Monumenten in Nederland. Utrecht

Huis ter Heide-Bosch en Duin
(gemeente Zeist)

Het gehucht Huis ter Heide, op de Utrechtse Heuvelrug ten noorden van Zeist, ontstond na aanleg van de Amersfoortseweg in 1652-'53, waarlangs landhuizen als Beukbergen en Zandbergen verrezen. Het dankt zijn naam aan de bij deze weg gelegen herberg, die al in 1792 bestond. Nadat de weg in 1809 werd verbeterd tot een bruikbare postweg, groeide het gehucht uit tot een dorp. In 1902 werd langs de spoorlijn Utrecht-Zeist het inmiddels buiten dienst gestelde station Huis ter Heide geopend (Amersfoortseweg 10F). Kort daarna ontstonden ten noorden van de weg de villaparken Zandbergen (nu Blookerpark geheten) en het uitgestrekte Bosch en Duin.

De Herv. kerk (Amersfoortseweg 47) is een wit gepleisterde zaalkerk uit 1858-'59, met steunberen en rondboogvensters. Boven de westgevel staat een in 1915 verbouwd torentje met puntvormig koepeldak, waarin een klok uit 1659 hangt van F. Hemony.

Buitenplaatsen. De kern van de buitenplaats Zandbergen (Amersfoortseweg

Huis ter Heide, Buitenplaats Zandbergen

18) is een blokvormig landhuis met hoekpilasters, uit het einde van de zeventiende eeuw. De met gebogen zijden uitgebouwde middenpartij van de voorgevel heeft in het midden een ingangspartij in Lodewijk XIV-stijl, voorzien van een brede trap. Bij een verbouwing in 1920 door J.W. Hanrath kregen de vensters een roedenverdeling in 18de-eeuwse trant. De bijbehorende overplaats werd in 1860 een landschapspark, volgens een ontwerp van H. Copijn. In de tuin staat een folly (‘Het Keienhuisje’), uit ongeveer 1860; in de gevel zit een jaartalsteen met gefingeerde datum MDCC (1700) en een wijzerplaat met gefixeerde tijd. Aan de kant van de Ericaweg staat op een heuvel een ijskelder, gebouwd omstreeks 1860; de oorspronkelijk daarop geplaatste watertank heeft men in 1976 gedemonteerd. In 1900 liet cacaofabrikant J. Blooker de overplaats reorganiseren en nam hij haar in exploitatie als villapark, genaamd Blookerpark. Aan het einde van de overplaats van Zandbergen, in de as van de Gezichtslaan, verrees in 1912 de buitenplaats Rodichem (Park Rodichem 1-2), in opdracht van J.C. Soeters en naar ontwerp van F.A. Bodde. Het tuinontwerp was van H. Copijn. Op enige afstand staat een voormalige portierswoning. Dijnselburg (Amersfoortseweg 10) is een buitenplaats waarvan het hoofdgebouw dateert uit 1883. Het vervangt een gebouw uit 1854 dat in 1883 werd gesloopt. Het nieuwe pand werd in vroege neorenaissance-vormen ontworpen door J.G. Wentink voor Jhr. C.F.A. Roëll. Het landschapspark dateert in opzet nog uit 1854. Het herenhuis Beukbergen (Amersfoortseweg 59) werd in 1910 gebouwd naar ontwerp van G.C. Bremer. A.H. Baron Sloet van Marxveld liet het bouwen op de plaats van het 17de-eeuwse buiten Beukbergen. Het ontwerp is geïnspireerd door de Engelse landhuisbouw, zoals vooral zichtbaar is aan de zware schoorstenen in Tudor-stijl.

Landhuizen. Het Huis Ter Wege (Amersfoortseweg 17-17a) werd in 1905 ontworpen door J.W. Hanrath en in 1912 vergroot. De architectuur grijpt - kenmerkend voor het werk van Hanrath - terug op de Amerikaanse koloniale bouwstijl. Het tuinontwerp, in gemengde stijl, is van L.A. Springer. Op het terrein staan een bijbehorend koetshuis en tuinmanswoning. Van vergelijkbare stijl is het in 1910 gebouwde landhuis Vossenlaan 44, naar ontwerp van de Rotterdamse architect J. Verheul voor Jac. van Vollenhove uit Rotterdam, met een tuinontwerp van D. Meeuwenberg. Twee andere landhuizen van landelijk bekende architecten zijn Conifera (Taveernelaan 10) uit 1910, ontworpen door J.H.W. Leliman in ‘Um 1800’-vormen en De Horst (Baarnseweg 25-27). Het laatstgenoemde is een landhuis met tuinmanswoning uit 1912, gebouwd voor E.G. Duyvis naar een ontwerp van

[p. 129]

Huis ter Heide, Villa Henny (1979)

K.P.C. de Bazel. Het pand met rieten dak is sterk georiënteerd op de Engelse landhuisstijl. Villa's. In het ‘Blookerpark’ liet de Hilversumse aannemer J. Romkes Zeilstra liet in 1902 de villa Amersfoortseweg 15 bouwen. Het ontwerp, in aan de Jugendstil verwante vormen, is van W. Kromhout. Villa Beukenoord (Amersfoortseweg 43) is één van de oudste stadse vakwerkvilla's in dit park. Ze dateert van 1904 en is gebouwd naar ontwerp van J.N. Verloop uit Utrecht. Karakteristiek zijn de kleurig geglazuurde dakpannen. Langs de Duinweg naar Den Dolder staat een aantal grote villa's van hoge architectonische kwaliteit. De Uilenhorst (Duinweg 18) uit 1904 is een deels in hout uitgevoerde villa gebouwd voor een directeur van een houtbewerkingsfabriek te Weesp. Hoog Duin (Duinweg 21) uit 1905 is een grote asymmetrische Jugendstil-villa naar ontwerp van H. Folkers & H. van Oostrum uit Rotterdam. De Tannenberg (Duinweg 29) ten slotte is de grootste stadse vakwerkvilla van het dorp. H. Tjabring uit Utrecht ontwierp het in 1905, in een aan de Jugendstil verwante stijl, met bijbehorende stal annex koetshuis en twee dienstwoningen uit 1902 in chalet-stijl. Architect R. van 't Hoff ontwierp drie van de belangrijkste villa's van Huis ter Heide. De eerste, Villa Lovdalla (Amersfoortseweg 13-13a), ontwierp hij voor zijn vader H.J. van 't Hoff. Dit door Engelse landhuizen geïnspireerde gebouw telt drie evenwijdige zadeldaken en heeft twee lagere aanbouwen. Het dateert uit 1911. De bakstenen muren gaan schuil achter een gepotdekselde houten bekleding. Zijn ontwerp voor Villa Verloop (Ruysdaellaan 2) is sterk door het werk van de Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright geïnspireerd. Het betreft een laag zomerhuis met kruisvormige plattegrond. Dit is in 1914-'15 in opdracht van J.N. Verloop gebouwd. Het pand heeft overstekende, flauw hellende, met leien gedekte schilddaken en wit gepleisterde gevels met horizontale vensterstroken, grijze banden en grote bloembakken. In 1915 maakte Van 't Hoff het ontwerp voor Villa Henny (Amersfoortseweg 11a), ook villa Nora genoemd. Het is een vrijwel symmetrische villa, voorzien van ongedeelde vensters, terrassen en hoekbalkons. Het heeft ver overstekende,

Huis ter Heide, Villa Lovdalla

platte daken. De villa is in 1916-'19 gebouwd, in opdracht van de Amsterdamse zakenman A.B. Henny. De ruimtelijkheid van het concept en de nadruk op de horizontale lijnen tonen opnieuw de invloed van Wright. Het pand is uitgevoerd in betonskeletbouw. De met baksteen gevulde wanden zijn alle wit gepleisterd, de plinten en afdekkingen zijn grijs geverfd. In de stijl van de Nieuwe Zakelijkheid ontwierp G.Th. Rietveld de villa Van Weerden Poelmanlaan 1. Het pand verrees in 1936, in opdracht van J.J.A. Smedes. Het heeft een uitgekiende indeling met verschuifbare wanden en een fraaie ijzeren trap. In functionalistische stijl ontwierp Rietveld voor W. Klaassen de villa Taveernelaan 9, gebouwd in 1951-'52.