Monumenten in Nederland. Noord-Brabant

Berlicum
(gemeente Sint-Michielsgestel)

Dorp ontstaan in de vroege middeleeuwen op een zandopduiking in het stroomgebied van de Aa, waar omstreeks 800 een eerste houten kerk werd gebouwd. Edelen en andere welgestelde lieden uit 's- Hertogenbosch hadden in de omgeving pachthoeven in bezit, die ze vanaf de 15de eeuw ofwel met een herenkamer en toren verbouwden tot ‘speelhuis’ ofwel geheel vervingen door een buitenhuis. Rond de in 1837 halverwege Berlicum en Middelrode gestichte R.K. kerk ontwikkelde zich gaandeweg het huidige dorpscentrum.

De Herv. kerk (Raadhuisplein 4) is een eenbeukige kerk met een toren van drie geledingen. De oorspronkelijke 13de-eeuwse toren en het 15de-eeuwse schip werden in 1944 verwoest. In hun huidige, naar plannen van F.J.A. den Tex en J. Willebrants herbouwde vorm dateren beiden uit 1949. Slechts het 15de-eeuwse koor bleef behouden. Op het kerkhof ligt een bakstenen graftombe voor M. Zijnen de Gier uit 1886.

Het voorm. raadhuis (Raadhuisplein 8) dateert uit 1843 en heeft een souterrain en bel-etage met dubbele bordestrap. De geblokte middenrisaliet van de voorgevel wordt bekroond door een

Berlicum, Landhuis De Wamberg

fronton en is geheel voorzien van empire-vensters met open zwikken en wisseldorpelklosjes met pijnappels.

Woonhuizen. Het uit 1780 daterende huis Hoogstraat 64 heeft sinds 1832 een horecabestemming. Het neoclassicistische woonhuis Raadhuisplein 18, voorzien van fraaie empirevensters met waaierzwikken, werd omstreeks 1820 gebouwd voor de eerste burgemeester van Berlicum J. Crilaerts en deed vervolgens dienst als notariswoning voor M. Zijnen de Gier. Het uit 1837 stammende pand Hoogstraat 74 heeft eveneens empire-vensters met waaierzwikken en wisseldorpelklosjes. Het eclectische notarishuis Hoogstraat 99 werd in 1862 gebouwd, het notarishuis Weltevreden (Hoogstraat 24) verrees in 1909.

Huize Vredendaal (Beekveld 26) verrees in 1821. Aan de overzijde van de weg staat een bijbehorend theehuis (Beekveld 11), dat werd gebouwd op de kelder van het in 1820 gesloopte, midden-16de-eeuwse kasteel Beekveld.

Landgoed De Wamberg (Wamberg 14), gelegen ten noordwesten van Berlicum, heeft als kern een op een omgracht terrein gelegen landhuis. Dit omstreeks 1560 gebouwde huis werd gewijzigd en uitgebreid in 1620 en 1769. Tijdens een grondige restauratie omstreeks 1920 werd het nogmaals uitgebreid, met een vleugel en een traptoren. Op het erf staat een ronde hardstenen waterput uit de 16de eeuw. Een hek met

[p. 91]

Berlicum, Boerderij Eikenlust

vier hardstenen pijlers met het jaartal 1799 vormt aan de oostzijde de toegang tot het huis. Het poortgebouw aan de westzijde stamt ook uit de 18de eeuw. Het naastgelegen neerhuis dateert uit 1803 en werd in 1869 uitgebreid. Toen bouwde men ook de naastgelegen boerderij. Aan de oostzijde ligt een landschappelijk park met bosvijver en bosweide.

Huize Veebeek (Veedijk 41), gelegen ten noorden van het dorp, verrees in 1842 in neoclassicistische vormen op de plaats van kasteel Veebeek, dat hier van 1638 tot 1840 stond.

Boerderijen. In de omgeving van Berlicum liggen enkele oude boerderijen. De kortgevelboerderij Eikenlust (Loofaert 1) heeft tegen de voorgevel een zeskante toren met gekoppelde spitsboognissen uit 1551. Het voorste gedeelte van de boerderij diende als ‘speelhuis’ voor de pachtheer, de eigenaar van het landgoed De Wamberg. Loofaert 25 is een uit 1602 stammende hoekgevelboerderij, Loofaert 47 is een langgevelboerderij met een kern uit 1698.

Middelrode. Dit dorp ten zuidoosten van Berlicum ontstond omstreeks 1400. Van het langs de Aa gelegen, omgrachte landgoed Seldensate (Laan van Seldensate 4) resteert een poortgebouw uit omstreeks 1490. Het bakstenen pand heeft speklagen van mergel en een natuurstenen poortomlijsting. Bij een vernieuwing in 1590 kreeg het een van onder ronde en van boven veelhoekige duiventoren. Het poortgebouw werd verder nog in 1908 hersteld en in 1976-'80 gerestaureerd. Bij die restauratie werden de fundamenten van het in 1893 tot landhuis verbouwde en in 1961 gesloopte kasteel tot even boven het maaiveld

Middelrode bij Berlicum, Ruïne kasteel Seldensate, poortgebouw

opgemetseld. Het geheel ligt in een landschappelijk park met opgestuwde beek. Van het verdwenen landgoed Assendelft (Assendelftseweg 10) resteert alleen een inrijgebouw uit omstreeks 1500, dat in 1969 nagenoeg geheel nieuw werd opgetrokken.

Kaathoven. Dit gehucht ten noordoosten van Berlicum ontstond in de late middeleeuwen. De voorm. St.-Cunerakapel (Kaathoven 31) werd in 1535 gesticht en in 1629 verwoest, maar vanwege de nog erg populaire Cuneradevotie in 1631 herbouwd. Van 1675 tot 1888 diende het gebouw als school. Het koor kreeg omstreeks 1800 een rechte sluiting. Vanaf 1888 hoorde het gebouw bij een boerderij en sinds een ingrijpende restauratie in 1979-'80 is het een woonhuis.