Monumenten in Nederland. Noord-Brabant

Best

Dorp ontstaan uit een aantal middeleeuwse nederzettingen, waarvan er enkele nog als buurtschap te herkennen zijn, zoals Aarle en Vleut. Door de aanleg van de steenweg Den Bosch-Eindhoven rond 1750 en de spoorlijn Eindhoven-Boxtel in 1866-'67 ontstond tussen deze beide buurtschappen een verdichting van de bebouwing. De aanleg van het Wilhelminakanaal (1910-'23) bracht extra bedrijvigheid in de vorm van de Batafabriek. Na de Tweede Wereldoorlog is Best sterk uitgebreid richting Wilhelminakanaal.

De R.K. St.-Odulphuskerk (Hoofdstraat 33) is een driebeukige neogotische kruisbasiliek uit 1880-'86, ontworpen door C. Weber. De kerk verving een kapel uit 1437 op de plaats waar volgens de overlevering in 775 St. Odulphus werd geboren. De rijk gedetailleerde westtoren van vier geledingen met overhoekse steunberen verrees in de trant van de Kempische gotiek. De torenspits stamt uit 1959; de oorspronkelijke werd in 1944 verwoest.

De eenvoudiger gedetailleerde kerk zelf heeft een driezijdig gesloten dwarsschip, een vrij lang koor met driezijdige sluiting en een dakruiter op de viering. In de kerk rusten de kruisribgewelven op bundelpijlers met blad- en bloemkapitelen.

De pilaren in de kapellen links en rechts van het koor tonen portretten van bouwpastoor Van de Velde en architect Weber door J.P. van der Mark (1882). Uit de vorige kerk zijn de kruisweg (1850), de preekstoel en de biechtstoel afkomstig. Verder bevat de kerk een hoofdaltaar door J.P. van der Mark (1882), een natuurstenen oksaal (1886), een doopvont (1887) en zijaltaren voor Maria en Odulphus, vervaardigd door H. van der Geld (1889-'90). De transeptschilderingen zijn gemaakt door P. van den Boer

[p. 92]

Best, R.K. St.-Odulphuskerk

(1896) en de gebrandschilderde ramen door L. van Hoek (1948-'49). Het orgel uit 1851-'52 is van J.J. Vollebregt & Zn. De pastorie (Hoofdstraat 35) stamt uit 1856 en werd in 1911 uitgebreid. Het voorm. kostershuis (Kerkhofstraat 3-5) dateert van 1891.

De molenromp (Molenstraat 1-1a) is het restant van de aan het eind van de 19de eeuw gebouwde stellingmolen, verwoest in 1944. Nabij staat het H. Hartbeeld (H. Hartplein ong) uit 1921, uitgevoerd door atelier Bresser te Gent.

Boerderijen. In de buurtschappen die samen Best vormen bevindt zich een aantal belangrijke boerderijen. Langs de weg naar Oirschot staat de Armenhoef (Oirschotseweg 117), zo genoemd omdat de pacht van deze boerderij vroeger naar de armenzorg ging. De oorspronkelijk 17de-eeuwse boerderij, die rond 1790 werd vernieuwd, bestaat uit een woonhuis met hoog en steil zadeldak en een driebeukige stal met 17de-eeuwse eiken gebinten. Het zadeldak van de stal heeft aan de achterzijde een wolfeind met overstek; daarin zit een luik voor het opsteken van hooi en stro. De 19de-eeuwse langgevelboerderij St.-Oedenrodeseweg 13-15 is gebouwd tegen het woongedeelte van een oudere boerderij, die op grond van de jaartalankers uit 1686 dateert. Andere in opzet 18de-eeuwse boerderijen zijn Bosscheweg 63 uit 1783, De Burchhoef (Hoefweg 4) uit 1789 en St.-Oedenrodeseweg 45.

De R.K. St.-Annakapel (Kapelweg 30), in de buurtschap Aarle, is een eenbeukige, recht gesloten kapel met zadeldak tussen tuitgevels. De uit 1628 stammende kapel werd in 1837 nagenoeg geheel opnieuw opgetrokken in de 17de-eeuwse stijl en kreeg een gestukadoord houten tongewelf. In 1950-'51 is het gerestaureerd door de kunstenaar Ninaber, die ook de gebrandschilderde ramen maakte.

De Bata-schoenenfabriek (Europaplein 1), gelegen ten zuiden van het Wilhelminakanaal, is in 1933 als ‘N.V. Nederlandsche Schoen- en Lederfabriek Best’ ontstaan, maar is beter bekend als ‘Bata’ naar de naam van de Tsjechische fabrikantenfamilie. Het complex bestaat uit drie in betonskeletbouw uitgevoerde bedrijfsgebouwen uit 1934-'36. Het ontwerp werd vermoedelijk geleverd door Antonín Vítek, architect van de moederfabriek te Zlín.

Nabij de fabriek bevindt zich het Batadorp, een fabrieksdorp gebouwd tussen 1934 en 1939 naar plannen van Antonín Vítek, vanaf 1938 met medewerking van E. Rossmanith. Het aanvankelijk strak opgezette Batadorp, kreeg vanaf 1935 een meer tuinwijkachtige uitleg, met in baksteen uitgevoerde, functionalistisch vormgegeven eensgezinswoningen met platte daken. Goede voorbeelden zijn Amsterdamsestraat 1-19, 2-20 en Batalaan 1-27.