Monumenten in Nederland. Noord-Brabant

Luyksgestel
(gemeente Bergeijk)

Langgerekt dorp, ontstaan op een dekzandrug in het stroomgebied van een aantal kleine waterloopjes. Vanaf 1656 werd Luyksgestel bediend door de abdij van Postel en daardoor was het een enclave van het katholieke prinsbisdom Luik binnen het generaliteitsgebied. Vanuit de omliggende plaatsen kwamen hier mensen ter kerke en bedevaart en er ontstond een bloeiende Mariaverering. Deze situatie duurde tot 1807. Luyksgestel werd uiteindelijk onderdeel van Noord-Brabant in ruil voor het zuidelijker gelegen Lommel, dat uiteindelijk werd ondergebracht in de Belgische provincie Brabant.

De kerktoren (Kerkstraat 100) van de omstreeks 1842 gesloopte middeleeuwse St.-Martinuskerk dateert uit de 15de eeuw. De toren heeft vier geledingen, deels geleed door spaarvelden, haaks op elkaar staande steunberen en een gedrukte, tentdakvormige spits. De in 1842 gebouwde kerk maakte op haar

Luycksgestel, Kerktoren (restant St.-Martinuskerk)

[p. 249]

beurt in 1958 plaats voor de huidige kerk, die wat terzijde staat. Die kerk bezit een houten kruisbeeld en een kruisigingsgroep (beide laat-15de-eeuws), twee heiligenbeeldjes van Johannes de Doper en Elisabeth (16de eeuw), een Piëta (16de eeuw) en een kroonluchter uit 1722. De voorm. pastorie (Kerkstraat 58-96) stamt uit 1859.

De R.K.H. Kruiskapel (Kapellerweg 21) is een eenvoudige, eenbeukige kapel uit 1727 met een driezijdig gesloten koor en een bakstenen vierkante dakruiter met ingesnoerde spits boven de westgevel. Aan die gevel werd in 1842 een lager en smaller voorportaal toegevoegd. De huidige kapel verving een 17de-eeuwse kapel, die door de grote toeloop van pelgrims te klein was geworden. Het mirakelbeeldje van Maria werd in de jaren zestig van de 20ste eeuw uit de kapel gestolen. Het altaar is samengesteld uit onderdelen van een midden-19de-eeuws altaar, aangevuld met nieuw werk; het bevat een vroeg-18de-eeuws schilderij, voorstellende St. Sebastiaan en St. Nicolaas. Aan weerszijden van het altaar staan 19de-eeuwse beelden van St. Barbara en St. Lucia. In nissen aan weerszijden van de oorspronkelijke portaaldeur staan twee 18de-eeuwse houten beelden van St. Barbara en St. Anthonius Abt. R. Groenen maakte de zes gebrandschilderde glazen (1956) en het buiten de kapel staande kruisbeeld in beton (1961). Het voorm. raadhuis (Dorpsstraat 44) is een eenvoudig maar karakteristiek eenlaags dorpsraadhuis, waarvan het ingangsdeel met luifel is gevat tussen twee licht verdraaide zijvleugels. Het pand werd in 1931-'32 gebouwd naar ontwerp van J.P.G. Renders.

Windmolens. Aan de noordrand van de dorpskern staat de ronde bakstenen beltkorenmolen De Deen (Rijt 32) uit 1839 en tussen kerk en kapel de ronde bakstenen beltkorenmolen De Grenswachter (Kapellerweg 15) uit 1891.