Monumenten in Nederland. Utrecht

Austerlitz
(gemeente Zeist)

Dorp, ontstaan bij een in 1804 door generaal A.F.L.V. de Marmont op de Leusderheide voor de Franse en Bataafse (Nederlandse) troepen gesticht legerkamp, het Franse kamp genaamd. Het exercitieterrein is later waarschijnlijk het Dorpsplein geworden. Het dorp, dat oorspronkelijk ‘Napoleon’ werd genoemd, werd in 1806 door koning Lodewijk Napoleon tot stad verheven. Het kreeg toen zijn huidige naam, ter herinnering aan de slag bij Austerlitz in 1805. Nadat de troepen waren vertrokken, ging de nederzetting in betekenis achteruit. In 1811 kwam het dorp bij de gemeente Zeist en de piramide aan de noordzijde van de weg bij de gemeente Woudenberg.

De waterpomp op het Dorpsplein is waarschijnlijk gebouwd op een waterput van het Franse kamp. Iets verderop, tegenover Gramserweg 50, staat een vergelijkbare pomp.

De Piramide van Austerlitz (Zeisterweg), gelegen op enige afstand ten noordoosten van het dorp, werd in 1804 opgericht ter herinnering aan de overwinningen van Napoleon. Franse en

Austerlitz, Piramide van Austerlitz

[p. 83]

Austerlitz, Koepel van Stoop

Bataafse troepen wierpen de heuvel in 27 dagen op. Bovenop de zandheuvel kwam een houten obelisk met gedenkplaten te staan. Al in 1808 verdween deze obelisk wegens bouwvalligheid. In 1894 werd de zandheuvel hersteld en bekroond door een stenen obelisk met belvédère, naar ontwerp (uit 1888) van D. van der Werf. De stenen trappen zijn in 1910 aangebracht.

De koepel van Stoop, gelegen ten zuiden van de piramide en de Zeisterweg, werd in 1840 gebouwd. Opdrachtgever was de Amsterdamse bankier en ontginner J.B. Stoop. Architect J.D. Zocher jr. ontwierp een rond neoclassicistisch bouwwerk met houten hoofdgestel als theekoepel en uitzichtspunt. De ingangspartij wordt bekroond door een opengewerkte aedicula. Het met leien bekleedde dak wordt ondersteund door zes toscaanse zuilen van zandsteen, afkomstig van de in 1837 afgebroken oude beurs van Hendrick de Keyser te Amsterdam (1608-'11). Zocher was ook de ontwerper van de nieuwe beurs te Amsterdam (1840-'45) en kon daardoor de zuilen verwerven. Het oorspronkelijk onbelemmerde uitzicht, vanaf zowel de piramide als de koepel, is thans door bebossing weggenomen.

Het Berghuis (De Laagt 8, Maarn) is een jachthuis, in opdracht van J.B. Stoop gebouwd in een in 1838 door J.D. Zocher jr. aangelegd landschapspark. Architectonisch komt het overeen met de koepel van Stoop. In 1920 kreeg het huis een verdieping naar ontwerp van J.W. Hanrath, waardoor het gebouw het karakter van een Zwitsers chalet kreeg.