Monumenten in Nederland. Noord-Brabant

Deurne

Akkerdorp ontstaan in de vroege middeleeuwen aan de rand van de Peel, in de nabijheid van de beek de Vlier. Vanaf het begin van de 14de eeuw droeg de aanwezigheid van het kasteel van de heren van Deurne bij aan de ontwikkeling van de nederzetting. Na de aanleg van de spoorlijn Helmond-Venlo in 1886 ontwikkelde zich bebouwing nabij de halteplaats. De welvaart nam verder toe met de aanleg van het kanaal van Deurne in 1874-'78 en de door de gemeente gecontroleerde veenontginning tussen 1876 en 1915. Bij de uitbreidingen na de Tweede Wereldoorlog is het dorp Zeilberg in de bebouwde kom van Deurne opgegaan.

De R.K. St.-Willibrorduskerk (Markt 9) is een gotische kruisbasiliek met vijfzijdig gesloten koor en een steunbeerloze westtoren met ingesnoerde naaldspits. Op de plaats van een romaanse tufstenen voorgangster verrees omstreeks 1400 een gotische kerk met toren. Hieraan werden omstreeks 1460 een nieuw koor en een transept toegevoegd. Na een torenbrand in 1737 werd een lagere spits gebouwd. In 1881-'82 voerde men een ingrijpende restauratie en vergroting uit naar plannen van P.J.H. Cuypers. Van het oude schip bleven enkel de kolommen en scheibogen met aansluitend muurwerk bewaard. De zijbeuken werden langs de toren doorgetrokken en aan weerszijden torenvormig verhoogd. Bij een restauratie in 1962-'66 kregen deze zijtorens een lagere en soberder bekroning, waardoor de indruk van een westwerk is ontstaan. Koor en transept hebben ster- en netgewelven op gebeeldhouwde kraagstenen. Het gewelf in de noorderdwarsarm dateert uit 1881. Van de interieurbeschildering door Th. Hermsen uit omstreeks 1903 werd bij de laatste restauratie alleen die in het koor gehandhaafd. Het neogotische hoofdaltaar heeft moderne schilderingen door H. Wiegersma.

Rondom een deel van de kerk bevindt zich een kerkhofmuur met poorten uit 1924, naar ontwerp van J. Stuyt. De pastorie (Kerkstraat 17) werd in 1852 gebouwd in neoclassicistische stijl en heeft een dakruiter en een ingang met ionische pilasters en fraaie kussendeur.

De Herv. kerk (Helmondseweg 5) is een eenvoudige bakstenen zaalkerk uit 1815 met driezijdig gesloten kopse gevels, dakruiter en geblokte steunberen. Tot de inventaris behoren een 18de-eeuwse preekstoel met gegoten koperen lezenaar en een uit oude fragmenten samengestelde herenbank met als bekroning het door twee kinderfiguurtjes vastgehouden 18de-eeuwse familiewapen van De Smeth.

Kloosters. Het voorm. kloostergebouw annex school Visser 25 werd in 1896 gebouwd voor de Franse Fraters, missionarissen van het Heilig Hart uit Tilburg. In de vormgeving zitten neogotische en neorenaissance-elementen verwerkt. Het voorm. klooster Blasiusstraat 4 is een blokvormig gebouw in traditionele vormen, gebouwd omstreeks 1915 naar plannen van C. Roffelsen. In de dakerker staat een beeld van de H. Maria.

De R.K. St.-Willibrorduskerk (Mariastraat 5, Zeilberg) is een neogotische kruisbasiliek uit 1914, gebouwd naar ontwerp van C. Franssen en in 1933 uitgebreid naar plannen van J. Franssen. De westtoren heeft drie geledingen en een naaldspits met flankerende torentjes. Het kerkinterieur heeft gemetselde kruisribgewelven, een pseudotriforium, lijstkapitelen en granieten pijlers met deels achthoekige basementen. De pastorie (Mariastraat 3) dateert eveneens uit 1914.

[p. 131]

Deurne, Postkantoor

De R.K. St.-Jozefkerk (St.-Jozefstraat 35) is een driebeukige kruisbasiliek uit 1918-'19, gebouwd naar plannen van J. Gils. De massieve traditionele westtoren met zadeldak uit 1938 is ontworpen door C. Geenen.

De R.K. Maria Vredeskapel (Appeldijk ong.) uit 1944 is een goed voorbeeld van een traditioneel vormgegeven Mariakapel met puntgevel en dakruiter.

Het raadhuis (Markt 1), een groot blokvormig pand in neorenaissance-stijl. Het kwam in 1895-'96 tot stand naar plannen van J.W. van der Putten; de bouw werd gefinancierd uit de inkomsten van de gemeentelijke turfstrooiselfabriek. Het hoger opgetrokken middenrisaliet bevat het gemeentewapen en wordt bekroond door een ingezwenkt dak met opengewerkt koepeltorentje. De grote uitbreiding aan de achterzijde

Deurne, Museum De Wieger

Deurne, Ruïne Groot Kasteel

verrees in 1983-'85 naar plannen van de architecten Wijnen en Senders.

Het voorm. postkantoor (Markt 5) kwam in 1908 tot stand naar plannen van J. Rooijakkers in een door de jugendstil beïnvloede stijl. Zijn signatuur is links van de oude ingangsdeur zichtbaar. Een krachtig vormgegeven element is de overhoekse erker met balustrade en dubbele brievenbus. Het pand is sinds 1969 onderdeel van het raadhuis.

Museum De Wieger (Oude Liesselseweg 29) werd in 1922 gebouwd naar plannen van C. Roffelsen als woonhuis annex praktijkruimte voor huisarts en kunstenaar H. Wiegersma. Het is een goed voorbeeld van een in late - en vlakke - neorenaissance-stijl opgetrokken pand, met verwijzingen naar streekeigen elementen, zoals de in- en uitgezwenkte topgevel. Tussen de Wereldoorlogen werd ‘De Wieger’ een belangrijk verzamelpunt voor schilders, dichters en schrijvers. Het pand werd vergroot in 1929 en 1939 en is momenteel in gebruik als museum.

Het Klein Kasteel (Haageind 60) is een op een omgracht terrein gelegen complex, waarvan het torenvormige paviljoen de in oorsprong 14de-eeuwse woontoren van de heren van Deurne is. Deze in de 17de eeuw verbouwde toren wordt geflankeerd door een 18de-eeuws stalgebouw en een woonhuis uit omstreeks 1850. Rondom het huis ligt een ruim park in Engelse landschapsstijl.

Het Groot Kasteel (Haageind 37), gebouwd omstreeks 1462, uitgebreid in de 17de eeuw en ingrijpend gerestaureerd in 1906, werd in 1944 door oorlogsgeweld gereduceerd tot een ruïne. Een deel van de muren staat nog overeind, evenals de vierkante zuidoosttoren en de uitgekraagde, gedeeltelijk door steunberen opgevangen, torentjes op de westelijke hoeken. De omgrachte ruïne werd in 1952 geconsolideerd.

Het Dinghuis (Haageind 39), gebouwd als neerhuis bij het Groot Kasteel, diende tot in de Franse tijd als

[p. 132]

rechthuis. Het langgerekte gebouw heeft een 17de-eeuws uiterlijk, maar bevat nog het houtskelet van een in vakwerk uitgevoerd ouder neerhuis uit de tweede helft van de 16de eeuw. Ook de dubbele schouw zou uit die tijd kunnen dateren.

Woonhuizen. Het dwarshuis Lindenlaan 47, voorzien van empirevensters en met waaierzwikken, dateert uit omstreeks 1860, maar bevat een overwelfde kelder van omstreeks 1800. Het woon- en winkelpand Lindenlaan 1 uit omstreeks 1880 heeft een winkelpui met gietijzeren zuiltjes. J. Hermans liet omstreeks 1905 de villa Mariahof (Stationslaan 2) bouwen. De invloed van de chaletstijl is vooral zichtbaar bij de torenvormige uitbouw met ingezwenkte spits. In opdracht van apotheker C. Peereboom verrees in 1910 het woon- en winkelpand Stationsstraat 6 naar plannen van J. Rooijakkers. Romeinstraat 1, een eenlaagshuis met kruiskozijnen, werd in 1913 in historiserende stijl gebouwd naar plannen van C. Roffelsen voor de streekhistoricus W.H. Ouwerling, die het omstreeks 1920 over deed aan Anton Coolen. De omstreeks 1950 van prefab betonelementen gemaakte noodwoningen Romeinstraat 2-6 en Tramstraat 29-31 zijn karakteristieke overblijfselen van de naoorlogse woningnood.

De voorm. herberg De Zwaan (Markt 8), een L-vormig pand met poort aan de Marktzijde en wagenpoort aan de zijkant, stamt in zijn huidige vorm uit 1888, maar kan een oudere kern bevatten. In 1914 werd het pand verbouwd. De voorm. watermolen (Haageind 62)

Deurne, Noodwoningen

is een, oorspronkelijk dubbele, onderslagmolen over het beekje de Vlier.

Ondanks de jaartalankers ‘1631’ zou het pand uit 1690 dateren; het werd in 1816 buiten werking gesteld. Het sterk gerestaureerde pand - nu een woonhuis - heeft in één van beide segmentvormige beekopeningen een modern rad.

Windmolens. De verwaarloosde ronde bakstenen beltkorenmolen Veldstraat 29 dateert uit 1890. Zuidoostelijk van het dorp staat de Maria Antoinette (Zeilbergsestraat 98), een achtkante beltkorenmolen met bakstenen onderbouw en met riet gedekte houten bovenbouw. Deze waarschijnlijk Zuid-Hollandse poldermolen werd in 1893 overgebracht.