Monumenten in Nederland. Noord-Brabant

Middelbeers
(gemeente Oirschot)

Akkerdorp, ontstaan in de middeleeuwen. De kern van het dorp wordt gevormd door een ‘plaatse’.

De voorm. R.K. St.-Willibrorduskerk (Willibrordstraat 25) is een 15de-eeuwse pseudobasiliek, gebouwd in de stijl van de Kempische gotiek. Het lagere koor uit omstreeks 1400 is gefundeerd op tufsteen, waarschijnlijk van een voorganger. De toren van drie geledingen heeft overhoekse steunberen en een ingesnoerde spits. Het gebouw was tot 1927 parochiekerk en werd in 1961-'62 gerestaureerd. In de kerk bevindt zich een barokke orgelgalerij. Op het kerkhof staan enkele neogotische grafkruisen.

De nieuwe R.K. St.-Willibrorduskerk (Willibrordstraat 16) is een driebeukige kruiskerk uit 1925-'27 met lager aangezet, vijfzijdig gesloten koor en een toren van vier geledingen; L.J.P.

Middelbeers, (nieuwe) R.K. St.-Willibrorduskerk

Middelbeers, (oude) R.K. St.-Willibrorduskerk

Kooken maakte het ontwerp met art deco-elementen. Het sobere interieur is voorzien van graatgewelven en bakstenen pilaren. De pastorie (Willibrordstraat 18) dateert uit 1863 en heeft een gietijzeren tuinpoort uit 1865.

Woonhuizen. Het eenvoudige dorpshuis Doornboomsestraat 15 dateert uit 1751. Het eenlaagspand Kerkstraat 4 is een voorm. molenaarswoning uit omstreeks 1854. Het eenvoudige, enigszins gewijzigde eclectische herenhuis Doornboomstraat 22 dateert uit het eind van de 19de eeuw en diende van 1953 tot 1996 als raadhuis. Hertog Jansstraat 16 werd in 1931 gebouwd naar ontwerp met art deco-elementen naar ontwerp van J. Beks.

Boerderijen. De mogelijk 18de-eeuwse langgevelboerderij Voldijnseweg 18 is voorzien van vensters met vast kalf en een opkamer met kloosterkozijn. De sterk verbouwde langgevelboerderij Voldijnseweg 2 is met jaartalankers gedateerd op 1811. De karschop is waarschijnlijk 19de-eeuws. Putstraat 10 is een omstreeks 1890 gebouwde langgevelboerderij met schuren en stallen.

De R.K.H. Maria- of pestkapel (Spreeuwelsedijk 1), ten zuidwesten van Middelbeers in het gehucht Westelbeers, werd in 1637 gesticht en zou een kopie zijn van de oorspronkelijke (verdwenen) bedevaartskapel van Scherpenheuvel (België). De gepleisterde kapel kreeg in 1937 een torentje naar ontwerp van J. Bedaux.

[p. 254]

Het landgoed De Baest, gelegen ten noorden van het dorp in het dal van de Grote Beerze, was oorspronkelijk bezit van de abdij van Tongerlo (België), maar werd in 1593 overgedragen aan het bisdom 's-Hertogenbosch. Nadat het goed in 1648 geconfisqueerd was door de Staten-Generaal, kwam het omstreeks 1670 in particulier bezit. Op het landgoed staat het landhuis De Baest (Dr. Jan van de Mortellaan 13), gesitueerd aan de rand van een vijver. Een ingrijpende verbouwing in 1854 veranderde de, waarschijnlijk 16de-eeuwse, boerderij ter plaatse in een landhuis. Het eenvoudige, gepleisterde eenlaagspand met hoog zadeldak heeft een neoclassicistische ingangspartij en een aangebouwde kamer met verdieping. Het 19de-eeuwse tuinhuis bestaat uit een laag middendeel tussen twee hoger opgetrokken zijpaviljoens. Vergelijkbaar in opzet is het laat-19de-eeuwse dienstgebouw (Van de Mortellaan 9) waarin een koetshuis, garage en een dienstwoning zijn opgenomen. In de tuin voor het huis staat een zandstenen beeld van de godin Venus uit 1725, vervaardigd door J.B. Xavery.

Op het landgoed staan nog enkele dienstwoningen en pachtboerderijen aan de Dr. Jan van de Mortellaan. De langgevelboerderijen ‘Beukenhoef’ (nr. 1), nr. 2 en ‘De Eikenhoef’ (nr. 5) verrezen in de 18de eeuw en werden verbouwd in de loop van de 19de eeuw. De gevels van de pachtboerderijen zijn nagenoeg alle wit geverfd, uitgezonderd de uit omstreeks 1900 daterende langgevelboerderij Van de Mortellaan 4. Van de Mortellaan 3 en 7 zijn eenlaags dienstwoningen uit de 19de eeuw.