd onder brug VII een balk aangebracht. Na de oorlog volgde de bouw van een nieuwbouwwijk tussen het gesticht en de in 1966 gedempte Dedemsvaart.
De voorm.
(Herv.) Boskerk (Balkerweg 85, Ommerschans) is een brede neoclassicistische zaalkerk met afgeplat zadeldak en houten daktorentje, gebouwd in opdracht van de Maatschappij van Weldadigheid. De eerste steen van deze gestichtskerk werd in 1845 gelegd door ds. A. Campagne. In het
Balkbrug, Limiethuisje
begin werd de kerk beurtelings gebruikt door protestanten en katholieken.
De Geref. kerk (Zwolseweg 104) is een kruiskerk met dakruiter op de viering en ingangsportiek onder zadeldak, gebouwd in 1896 naar plannen van de bouwkundige Burgmans. De kerk is na de oorlog verbouwd en vergroot.
Sancta Monica (Zwolseweg 26) is een dwars huis annex zondagsschooltje; de ingangsrisaliet gaat over in een forse dakerker. Het pand, met jugendstildetails, werd omstreeks 1905 gebouwd naar plannen van de bouwkundige Burgmans.
Het Rijksopvoedingsgesticht voor jongens Veldzicht (Ommerweg 67) is een groot complex op een omgracht terrein bestaande uit een langwerpig tweelaags hoofdgebouw met midden- en hoekrisalieten voorzien van dwarskappen met sierspanten. Dit deel werd in 1893-'94 gebouwd in chaletstijl naar plannen van de hoofdingenieur voor gevangenissen en gerechtsgebouwen, W.C. Metzelaar. Het toegangshek dateert uit 1909 en in 1911 volgde aan de achterzijde een uitbreiding waardoor het gesticht het grootste van Nederland werd; groter dan de vergelijkbare instellingen in Zeist (1905) en Amersfoort (1908). Sinds 1933 dient het complex als Rijksinrichting voor T.B.R. In de periode 1976-'90 heeft een ingrijpende gefaseerde renovatie plaatsgevonden, waarbij alle achterliggende gebouwen het veld moesten ruimen, evenals het gebouw van de gestichtswacht recht tegenover de ingang (nu parkeerplaats). Op het terrein staat nog wel het gestichtshospitaal (Veldzichtlaan ong.) uit 1909. Aan de linkerzijde naast het gesticht staat de villa Erica (Veldzichtlaan 1), het omstreeks 1905 in chaletstijl gebouwde woonhuis van de geneesheer-directeur. Van kort na de bouw van het gesticht dateren de dienstwoningen (Ommerweg 63-65) en de beambtenwoningen (Ommerweg 19-59).
Het voorm. limiethuisje (Boslaan 92) is een op een tolhuis gelijkend gebouwtje met uitstekende middenrisaliet en zijvensters om langs de weg te kunnen kijken; het is gebouwd in de eerste helft van de 19de eeuw. Het is het laatst overgebleven exemplaar van de oorspronkelijk ongeveer vijftien limiethuisjes vanwaaruit de landerijen van de Maatschappij van Weldadigheid bewaakt konden worden. Het pand dat nog bedsteden bevat, behoort sinds 1894 tot Veldzicht.
De Ammerschans (Balkerweg 84, Ommerschans) is een vrijstaand pand met een middenrisaliet die overgaat in een dakerker; het heeft een omlijste ingangspartij en vensters in empire-stijl. Het werd in 1832 door de kolonisten gebouwd als woning voor ds. P.E.K. van Nes.
De Commissiewoningen (Ommerweg 10-28, 7-17 en Boslaan 13-27) werden omstreeks 1910 gebouwd als dienstwoningen van Veldzicht. Het zijn dubbele woonhuizen in simpele chaletstijl op een T-vormige plattegrond. De dienstwoningen Boslaan 29-35 stammen uit 1913-'16.
Windmolen ‘De Star’ (De Omloop 16) is een achtkante, met riet gedekte stellingkorenmolen op houten onderstuk en bakstenen voet, die in 1848 een grondzeiler verving en in 1882 na brand werd herbouwd. De molen is in 1974 op de huidige plaats opgebouwd.
De begraafplaats Veldzicht (Balkerweg t.o. 75, Ommerschans) is een verscholen in het bos gelegen begraafplaats op een restant van de wallen van de Ommerschans, waar tussen 1820 en 1890 de bewoners van de kolonie werden begraven. De grafkruisen zijn van graven van personeelsleden.
Auteursrechtelijk beschermd