Monumenten in Nederland. Utrecht

Westbroek
(gemeente Maartensdijk)

Ontginningsdorp, ontstaan eind 12de eeuw langs een ontginningsdijk in het laagveengebied ten noordoosten van de Vecht. In 1457 kreeg het dorp een kapel en in 1477 werd het als parochie erkend. Het gebied rondom de kerk is beschermd dorpsgezicht. Van de sinds de 15de eeuw uitgevoerde vervening ten behoeve van turfwinning resteert aan de noordwestzijde van het dorp nog een gebied van legakkers en petgaten.

De Herv. kerk (Kerkdijk 12) is een laat-gotische bakstenen kerk met een hoge westtoren en een pseudo-basilicaal schip, gebouwd kort na 1481. Het hoge, driezijdig gesloten koor dateert uit de eerste helft van de 16de eeuw. De zijbeuken zijn later aan weerszijden van de toren doorgetrokken. De uit drie geledingen

[p. 294]

Westbroek, Herv. kerk

bestaande toren, met korte 18de-eeuwse spits, is op de hoeken met zandsteenblokken versierd. De tweede en derde geleding hebben nissen met eenvoudige baksteentracering. De vensters van het koor zijn om en om dichtgemetseld; de houten ramen zijn 18de-eeuws. Aan de noordzijde van het koor bevindt zich de vroegere sacristie voorzien van vensters met zandstenen traceringen. De sacristie, het koor en het torenportaal worden gedekt door stenen kruisribgewelven. De middenbeuk en de zijbeuken van het schip bezitten hele en halve houten tongewelven. De vrij smalle scheibogen rusten op slanke zuilen met lijstkapitelen en hoge achtkante basementen. In de door houten schotten van de kerk gescheiden zijruimten van de toren zijn op de wanden belangrijke figuratieve muurschilderingen gevonden. Ze dateren vermoedelijk uit het eind van de vijftiende eeuw en stellen een zestal heiligen, het Laatste Oordeel en de legende van de Drie Levenden en de Drie Doden voor. In het koor bevindt zich het restant van een graftombe met het beschadigde beeld van de Utrechtse bisschop Boudewijn van Sterkenborch (†1366), afkomstig uit de voorganger van deze kerk; voorts een stenen epitaaf voor Willem van Rennenberg (†1543), heer van Westbroek, Zuilen en Oostbroek. Tot de inventaris behoren een houten koorhek met ijzeren spijlen, een 17de-eeuwse kansel met boogpanelen en een koperen

Westbroek, Herv. kerk, grafbeeld Boudewijn van Sterkenborch

lezenaar uit 1677 en een koperen lezenaar uit 1770. Daarnaast twee houten wapenborden uit 1679, een vermoedelijk 18de-eeuws beschilderd houten bord met voorstelling van Mozes en de Tien Geboden en koperen lichtkronen uit 1766. In de consistorie staat een houten ‘gerechtskast’ uit 1764. Het door P. Flaes te Amsterdam in 1879 vervaardigde orgel is afkomstig uit de Herv. kerk te Zaandijk.

Het voorm. raadhuis (Kerkdijk 11) uit 1880 is een typisch voorbeeld van een eenvoudige dorpsraadhuis in sobere neoclassicistische vormen.

Westbroek, Stuwtje aan de Kerkdijk

Boerderijen. Langs de Kerkdijk en de vroeger tot Achttienhoven behorende Dr. Welfferweg, staan vele gave 18de- en 19de-eeuwse boerderijen. Bij deze boerderijen liggen woon- en stalgedeelte in elkaars verlengde. De meest opvallende versiering is meestal het snijwerk van de windveren. In de voorgevel heeft het verdiepingsvenster in het midden veelal een rondboogvorm. Een vroeg-18de-eeuwse boerderij op rechthoekige plattegrond is Dr. Welfferweg 16-18, deels wit gepleisterd en voorzien van een rieten wolfdak. De boerderij Kerkdijk 30

[p. 295]

dateert uit 1820. Verschillende boerderijen bezitten de oorspronkelijke ijzeren toegangshekken en twee of drie geschoren leilinden vóór de voorgevel.

Korenmolen ‘de Kraai’ (Westbroekse Molenweg 26) is een achtkante stellingmolen. Hij werd in 1839 als walkorenmolen op het bolwerk Sloterdijk te Amsterdam gebouwd en in 1880 te Westbroek herbouwd. Tussen 1958 en 1972 werd de molen gebruikt om electriciteit op te wekken. Uit die tijd dateert ook het wieksysteem met metalen kleppen.

De voorm. melkfabriek (Dr. Welfferweg 102) een eenvoudig pand op rechthoekige plattegrond, dateert uit circa 1906.

Het stuwtje in de watergang ter hoogte van Kerkdijk 70 is een zogeheten valschut uit het begin van de 20ste eeuw met een ijzeren juk, handwiel en afdakje waaronder een houten spil. In de omgeving van Westbroek komen meer van dergelijke valschutten voor.