Vreeland, Herv. kerk
Na de Reformatie werd het koor met een scheidingswand van het schip gescheiden. De lage toren - voorzien van balustrade met wijzerplaten, vierkante spits en houten zonnewijzer - kreeg zijn huidige uiterlijk bij herstelwerk omstreeks 1700. Toen werden de gehele toren en de westmuur van het schip in een kleine steen beklampt. Ook kregen de meeste kerkvensters toen houten ramen. In de 19de eeuw onderging het interieur van de kerk ingrijpende veranderingen, vooral door het aanbrengen van een vlak stucplafond met koof. Bij de restauratie in 1967-'71 werd deze weer vervangen door een houten tongewelf. Ook kregen de vensters toen opnieuw bakstenen traceringen.
In de 17de eeuw heeft de kerk nieuw meubilair gekregen, zoals het maniëristische koorhek (1644), het doophek (1644) met balusters en gecanneleerde pilasters en voorzien van een koperen doopboog en een lezenaar, de schout- en schepenenbank en de kansel (1693). De kansel steunt aan de voorkant op twee houten zuilen op hoge basementen, terwijl de voorste hoeken van de vierkante kuip voorzien zijn van gecanneleerde zuilen met ionische kapitelen, onder een uitspringende, met maskers versierde kroonlijst. Het orgel is van H. Knipscheer (1854). J. Nicolas vervaardigde in 1968 de glazen in het koor en de dwarskapellen.
De Geref. kerk (Nigtevechtseweg 3) is een eenvoudige zaalkerk met iets uitgebouwd portaal, gebouwd in 1906 naar ontwerp van H. Emmerik en C.A. Lion Cachet.
Het voorm. Raadhuis annex gemeenteschool (Raadhuislaan 22-42). Neoclassicistisch gebouw uit 1860-'62 naar ontwerp van de Utrechtse architect N.J. Kamperdijk. De combinatie van raadhuis op de verdieping met dorpsschool op de begane grond, al dan niet voorzien van een (later toegevoegd) brandspuithuisje kwam ook in andere dorpen voor, zoals te Maarssen (in 1984 gesloopt). In 1985 is het pand verbouwd tot woningen.
Woonhuizen. De 17de-eeuwse Diaconiehuisjes (Lindengracht 5-13) vormen een rij eenvoudige, lage woningen onder een doorlopend zadeldak. Het huis Vrederust (Klapstraat 25) is een wit gepleisterd pand, dat ontstaan is uit een vermoedelijk 18de-eeuwse samenvoeging van twee oudere woonhuizen, waarvan het rechter een opkamer heeft. De topgevels zijn op verschillende wijze afgeknot; de achtergevels hebben een doorlopende kroonlijst. In een uithoek van de tuin staat bij het water een achtkantig, houten theehuis op hardstenen onderbouw, vermoedelijk uit het begin van de 19de eeuw. Het is voorzien van gecanneleerde hoekpilasters, een geschubde rand met kwasten, een rieten tentdak en spitsboogvensters. Ook het koetshuis heeft dergelijke vensters. Schoonoord (Duinkerken 11) is een breed, wit gepleisterd woonhuis dat, evenals de aangrenzende rij lage huizen, in de 18de eeuw werd gebouwd. Door stucwerk, balkon, ijzeren sierhekjes en de houten balustrade op de gootlijst heeft het echter een 19de-eeuws uiterlijk heeft gekregen. Vóór het huis staan hardstenen stoeppalen met kettingen en ter rechterzijde bevindt zich een koetshuis.
Buitenplaatsen binnen of bij het dorp. Het wit gepleisterde, rechthoekige buitenhuis Vreedenhorst (Bergseweg 18) dateert uit de 18de eeuw. Het heeft een overwelfde kelder en een opkamer. Achter het huis bevindt zich een dwars huis, waarschijnlijk ontstaan uit een boerderij. Slotzigt (Boslaan 2) heeft aan de kant van de Vecht een aangebouwde houten koepelkamer (eind 18de eeuw), waarvan het ver overstekende rieten dak door houten kolommen wordt gedragen. Achter het landhuis staat een rechthoekig tuinhuis, waarvan de voorgevel met rococo-snijwerk is versierd. Oorspronkelijk heeft dit gestaan in een tuin aan de Keizersgracht in Amsterdam. Het Plantagehuis (Kleizuwe 101) is een in ‘Moorse stijl’ opgetrokken, wit gepleisterd landhuis. Het dateert waarschijnlijk uit 1832 maar kreeg omstreeks 1910, in opdracht van G.H. Hooft van Vreeland, zijn huidige aanzien. Toen werd het aan de achterkant uitgebreid en kwam er een verdieping bij. Het torenvormige middendeel heeft een bolvormige koepel, ook uit 1910. Oorspronkelijk was het huis een logement bij de openbare wandelplaats van Vreeland.
Auteursrechtelijk beschermd
