Monumenten in Nederland. Noord-Brabant

Megen
(gemeente Oss)

Hoofdplaats van het gelijknamige graafschap. Megen wordt voor het eerst in 1134 vermeld. Het werd gesticht ten oosten van het grafelijke slot op een oeverwal van de Maas, die de stad oorspronkelijk aan drie zijden omsloot. Na de stadsrechtverlening in 1357 voorzag men de nederzetting van een omwalling met poorten en torens. Charles de Brimeu, graaf van Megen, speelde in het begin van de Tachtigjarige Oorlog een belangrijke rol aan Spaanse zijde, maar dat kon niet voorkomen dat Spaanse troepen de stad in 1581 verwoestten. Vanaf 1697 behoorde Megen tot het Land van Ravenstein; tot 1800 bleef het een katholieke enclave. Binnen de wallen behield de stad een grotendeels landelijk karakter, met uitzondering van de Torenstraat, en twee haaks daarop naar de Maasdijk lopende splitsende straten, de Dr. Baptiststraat en de Kloosterstaat, die samenkomen in de Koolmarkt.

Het franciscanerklooster St.-Antonius van Padua (Kloosterstraat 6) bestaat uit vier vleugels rondom een kloosterhof. De zuid- en de westvleugel dateren uit 1648-'54, de oostvleugel en de kapel uit 1670. In 1709 werd de oostvleugel zuidwaarts uitgebreid en in 1713 kwam het gastenkwartier tot stand. In de kloostergang bevinden zich twintig gebrandschilderde glazen uit de tweede helft van de 17de eeuw, met namen en wapens van schenkers. De kloosterkapel heeft een stucgewelf. Tot het rijk gesneden meubilair behoren drie barokke altaren (omstreeks 1680), met de wapens van de schenkers Reinier van Stepraedt en Maria Johanna van Amstel van Mijnden, verder vier biechtstoelen met wapens (1695) en een eiken preekstoel met evangelistensymbolen (1696). Het laat-17de-eeuwse orgel werd in 1866-'67 ingrijpend gewijzigd door de Gebr. Gradussen en kreeg toen een nieuwe orgelkast, met behoud van de oude vleugelstukken en snijwerk.

Het clarissenklooster St.-Josephsberg (Clarissenstraat 2) staat op plaats van de voorburcht van het in 1581 door brand verwoeste en in 1610 gesloopte kasteel van de graven van Megen. De omgrachting is intact gebleven. De in 1717 uit Boxtel verdreven clarissen betrokken in 1721 hun nieuwe klooster. Bij de bouw van de drie eenvoudige vleugels rondom een kloosterhof maakte men gebruik van bestaande kelders en muurwerk. De eenvoudige neogotische kapel met dakruiter en het poortgebouw met Christusbeeld stammen uit 1896-'97.

De R.K. St.-Servatiuskerk (Schoolstraat 1) is een driebeukige neogotische basiliek uit 1870-'72, opgetrokken naar ontwerp van H.C. Dobbe-Van Pelt. In de westtoren met ingesnoerde spits hangt een luidklok uit 1399, gegoten door Arnoldus van Grave. De kerk bevat een 15de-eeuws doopvont en een in 1879 door de Gebr. Gradussen gebouwd orgel. Op het schuin ertegenover

[p. 252]

Megen, Torenstraat met Gevangentoren

gelegen kerkhof - op de plek van de in 1581 verwoeste oude St.-Servatiuskerkstaan een grafmonument voor burgemeester R. Libotte uit 1859 en een grafmonument in de vorm van een sokkel uit 1861 voor baron Van Blokland.

De gevangentoren (Maasdijk ong.), een hoog oprijzend vierkant bouwwerk met zadeldak tussen trapgevels met ezelsruggen, is het enige overblijfsel van de 14de-eeuwse stadsmuur. De toren werd grotendeels herbouwd na de verwoesting in 1581 en diende later nog als woning. Bij een restauratie in 1922-'24 heeft men onder meer de eerder dichtgemaakte vensters opnieuw geopend.

De voorm. Latijnse school annex seminarie (Everardusplein 1) werd in 1645 gesticht en stond onder beheer van de paters franciscanen. De school trok (katholieke) leerlingen vanuit het hele land. In 1871 veranderde het in een gymnasium voor priester-studenten, waarna in 1884 nieuwbouw in neogotische stijl volgde naar plannen van E.J. Margry. In de haaks op de school staande vleugel, eveneens uit 1884, was tevens het raadhuis ondergebracht. Omstreeks 1900 werd het complex uitgebreid. Sinds de sluiting in 1967 is het gemeenschapshuis.

Het voorm. raadhuis (Torenstraat 6) is een sober en robuust gebouw uit 1940. Bij het ontwerp liet J. Roffelsen zich inspireren door de vormgeving van de nabij gelegen gevangenpoort.

Het standbeeld van Charles de Brimeu (Graaf De Brimeuplein ong.) werd in 1852 gemaakt door F.J.R. Donkers. Het stond oorspronkelijk op het graf van deze graaf van Megen.

Woonhuizen. In de zijgevel van de drie woonhuizen Torenstraat 19- 23, zitten de jaartalankers ‘1612’. Uit dezelfde tijd stamt het sterk gerestaureerde dwarse huis Torenstraat 17 met in- en uitgezwenkte zijtopgevels. Het grote vierkante pand Kloosterstraat 8 dateert waarschijnlijk uit het

Megen, Raadhuis

begin van de 18de eeuw. De woning annex boerderij Dr. Baptiststraat 9 heeft de jaartalankers ‘1742’. Het vroeg-19de-eeuwse huis Dr. Baptiststraat 29 is voorzien van een empire-deur en stoeppalen. Torenstraat 2 is een woonhuis met bedrijfsgedeelte uit 1869 voorzien van kussendeur en deuromlijsting met hoofdgestel en voluutconsoles. Dr. Baptiststraat 1, een groot pand dat mogelijk als dokters- of burgemeesterswoning dienst heeft gedaan, stamt uit dezelfde tijd. W.C.J.I. Kipp, eigenaar van bierbrouwerij ‘De Ster’, liet in 1893 de neorenaissance-villa Willem Kippstraat 6 bouwen. Dr. Baptiststraat 13 is een woonhuis met rijke neogotische detaillering uit omstreeks 1910.

Windmolen ‘Desiré’ (Molenstraat 20) wordt sinds 1972 zo genoemd. Bij deze in 1872 gebouwde, ronde bakstenen stellingkorenmolen horen een molenhuis (Kapelstraat 13) en een molenaarswoning (Kapelstraat 27-29).

De R.K. kapel van O.L. Vrouw van Zeven Smarten (Kapelstraat nabij nr. 53), gelegen ten zuiden van Megen, is een driezijdig gesloten kapel uit 1733. Ze heeft een gedeeltelijk herbouwde, in- en uitgezwenkte halsgevel en een dorisch zuilenportiek met segmentfronton. In de nis boven het portiek staat een kopie van het in 1736 door Walter Pompe vervaardigde

[p. 253]

Megen, R.K. kapel van O.L. Vrouw van Zeven Smarten

Mariabeeld. Het interieur is voorzien van een gestukadoord koofplafond; de gebrandschilderde ramen uit 1949 zijn van P. van Rossem. In de kapel staat een kopie van een vroeg-16de-eeuws beeld van Maria met kind.

Macharen. Dit oeverwaldorp ten zuiden van Megen ontstond in de late middeleeuwen. De R.K. kerk St.-Petrus' Banden (Kerkstraat 3), een neogotische zaalkerk met driezijdig gesloten koor, verrees in 1862-'67 naar plannen van H.J. van Tulder. Van de oude kerk heeft men de vroeg-15de-eeuwse toren gebruikt; deze werd gedeeltelijk beklampt, met een vierde geleding verhoogd en voorzien van een ingesnoerde naaldspits. Het interieur heeft gewelven van stucwerk op latten. Het orgel werd omstreeks 1750 gebouwd door M. van Deventer en in 1865 door F.C. Smits uitgebreid. Op het kerkhof bevinden zich een gietijzeren grafkruis en het graf van bouwpastoor Van der Heuvel († 1878). De voorm. pastorie (Kerkstraat 2) dateert uit 1833.

Haren. Dit dorp ten zuidoosten van Megen wordt voor het eerst genoemd in 1184. De R.K. kerk St.-Lambertus (Kerkplein 7), een driebeukige neogotische pseudo-basiliek naar ontwerp van H.J. van Tulder, werd in 1867-'68 gebouwd ter vervanging van de 12de-eeuwse kerk. De westtoren heeft drie geledingen, een ingesnoerde naaldspits en een luidklok uit 1654. Op het kerkhof met neogotische kapel staat een stenen kruis uit 1633 voor Jan Harricks. De voorm. pastorie (Kerkplein 2) stamt uit 1877. Het klooster Bethlehem van de zusters franciscanessen Penitenten (Kerkplein 6) werd in 1520 gesticht en omvat een omgracht complex van kapel, klooster en boerderij. De kapel stamt uit 1520; aan het begin van de 17de eeuw heeft men een vleugel toegevoegd. Het geheel werd omstreeks 1900 ingrijpend vernieuwd en is in 1996 verbouwd tot conferentiecentrum. Grotestraat 2 is een pakhuis van de N.C.B. uit omstreeks 1910.