Monumenten in Nederland. Noord-Brabant

Goirle

Dorp ontstaan omstreeks het jaar 1000 als beekdalnederzetting aan de Oude Leij. In de tweede helft van de 19de eeuw kwam er textielindustrie tot ontwikkeling. Vanaf 1960 groeide Goirle uit tot forenzendorp van Tilburg.

R.K. kerk St.-Johannes' Onthoofding (Kerkstraat 1). De middeleeuwse kerk ter plaatse werd in 1896 gesloopt. Alleen de midden-15de-eeuwse toren met overhoekse steunberen en een veelhoekige traptoren bleef behouden. De kerktoren kreeg in 1897-'98 een extra geleding en in 1953 zijn huidige spits. De nieuwe driebeukige,

[p. 171]

Goirle, Villa Kloosterstraat 12

neogotische kruiskerk werd in 1897-'98 gebouwd naar plannen van J.Th.J. Cuypers. Naast twee biechtstoelen en beelden in waterstaatsstijl bevat het interieur een neogotische preekstoel door H. van der Geld. Achter de kerk staat een kleine kapel uit omstreeks 1930, nu als woonhuis in gebruik. De pastorie (Kerkstraat 3) dateert van omstreeks 1925.

De R.K. kerk Maria Boodschap (Van Malsenstraat 1) uit 1939 is een kruiskerk in de traditionele baksteenbouw van de Delftse school, opgetrokken naar plannen van C.H. de Bever.

Het voorm. klooster St.-Franciscus van Sales (Kloosterstraat 22) is in 1890 gebouwd in simpele neogotische vormen. Het kreeg in 1915 zijn voorvleugels, met aan de linkerzijde het vroegere Juvenaat. Aan de achterzijde ligt de St.-Thomasschool uit 1907.

Het voorm. raadhuis (Tilburgseweg 1-3) staat ook bekend als ‘De Vijf Bogen’. Het is een robuust gebouw met expressionistische elementen uit 1921 naar plannen van Th. Taen Err Toung. Aan de Kerkstraat is het voorzien van een galerij en een hoekkamer met gevelbeeld.

Woonhuizen. Het wevershuis Het Smitske (Nieuwe Rielseweg 43) is een zeldzaam laat-18de-eeuws exemplaar. Het dwarse woonhuis Hoogeindseweg 5 uit 1817 is een vroeg voorbeeld van een vrijstaand dorpswoonhuis. Rijker zijn de dwarse huizen uit het einde van de 19de eeuw: Kerkstraat 10, Kerkstraat 20 (1881) en Kerkstraat 27. De laatste heeft tevens hardstenen stoeppalen. Alle drie zijn ze voorzien van vensteromlijstingen in eclectische trant. Villa Agatha (Kerkstraat 12), gebouwd rond 1900, is een rijk burgerwoonhuis in neorenaissance-vormen.

Goirle, Textielfabriek H. van Puijenbroek

De grote blokvormige villa Kloosterstraat 12, met souterrain en plat dak, verrees in 1902 voor de textielfabrikant P. van Lisdonk. Het in jugendstil uitgevoerde pand (zonder de oorspronkelijke balustrade) is van de hand van W.F.J.H. Bouwman die het gebouw ook zelf signeerde. Traditioneler van vormgeving zijn Villa Blanca (Tilburgseweg 176) voor F.M. Mutsaers-Van Waesberghe uit 1912-'13, eveneens naar plannen van W.F.J.H. Bouwman en Huize Anna (Bergstraat 28) voor textielfabrikant R. van Puijenbroek uit 1952 door J. Rebel. Aan de Dr. Ariënsstraat bevindt zich nog volkswoningbouw uit 1919, naar plannen van de architecten Machen en Meijneken.

Industriegebouwen. Mede door de aanwezigheid van de Leij was Goirle een goede vestigingsplaats voor de textielindustrie en ontstond gaandeweg een van de laatste nog overgebleven industrielandschappen van Nederland. De in 1884 opgerichte textielfabriek H. van Puijenbroek (Bergstraat 50), nu HaVeP, is de belangrijkste nog bestaande fabriek. In 1891 volgde een aanzienlijke uitbreiding met een weverij, spinnerij en garenmagazijn naar plannen van Ed. Fremau. De fraaie oude schoorsteen op postament stamt ook uit die tijd. De vlasspinnerij aan de Bergstraat dateert uit 1908 en is waarschijnlijk een ontwerp Van J. van der Valk. De tapijtfabriek Van Besouw (Kerkstraat 51-53), opgericht in 1884, omvat onder andere nog een weverij met shed-dak (1911, 1915 J. van der Valk), magazijnen en kantoor gebouwd tussen de brand in 1895 en 1952, toen aan de straatzijde een betonskeletbouw gereed kwam.

Windmolens. Ten noorden van het dorp staan twee ronde bakstenen beltkorenmolens. Die aan de Molenstraat 9 dateert uit 1875. De molen aan de Nieuwe Rielseweg 39 stamt oorspronkelijk uit 1898, maar werd na brand in 1936 grotendeels herbouwd.