Monumenten in Nederland. Utrecht

Werkhoven
(gemeente Bunnik)

Gestrekt engdorp op een oeverwal van de Achter Rijn, een zijtak van de Kromme Rijn. De nederzetting heeft een hoge ouderdom; de bronnen noemen de kerk al in het midden van de 9de eeuw. Vanaf de met lage bebouwing omringde en met bomen beplante Brink leidt de Beverweertseweg naar het aan de overzijde van de Kromme Rijn gelegen kasteel Beverweerd. Sinds 1966 is Werkhoven beschermd dorpsgezicht.

De Herv. kerk (Brink 5), oorspronkelijk aan St.-Steven gewijd, is een wit gepleisterd, ten dele tufstenen, zaalkerkje met westtoren. De romaanse tufstenen toren dateert vermoedelijk uit de 13de eeuw. De eerste geleding wordt afgesloten door een fries van kleine rondbogen, de tweede door een diamantkopfries en een waterlijst. De derde geleding, die ongeveer even hoog is als de twee eronder samen, heeft aan drie zijden lisenen. Deze gaan op ongeveer driekwart hoogte over in een fries van grotere rondbogen; halverwege loopt binnen het spaarveld een fries van keperbogen, waaronder zich een middenliseen bevindt. Boven de in de 16de eeuw gewijzigde galmgaten

[p. 292]

zit een rond venster. De toren heeft een klok van Steven Butendiic uit 1480, geschonken door de heer van Beverweerd. In het boogveld boven de ingang herdenken een wapen en een inscriptie het herstel van de toren in 1862.

De kerk werd in 1830 door de Utrechtse stadsarchitect F.C.E. van Embden verbouwd. Hij liet het 15de-eeuwse, gotische koor slopen, de muren van het oorspronkelijke romaanse schip verlagen en bepleisteren en het aanwezige zadeldak van het schip vervangen door een mansardedak. Op de plaats van het afgebroken koor verrees in 1902 de huidige consistorie. Bij de restauratie van de kerk in 1995-'96 bleek dat de toren geruime tijd later tegen het schip moet zijn gebouwd, zodat de kerk waarschijnlijk uit de 12de eeuw dateert. Bovendien kwam onder de pleisterlaag een tufstenen noordmuur met een oude ingang te voorschijn; de latei en de deurposten hiervan bestonden uit romaanse sarcofaagdekselfragmenten van rode zandsteen. Een dergelijke deksel zit nog in de vloer van een van de ruimten van het in 1861 gebouwde lijkbaarhuisje. Inwendig heeft de kerk een houten tongewelf en een spitsboogvormige nis in de oostwand, de vroegere gotische triomfboog. De preekstoel en de herenbanken, versierd met enig snijwerk, dateren uit 1680. Voorts zijn er een gietijzeren doopvont en een in 1862 door J.J. Vollebregt & Zoon te Utrecht vervaardigd balustrade-orgel.

Werkhoven, Herv. kerk

Werkhoven, Kasteel Beverweerd, plattegrond bel-etage

De R.K. kerk O.L.V. Maria Hemelvaart (Herenstraat 9), een driebeukige basiliek uit 1908, is gebouwd in sobere neogotische vormen, naar ontwerp van W. te Riele Gzn. De eenvoudige westtoren heeft drie geledingen en een spits. De pastorie dateert uit dezelfde tijd.

De voorm. R.K. pastorie (Beverweertseweg 10) is een wit gepleisterd laag herenhuis met mansardekap uit 1835. Het heeft een grote siertuin en een spijlenhek uit 1839.

De bakstenen stellingmolen (Werkhovenseweg 26) dateert uit 1882. Hij werd gebouwd als opvolger van de standerdmolen van Beverweerd. Na in 1933 te zijn onttakeld is de molen in 1994 weer hersteld.

De Priorij Gods Werkhof (Hollendewagenweg 20), gelegen ten zuidoosten van het dorp, werd in 1959 gebouwd voor de zusters Augustinessen, naar plannen van J. Drummen en P. Vos in de traditionele vormen van de Bossche School. In 1964 is op het binnenhof een zaal gebouwd; in 1968 zijn twee vleugels toegevoegd.

Kasteel Beverweerd (Beverweertseweg 60), gelegen op de rechteroever van de Kromme Rijn, is nu een internationale school. Een uit het midden van de 13de eeuw stammende rechthoekige woontoren vormt de kern van het gebouw. Waarschijnlijk nog in diezelfde

[p. 293]

Werkhoven, Kasteel Beverweerd

eeuw verrezen als deel van de ommuring de twee vierkante hoektorens aan de kant van de Kromme Rijn (de achterkant). Het huidige gebouw bewaart nog resten van de ommuring en van de verbindingsmuren met de woontoren. Van de 14de tot de 17de eeuw werd de kern geleidelijk door woonvleugels omringd en ingebouwd. H.J.C.J. van Heeckeren van Enghuizen liet het onregelmatig gevormde kasteel in de periode 1835 tot 1862 moderniseren naar ontwerp van C. Kramm. Zo ontstond het huidige regelmatige, maar nog steeds kasteelachtige landhuis met neogotische detaillering, zoals gekanteelde borstweringen, arkeltorentjes, boogfriezen en spitsboogvensters. Tussen de torens werd op de hoofdverdieping een balkon met gietijzeren balustrade aangebracht. De ingangspartij aan de oostzijde werd vernieuwd en kreeg een bordes en dubbele gebogen trap. Boven de ingang plaatste men een gevelsteen die niet alleen naar de verbouwing verwijst, maar ook naar de stichting (1200). De 19de-eeuwse buitenbepleistering werd in 1934 grotendeels verwijderd. De voegen die in het baksteenwerk waren aangebracht, ter nabootsing van natuursteenblokken, lieten echter hun sporen achter. In 1958-'59 vond de verbouwing tot school plaats, naar ontwerp van W. van der Horst. Van de in neogotische en in andere ‘neostijlen’ ingerichte interieurs bleef een deel bewaard.

Bij de 19de-eeuwse verbouwing van het kasteel werden de gebouwen van de voorburcht gesloopt en werd de gracht rond het huis gedempt ten behoeve van een groot landschapspark. Over de tot serpentinevijver vergraven gracht liggen twee gietijzeren bruggen. In 1847 verrees ten oosten van het huis, bij het begin van de oprijlaan, het nog bestaande, rechthoekige, gepleisterde koetshuis. Bij de ingang aan de Beverweertseweg staat een smeedijzeren toegangshek.

Van het kasteel Weerdenburg bestaan nog een omgracht rond kasteeleiland en een omgrachte voorburcht. Op de voorburcht staat een dwarshuisboerderij (Weerdenburgselaan 3), waarschijnlijk daterend van na 1672. Aan de zuidoostzijde van de boerderij bevindt zich een ouder deel, mogelijk een restant van een middeleeuwse hoektoren. Het voorhuis dateert vermoedelijk uit de 18de eeuw en het achterhuis is in 1878 verbouwd.

Boerderijen. Op het landgoed Beverweerd staan monumentale pachtboerderijen met luiken die zijn geschilderd in de kleuren van het kasteel. Ze dateren voornamelijk uit het begin van deze eeuw. Voorbeelden zijn: Rijnveld (Beverweertseweg 67) uit 1856, Sprokkelenburg (Leemkolkweg 4) uit 1904, Willemshoeve (Achterdijk 84) uit omstreeks 1905, Molenhoef (Beverweertseweg 65) uit 1910.