De oare helte

Nynke fan Hichtum, de frou fan Piter Jelles

[p. 282]

Neiwurd

It antwurd dat Nynke fan Hichtum op dy nijjierswinsk krige fan har eardere man, makke har dúdlik, dat hja ferskillend tochten oer de oarsaken fan de skieding dy't in lytse tweintich jier earder in ein makke hie oan harren mienskiplik bestean. Yn de eagen fan Troelstra hie it in die west fan inerlike needsaak en geastlike befrijing skreau er. Wat de ynfloed oangie, dy't hja op inoar hawwe kinnen hiene, wie er it net mei har iens. Hy hie wol in gefoel fan tankberens oerhâlden, sa liet er har witte, oan it feit, dat hy har oan it skriuwen krige hie, omdat letter bliken dien hie, dat dat foar har in libbensferfolling wie, mar dat hja him ea revolúsjonêre besieling jûn hie, woe er net leauwe.

Nei it skriftlike kontakt om de jierwiksel 1926/1927 hinne hawwe hja inoar net mear te wurd west. Jelle, dy't mei syn beide âlden in goede relaasje ûnderhold, hat har grif op 'e hichte hâlden fan de situaasje oer en wer.

Nei it houlik fan har soan mei Tjac Romein ferhuze Nynke fan Hichtum ek nei Hilversum om tichteby de jongelju wenje te kinnen. Troelstra hat yn syn lêste jierren al syn krêften wijd oan it skriuwen fan syn tinkskriften, wylst Nynke fan Hichtum earst as oersetster en bewurkster en letter as skriuwster fan oarspronklik wurk yn har skriuwerij noch in tige fruchtbere perioade krije soe. Njonken tsientallen bewurkingen fan mearkes, sêgen en folksferhalen út alle hoeken fan de wrâld makke hja bygelyks yn 1929 de earste Nederlânske oersetting fan A.A. Milne syn ferneamd wurden Winnie-de-Poeh.

By de grutte huldiging ta gelegenheid fan Troelstra syn ôfskie fan de polityk yn 1925 hie syn earste frou net oanwêzich west en ek lettere hichtepunten yn it libben fan har eardere man, lykas de iepening fan it Troelstra-oord yn 1927 en de fiering fan syn 70ste jierdei op 20 april 1930 koe Nynke fan Hichtum allinne mar op ôfstân meibelibje.

Syn dea op 12 maaie 1930, op 'e dei ôf 59 jier nei it ferstjerren fan syn mem en 28 nei dat fan syn broer Durk, hat har oangrypt, mar de yndrukwekkende begraffenis hat hja net bywenne. Dat Dieuwke ien dei earder it libben skonken hie oan in famke fermoedsoene har in

[p. 283]

bytsje mei syn dea: yn harren bern en bernsbern soene Piter en hja tegearre fierder libje.

Wa't it oeuvre fan Nynke fan Hichtum oersjocht, sil it opfalle, dat der in gearhing is tusken it ferskinen fan har boeken en har persoanlike omstannichheden. Under ynfloed fan Piter Jelles debutearre hja yn 1887 mei yn it Frysk oersette mearkes. Ut finansjele needsaak en op oantrún fan Nellie van Kol gie hja letter oer op it Nederlânsk. Afke's Tiental skreau se yn in foar har persoanlik tige drege tiid, doe't har man finzen siet yn ferbân mei de Hogerhuissaak. It lit him begripe, dat hja yn dy snuorje ek wer faak yn Fryslân toeve mei har gedachten. Nei de skieding hat hja jierrenlang neat oarspronkliks op papier krige en net earder as nei de dea fan har eardere man skreau se wer boeken yn de sfear fan har meast ferneamd wurden boek oer de grutte Wergeaster famylje. De jonge priiskeatser hat se yn it Frysk op papier brocht as in ôfskie-geskink oan it lân fan har bernejierren. Troch de minne ekonomyske omstannichheden doarst yn 1932 lykwols net ien Fryske útjouwer it oan en jou it út op de wize, sa't de skriuwster har boeken hawwe woe, moai útfierd en mei kleureprinten. Hja sette it doe sels oer ta Jelle van Sipke-Froukjes, mar bleau warber om ek de Fryske útjefte noch realisearre te krijen. Doe't it yn 1939 safier wie, wie de skriuwster al wei, mar hja hat der noch wol fan witten. Underwilens hie se yn 1936 ek noch Schimmels voor de koets, of... Vlooien voor de koekepan? skreaun en Drie van de oude plaats, dat hja bewurke hie nei in troch ien fan de personaazjes optekene libbensbeskriuwing fan de haadpersoan. Dat yn datselde jier oersettingen fan har Afke's Tiental yn Amearika en in jier letter yn Ingelân publisearre (en tige wurdearre) waarden, hat har goed dien.

By har 75ste jierdei op 13 febrewaris 1935 hat der in soad omtinken west foar de skriuwster en har wurk. Hja hie de keamer fol blommen en krige mear as twahûndert brieven. Ut it kontakt mei Clara de Groot, dy't foar in fraachpetear yn it Leeuwarder Nieuwsblad de reis nei Hilversum makke hie, groeide in freonskip dy't duorre oant de dea fan de âlde skriuwster.

Oan it lêste ta hat Nynke fan Hichtum it drok hân mei har skriuwen, ek al waard hja doe fannijs pleage troch sykte en moast se yn Hil-

[p. 284]

versum troch oarmans omstannichheden en om har eigen breklike sûnens noch twaris ferfarre.

Yn de winter fan 1938 op 1939 is se wer slim siik wurden. Hja is doe oerbrocht nei it ferpleechhûs ‘De Limborch’ oan de 's-Grave-landseweg yn Hilversum. Dêr is op moandei 9 jannewaris 1939 in ein oan har libben kommen. De kremaasje wie op de middei fan de 12de jannewaris op Westerveld.

Yn it lêst fan har libben, doe't hja dwaande wie mei boeken dy't yn Fryslân spilen - ferhalen dêr't hja ek oantinkens oan har eigen bernejierren yn ferwurke - hat Nynke fan Hichtum it der faker as ienris oer hân, dat hja ek nochris in boek oer har libben skriuwe woe. Sels yn de wike foar har dea hat se noch tsjin har skoansoan sein, dat hja net stjerre woe, omdat hja noch in grut boek meitsje moast. Oft hja doe it boek oer de Arbeiders Jeugd Centrale bedoelde, dêr't hja ek al frijwat materiaal foar sammele hie, of har eigen libbensferhaal, is net dúdlik.

Yn dizze roman oer har libben is it skriuwen fan har ‘tinkskriften’ tocht yn de jierren 1925 en 1926.

Gegevens binne behalven oan mûnlinge tsjûgenissen fan minsken dy't Nynke fan Hichtum noch kend hiene, ûntliend oan brieven en artikels út de kolleksjes fan it Frysk Letterkundich Museum en Dokumintaasjesintrum te Ljouwert, it Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis en it Archief voor de Vrouwenbeweging yn Amsterdam, it Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum yn De Haach, de Provinsjale Bibleteek, it Ryksargyf en it Gemeente Archief yn Ljouwert en guon oare argiven. Wichtige boarnen hawwe û.o. de folgjende boeken west:

-	P.J. Troelstra, Gedenkschriften I-IV, Amsterdam, 1927-1931.
-	J.J. Kalma, Nynke fan Hichtum en Afke fan Wergea, Boalsert, 1967.
-	Jelle Troelstra, Mijn vader Pieter Jelles, Amsterdam, 1952. (3de pr. Leeuwarden, 1980).
-	Sikke van der Weg en Jant van der Weg-Laverman, Hûndert jier Nynke fan Hichtum, Grou, 1989.
-	Pieter Terpstra, Pieter Jelles Troelstra, het leven van een strijder, Drachten, Ljouwert, 1985.
-	Freark Dam, Tusken de rigels troch, oer skriuwers, boeken en blêden, Drachten, Ljouwert, 1991.

[p. 285]

-	Piter Jelles Troelstra, Samle fersen, Baarn, Ljouwert, 1981.
-	Hans Sleurink en Johan Frieswijk: De Zaak Hoogerhuis. Eene gerechtelijke misdaad, Leeuwarden, Ljouwert, 1984.

Dêr't gegevens ûntbrieken, haw ik myn fantasije brûkt om it ferhaal slutend te krijen, wylst ik ek wolris feiten ferdraaid haw, as dat better útkaam. Mei de titel De oare helte haw ik suggerearje wollen, dat de skiednis fan syn libben, sa't Piter Jelles dy frijwat subjektyf optekene hat yn syn Gedenkschriften ek noch in oare kant hawwe kin. Wat syn earste houlik oangiet, hie er nammers destiids ek wol mear skriuwe wollen, mar syn neisten hawwe dat opkeard.

Yn De oare helte wurdt it ferhaal ferteld fan in frou dy't mear wêze woe as allinne mar de oarehelte fan in grut man. As de skriuwster Nynke fan Hichtum is Sjoukje Troelstra-Bokma de Boer it meast harsels wurden.

It giet hjir om in roman, om in romantisearre libbensferhaal; net om in objektive libbensbeskriuwing en al hielendal net om in wittenskiplik ferantwurde biografy.

By it skriuwen fan dit boek haw ik help hân fan gâns in rige minsken. Har komt in wurd fan oprjochte tank ta foar har stipe en de oanhâldende belangstelling.

Easterwâlde, maitiid 1991 - hjerst 1996

Tineke Steenmeijer-Wielenga