's-Gravenmoer
(gemeente Dongen)
Dorp ontstaan in de 13de eeuw door ontginning van een deel van het moerasgebied ten zuiden van de Grote of Zuid-Hollandse Waard. De turfhandel vormde lange tijd een belangrijke bestaansbron. De 's-Gravenmoersche Vaart werd in de 16de eeuw aangelegd, nadat een oudere vaart ten westen daarvan in de loop van de 15de eeuw was verzand.
De
Herv. kerk (Kerkdijk 15) heeft een 14de-eeuwse toren, een 15de-eeuws schip waaraan omstreeks 1500 een noordbeuk werd toegevoegd, een transeptachtige dwarskapel aan de zuidzijde en een driezijdig gesloten koor, beide eveneens uit de 15de eeuw. De ingebouwde toren van twee geledingen heeft steunberen aan de westzijde en een boogfries onder de slanke spits. Een zware brand in 1672 vernielde alle kappen en gewelven van de kerk. Bij de herbouw omstreeks 1680 kregen koor en schip houten tongewelven en werd het schip mogelijk verhoogd; de tamelijk lage triomfboog - heropend bij de in 1963 voltooide restauratie - wijst hierop. Tevens kreeg het schip waarschijnlijk grotere vensters. Oorspronkelijk waren er twee dwarskapellen, maar die aan de noordzijde is omstreeks 1900 afgebroken. De behouden kapel aan de zuidzijde is in de loop van de tijd wel verlaagd en ingekort. Middenschip en zijbeuk worden gescheiden door een spitsboogarcade op zuilen met lijstkapitelen en achtkante basementen. Tot de inventaris
's Gravenmoer, Herv. kerk
behoren een preekstoel uit 1680 en een in 1818-'21 gebouwd orgel, ontworpen door C. van Oeckelen. De pastorie (Hoofdstraat 2) is een dwars huis uit omstreeks 1800 met zadeldak tussen topgevels en een empire-deuromlijsting.
Overige kerken. Langs de Vaart staan nog de Geref. kerk (Vaartweg 28), een achter de pastorie geplaatst eenvoudig zaalgebouw uit 1888, en de (Chr.) Geref. kerk (Waspikseweg 5), een neogotische zaalkerk uit omstreeks 1895.
De voorm. dorpsschool (Hoofdstraat 4), een eenlaags gepleisterd gebouw met gietijzeren segmentboogvensters, dateert uit 1872.
Het voorm. raadhuis (Hoofdstraat 8) is voorzien van een achtkante hoektoren met spits. Het gebouw dateert uit 1909 en heeft jugendstil-details.
Boerderijen. Waspikseweg 15 is een boerderij van het Langstraatse type; het woonhuis heeft een trapgevel voorzien van de jaartalankers ‘1664’. Van hetzelfde type is de boerderij Hoofdstraat 16 met de jaartalankers ‘1686’. Huis Vredelust (Hoofdstraat 50) is een voorm. boerderij van het Langstraatse type uit omstreeks 1800. Inwendig bevinden zich nog, waarschijnlijk 17de-eeuwse, kelders met gordelbogen en graatgewelven. Hoofdstraat 72 is een mogelijk nog 17de-eeuwse gepleisterde kortgevelboerderij waarvan het woongedeelte is voorzien van tuitgevels met toppilaster. De boerderij is verbouwd in de 18de en de 19de eeuw.
Vaartweg 2 is een 18de-eeuwse kortgevelboerderij met een wolfdak. Vaartweg 6 is een vergelijkbaar voorbeeld. Het dorp bezit verder verschillende grote en voor deze streek karakteristieke langhuisboerderijen. De 18de-eeuwse langhuisboerderij Hoofdstraat 5 heeft een rieten zadeldak en aan de voorzijde een hoge eindgevel met vlechtingen. Hoofdstraat 65 is een 18de-eeuwse gepleisterde langhuisboerderij met rieten zadeldak eindigend tegen een puntgevel. Het stalgedeelte heeft wanden met gepotdekselde delen.
Auteursrechtelijk beschermd