Monumenten in Nederland. Noord-Brabant

Almkerk
(gemeente Woudrichem)

Donkdorp gelegen op oeverwallen van de Alm en in zijn huidige vorm ontstaan na de St.-Elisabethsvloed van 1421. De langgerekte donk werd aan de oostzijde werd beheerst door het verdwenen kasteel Altena. De Herv. kerk maakte na verwoesting in 1945 plaats voor een moderne kerk.

Het voorm. rechthuis (Kruisstraat 17) dateert in zijn huidige verschijningsvorm uit de eerste helft van de 19de eeuw, maar gaat in de kern mogelijk terug tot de 17de eeuw.

Het kasteelterrein (Altena's laantje 3) van het waarschijnlijk 12de-eeuwse kasteel Altena toont in zijn ronde, enigszins heuvelachtig vorm de afgevlakte motte waarop in 17de eeuw nog een woontoren stond. Op het terrein staat een monumentale 18de-eeuwse dwarsdeelboerderij.

Boerderijen. In en bij Almkerk en het gehucht Uppel staat een aantal waardevolle 18de- en 19de-eeuwse boerderijen van verschillende typen.

De dwarsdeelboerderijen zijn goed vertegenwoordigd; ze zijn relatief breed en hoog en hebben veelal rieten daken en een bedrijfsgedeelte met gepotdekselde houten wanden. Een goed voorbeeld is

[p. 61]

Almkerk, Boerderij Uppelse Hoek 15 (Uppel)

Provincialeweg Noord 18, die blijkens de jaartalankers uit 1784 dateert. Op het erf staan een bakhuis en een houten schuur, mogelijk uit dezelfde tijd. Andere voorbeelden zijn de Klootwijkhoeve (Woudrichemseweg 38), uit het eind van de 18de of het begin van de 19de eeuw, en boerderij Ganswijk (Provincialeweg Zuid 51) uit omstreeks 1840. Een aantal dwarsdeelboerderijen heeft een woongedeelte met monumentale voorgevel aan de korte zijde, namelijk Dijk- en Wielzicht (Provincialeweg Zuid 60), deels daterend uit de 18de eeuw, met een brede klokvormige eindgevel met daklijst, en Provincialeweg Noord 22, blijkens de jaartalankers daterend uit 1869. Een ander voorbeeld van een dwarsdeelboerderij is Provincialeweg Zuid 15; het woongedeelte draagt de jaartalankers ‘1787’. Voorstraat 24, met rieten zadeldak, behoort tot hetzelfde type en dateert uit de 19de eeuw. De op een vliedberg gelegen dwarsdeelboerderij

Almkerk, De ‘Uppelse molen’ en de ‘Zandwijkse molen’

Zanddijk 6 heeft een dwars geplaatst woongedeelte en bij het bedrijfsgedeelte een langgevel met kapel, waarin deeldeuren zijn aangebracht. Provincialeweg Noord 19 is een kortgevelboerderij uit de eerste helft van de 19de eeuw.

Uppelse Hoek 15 is een boerderij bestaande uit een waarschijnlijk 18de-eeuws, tweelaags woongedeelte en een 19de-eeuws aangebouwd bedrijfsgedeelte. Op het erf staat een gedeeltelijk uit hout opgetrokken schuur.

Poldermolens. Ten noorden van het dorp staan drie poldermolens. De Zandwijkse molen (Bloemweg ong.) is een houten wipwatermolen uit 1699 op lage stenen voet en met open buitenscheprad. Van hetzelfde type is de Uppelse molen (Bloemweg ong.) uit omstreeks 1700. De Oude Doornse molen (Oude Doorn 1) is een vroeg-18de-eeuwse achtkante houten grondzeiler op stenen voet en met scheprad.

De watertoren (Uppelse Hoek ong.), bij het gehucht Uppel ten noorden van Almkerk, is een rond bakstenen bouwwerk met laag tentdak en hardstenen ingangsomlijsting. De toren werd in 1949 opgetrokken naar plannen van C.H. de Bever.