Monumenten in Nederland. Utrecht

Bilthoven
(gemeente De Bilt)

In 1863 werd langs de spoorlijn Utrecht-Amersfoort het station De Bilt in gebruik genomen. De eerste bebouwing van Bilthoven ontstond in 1900 toen aan weerszijden van de Soestdijkseweg het villapark Vogelzang tot ontwikkeling kwam. Na 1910 volgden andere villaparken, zoals in 1917 het Bilthovense Bosch en Duin. In 1918 verrees op het terrein van Jagtlust de arbeiderswijk Tuindorp. Aan de noordzijde ontstond tussen 1918 en 1925 het Ridderoordspark (Schildersbuurt) en het Oosterpark (Componistenbuurt).

De R.K. kerk O.L.-Vrouw van Altijddurende Bijstand (Gregoriuslaan 8) is een massief vormgegeven kruiskerk met opvallende parabolische daken. De kerk verrees in 1926 naar een ontwerp van H. Kroes & Zn. De kruiswegstaties in het interieur zijn van de hand van L. Simon, M. Wiechman schilderde de engelen in het koor en A. Winter maakte de terracotta apostelbeelden.

De Zuiderkapel (Boslaan 3) is een zaalkerk in 1916 in traditionele vormen, ontworpen door J. Stuivinga die in 1935 samen met zijn zoon T. Stuivinga voor een vergroting met twee zijvleugels tekende. De glas-in-lood ramen zijn geschonken en vervaardigd door jhr. K.A.A. von Steiger.

Scholen. Het Gebouw voor Gemeenschapsontwikkeling (Frans Halslaan 68) is een school uit 1928.

Onderwijsvernieuwer Kees Boeke bracht hier zijn principes in praktijk, zoals zelfwerkzaamheid, individuele ontwikkeling en gemeenschapszin. Naar ontwerp van F.E. Röntgen ontstond op een waaiervormige plattegrond een open en flexibel gebouw, waarin veel glas is toegepast. In 1950 verhuisde de school naar een nieuw complex met kleuter- en lagere school (Kees Boekelaan 10), ontworpen door A. Staal en met een tuin naar ontwerp van Mien Ruys. De Oranje Nassau School (Soestdijkseweg Zuid 208) dateert uit 1930. In het ontwerp van stadsarchitect P.J. Vermaak zijn de invloeden van het werk van Frank Lloyd Wright en W.M. Dudok herkenbaar. De voorm. internationale school voor Esoterische Wijsbegeerte ‘Renova’ (Maartensdijkseweg 1), nu bejaardentehuis voor de Rozenkruisers, werd in 1935 gebouwd voor de internationale Werkgemeenschap Elckerlyc. Het ontwerp is van H.Th. Wijdeveld. De modern vormgegeven gebouwen, waaronder ook het woonhuis van de architect, boden oorspronkelijk onderdak aan een internationale opleiding voor vrije studies. Latere verbouwingen en een verhoging hebben de oorspronkelijke opzet danig aangetast.

Jagtlust (Soestdijkseweg Zuid 173), thans gemeentehuis van de gemeente De Bilt, is een breed, wit gepleisterd landhuis, waarvan de oorsprong ligt in het jaar 1640. Het huis verrees op een voormalige uithof van het klooster Oostbroek (zie De Bilt). Men bouwde delen aan en sloopte ze weer, onder andere in 1762, 1826 en 1843. In 1884 werd het bezit gesplitst en in 1892 kreeg het pand zijn huidige langgerekte, rechthoekige vorm. Na de aankoop in 1928 als gemeentehuis volgde in 1931-'32 een uitbreiding naar plannen van P.H.N. Briët en bureau Hanrath. Om op de zolderverdieping de raadzaal in te kunnen richten, werd het

[p. 94]

Bilthoven, Buitenplaats Jagtlust, landhuis

middengedeelte verhoogd en kreeg het vijf kleine geveltoppen. Ook werd het pand aan de achterzijde uitgebreid met een trouwzaal en kwam er een nieuwe portierswoning.

Het grote herenhuis Rovérestein (Maartensdijkseweg 5) werd omstreeks 1885 in neoclassicistische stijl gebouwd in opdracht van N.L.B. Eyck tot Zuylichem, burgemeester van Maartensdijk. Het vormt de kern van een door L.A. Springer omstreeks 1885 ontworpen park. Het bijbehorende koetshuis met dienstwoningen en klokketorentje (Maartensdijkseweg 7) stamt uit dezelfde tijd.

Woonhuizen. Van de vele villa's die Bilthoven rijk is, volgen hier slechts enkele voorbeelden. De dubbele villa's Soestdijkseweg Zuid 262-264 en 266-268 werden in 1901 in eenvoudige, geometrische Jugendstil-vormen gebouwd, in opdracht van de N.V. Villapark Station De Bilt. Het ontwerp is van J.H. Welsenaar uit Haarlem. De tot het villapark Vogelzang behorende Villa Devia (Prins Hendriklaan 74) kwam in 1903 in chalet-stijl tot stand naar plannen van C. van de Zweep. De villa Nachtegaallaan 24 uit 1910, ontworpen door de Gebr. Van der Haar, is een wat later voorbeeld in dezelfde parkaanleg. De in 1913 door W.S. van der Sterre ontworpen grote villa in chaletstijl met traptoren, Jan Steenlaan 23, behoort tot het na 1911 ontwikkelde villapark De Biltse Duinen. Parkwijck (Soestdijkseweg Noord 319) is een villa in sobere, zakelijke stijl, die oorspronkelijk in 1900 werd gebouwd naar ontwerp van H.P. Berlage aan de Van Eeghenstraat te Amsterdam. In 1913 is het pand naar Bilthoven verplaatst, waarbij het enige wijzigingen onderging. Het landhuis De Dennenhut (Beethovenlaan

Bilthoven, Dubbele villa Overboslaan 49-51

7) verrees in 1918, naar een ontwerp van R.C. Mauve. De Kloek (Beethovenlaan 6) is een wit gepleisterde villa met rieten dak, in 1920 uitgevoerd in de stijl van de Amsterdamse School en ontworpen door W.A. Maas en L.J.H. Zonneveldt. De dubbele villa Overboslaan 49-51 ligt op het voorheen tot het landgoed Jagtlust behorende Overbosch. Het pand werd in 1921 gebouwd naar ontwerp van R.T. Snoek uit Zaandam en is karakteristiek voor de toenmalige villaparkontwikkeling. Villa Gaudeamus (Gerard Doulaan 21) verrees in 1924-'25, in opdracht van de componist Julius Röntgen en naar plannen van zijn zoon F. Röntgen, bijgestaan door de architecten Hoenink en Gathier. De asymmetrische opzet, de afwisseling van rechte en gebogen vormen en de hoge rieten zadeldaken maken deze villa tot een voorbeeld van Amsterdamse School-architectuur. Gezichtslaan 90 werd in 1929 door de Bilthovense architect H.F. Mertens gebouwd en is een eenvoudig wit gepleisterd huis met zadeldak. Gezichtslaan 100, in meer traditionele vormen en met zeer hoog opgaand zadeldak, is een ontwerp van H.J. van der Hoek uit 1934-'36. De vrijstaande villa met hoog samengesteld rieten schilddak, Gezichtslaan 273, stamt uit 1936 en is ontworpen door de Utrechtse architect Ant. de Ridder. Het huis Vredenburgh (Hercules Segherslaan 18) is een ontwerp van G.Th. Rietveld

[p. 95]

Bilthoven, Villa Gaudeamus

uit 1940. Het heeft behalve wit pleisterwerk en grote glasvlakken ook onverwacht traditionele elementen, zoals een rieten dak en gebogen vormen. De wit gepleisterde, volgens de principes van De Stijl en de Nieuwe Zakelijkheid gebouwde villa Wagnerlaan 21, uit 1961-'62, is eveneens een ontwerp van Rietveld. De villaparktraditie in functionele vormgeving werd voortgezet bij de uit 1960 stammende villa Lassuslaan 45, een ontwerp van Van Donkelaar & Bodegraven.

Transformatorhuisje met schilddak (Soestdijkseweg Noord 480); in 1922 gebouwd voor de PUEM naar ontwerp van G. Krop.

Het station De Bilt, later Bilthoven genoemd (Soestdijkseweg 301) ontstond in 1863 door de inspanningen van jhr. Van den Bosch, eigenaar van Jagtlust. De perronoverkapping van het huidige eilandstation stamt uit 1901. In 1913 werd de perronoverkapping in westelijke richting uitgebreid en in 1962 werd het gebouw zelf ingrijpend verbouwd. Aan de noordzijde (Soestdijkseweg 303) ligt de uit 1899 stammende voormalige woning van de stationschef.

De 42 meter hoge watertoren (Burg. Van der Borchlaan) dateert van 1926. De oorspronkelijk in baksteen uitgevoerde toren werd ontworpen door H.F. Mertens en in 1971 grijs gepleisterd.