Monumenten in Nederland. Noord-Brabant

Wouw
(gemeente Roosendaal)

Tiendakkerdorp dat omstreeks 1100 is ontstaan, in de nabijheid van het kasteel Wouw, dat ongetwijfeld tot de ontwikkeling van het dorp heeft bijgedragen. Dit kasteel was aanvankelijk de hoofdresidentie van de heren van Bergen op Zoom, voordat zij de Markiezenhof in die stad bouwden. Na de verovering van het kasteel door prins Maurits in 1606 raakte het in verval; de laatste restanten ervan zijn in het begin van de 20ste eeuw gesloopt. Het centrum van Wouw is het rechthoekige marktplein, dat aan de zuidzijde wordt afgesloten door het voormalige raadhuis.

De R.K. St.-Lambertuskerk (Torenstraat 1) is een driebeukige kruisbasiliek met een koor en transept uit het begin van de 16de eeuw. Het schip en de toren herrezen in 1945-'51 nadat de kerk in 1944 zware schade opliep bij het opblazen van de toren door Duitse troepen. Ook alle kappen en stenen gewelven zijn vernieuwd. Het koor en het transept hebben een bekleding met Gobertangeen Ledesteen; de topgevel van de zuiderdwarsarm en de steunbeerbekroning zijn tijdens de restauratie aangebracht. Het nieuwe schip verrees in gotische stijl naar ontwerp van A. Siebers. Het beeldhouwwerk van kraagstenen en kapitelen is van de hand van P. Grégoire. De toren werd in enigszins eenvoudiger vorm herbouwd dan de oorspronkelijke toren, die uit omstreeks 1480 dateerde, maar kreeg wel hetzelfde silhouet.

De oorspronkelijke inventaris ging in 1944 nagenoeg geheel verloren. Wat resteert zijn een St.-Sebastiaansbeeld (eerste kwart 16de eeuw) en een aantal beelden van de 17de-eeuwse koorbanken; negentien beelden staan thans op consoles in het koor - ze stellen heilige of zalig verklaarde cisterciënzers voor; twaalf vrouwenfiguren, die deugden verbeelden, staan verspreid door de kerk. In de westgevel van de kerk is een gebrandschilderd raam aangebracht dat J. Nicolas in 1937 vervaardigde voor de Wereldtentoonstelling in Parijs.

Het voorm. klooster annex school van de zusters van Roosendael (Kloosterstraat 11-13) heeft een U-vormige plattegrond. De uit 1850 daterende vleugel evenwijdig aan de straat kreeg in 1873 een verdieping;

Wouw, R.K. St.-Lambertuskerk, interieur

[p. 340]

Wouw, Markt met pomp

haaks hierop staan een kapel uit 1875 en een meisjesschool uit 1917.

Woonhuizen. Het tweebeukige dwarse huis Bergstraat 45 dateert uit de 16de of 17de eeuw en heeft twee zadeldaken tussen tuitgevels. De hardstenen deuromlijsting dateert uit 1727 en het bovenlicht uit 1740. Rechts van het voorterrein staat een koetshuis en het geheel is omgeven door een landschappelijke tuinaanleg. Het pand diende een tijd als pastorie van de Lambertuskerk. Het eenlaagshuis Bergsestraat 28 bezit een gepleisterde gevel uit de eerste helft van de 19de eeuw, maar heeft een oudere kern. Ook Bergsestraat 30 verbergt een oudere kern achter een gevel uit het laatste kwart van de 19de eeuw. Bergsestraat 47 is een herenhuis uit omstreeks 1910. De Markt kent een vrij gesloten 19de-eeuwse gevelwand aan de oostzijde, terwijl de westzijde na oorlogsschade in 1944 werd vernieuwd. De Zwaan (Markt 27) is een 19de-eeuws eclectisch herenhuis. De aangrenzende poort, bekroond met een zwaan en twee siervazen, biedt toegang tot het achtergelegen binnenterrein, waar de brouwerij ‘De Ster’ lag. Twee andere herenhuizen met eclectische vormgeving zijn Markt 22, uit de tweede helft van de 19de eeuw, en Markt 21, uit het laatste kwart van 19de eeuw. De villa Eikenhof (Roosendaalsestraat 64) dateert uit 1905 en heeft een geveltop in neorenaissance-trant en een veelhoekige erker.

Pompen. Op de niet geplaveide Markt staan twee natuurstenen pompen uit 1768, gemaakt door F. Somers. De ene wordt bekroond door een vaas in Lodewijk XV-stijl, de andere draagt het wapen van Carel Theodoor van Paltz-Beieren, markies van Bergen op Zoom.

Windmolen ‘De Arend’ (Akkerstraat 13) is een ronde bakstenen beltkorenmolen uit 1825, gerestaureerd 1991. De smederij Markt 2 is een 19de-eeuws eenlaagspand met voor de deur een hoefstal of travalje, waarschijnlijk eveneens uit de 19de eeuw.

Heerle. In dit straatdorp, ten westen van Wouw, staat de R.K. Gertrudis van Nijvelkerk (Herelsestraat 100), gebouwd in 1864 naar ontwerp van J. van Mansfeld. Van deze kerk met basilicale opzet werd het priesterkoor in 1924 vervangen door een dwarsgeplaatste uitbreiding in expressionistische stijl naar ontwerp van Dom. Bellot.

Moerstraten. In dit kerkdorp, gelegen ten noordwesten van Wouw, staat de R.K. kerk H. Theresia van het kind Jesus (Moerstraatseweg 85), een eenbeukige kruiskerk met toren, gebouwd in 1926 naar ontwerp van J. van Groenendael.