Brieven (2 delen)

Aan het Min. van Binnenl. Zaken⁴⁾.

387. ter Wildenborch den 19 Septbr. 1815:

Ik twijfel niet of UWEdGeb. draagt kennis van de Instructie aan den Heer Rheinwardt⁵⁾ voor deszelfs Reis naar de Indiën medegegeven. Misschien zoude het kunnen gebeuren dat bij het gouverment voor als nog, geen bijzondere aandacht was geslagen op een artikel dat in vroeger jaren voor Java niet in aanmerking kwam: Het is dat van den Wijnbouw?

In dat geval waag ik het, uit belangstelling in al hetgeen wat onzen Staat tot nut en der Natie tot eer kan strekken in voorslag te brengen, dat ook

4) Staring wilde den brief aan den Secret. van het Departement, Wenckebach zenden; door een vergissing werd hij geadresseerd aan Min. Jhr.W.Fr. Röell (1815-17 Min. v. Binnenl. zaken), een ouden schoolvriend van Staring uit Gouda (176-1835). In het antwoord brengt R. dit feit in herinnering en ook: ‘de zugt tot uitbreiding van kennis en wetenschap, waardoor UWED. zich reeds toen zodanig onderscheidde’........

5) Deze was 1801 Prof. in de Nat. Historie te Harderwijk geworden, in 1810 te Amsterdam (Scheikunde). In 1815 ging hij naar Ned. O.I. als directeur tot de zaken van den Landbouw, Kunsten en Wetenschappen op Java en de naburige eilanden.

[p. 277]

de Heer Rheinwardt geautoriseerd worde om op Java nadere proeven te laten nemen (want voorheen zijn er ongetwijfeld reeds gedaan) of aldaar van de onderscheiden soorten van Druiven welke aan de Kaap de Goede Hoop zo uitnemend zijn geslaagd, mede geen goede wijn zoude te gewinnen zijn. Dat zulks in de brandende vlakten en in onbedekten stand mislukken zoude - gelijk dan ook aan de Kaap (zeer vermoedelijk door verkeerd gekozen standplaatsen) onze Aalbessen azijnzure, en onze Hazelaars ledige vruchten voortbragten) en dat ook kort gehouden ranken geene voldoende druif zouden opleveren) - zulks laat zich wel geloven - doch het komt theoretiesch niet onwaarschijnlijk voor dat de wijnstok aan loofrijke bomen opgeleid en op een zekere hoogte tegen bergen geplant en dus door schaduw of koeler dampkring tegen den invloed der Javasche zon beschut een sap zoude kunnen opleveren, het welk bij een gepaste behandeling ten opzigte der snelle gisting in warme landen plaatsgrijpende, een' zo goeden wijn zoude geven als de Kaap en Perzië vermogen te doen. Ook is het te vermoeden dat een aanvankelijk geringer hoedanigheid door het vervoeren over zee of gelijk zulks ten aanzien van den gewonen Kaapschen Landwijn plaats had alleen door het leggen op fust zoude verbeteren.

Mogt de Wijnbouw op Java gelukken, zo was dit waarlijk een zaak van zeer groot belang en uitzigt voor het Moederland, dat in vroeger tijd door de inrigting bij de Compagnie plaatshebbende de geschiktheid van de Kaap voor dien tak van Cultuur zich zo weinig ten nutte heeft mogen maken!¹⁾

Een artikel dat mede eenige opmerking schijnt te verdienen is het overbrengen van de Chinesche Nymphaea Nelumbo (bet. Plompenblad met rode Bloem) naar dit Land. Er is aan de mogelijkheid van de aankweking dezer plant in ons climaat bijna niet te twijfelen wanneer men de breedte nagaat waarop dezelve volgens het Reisverhaal der laatste Engelsche Ambassade naar China²⁾ blijkt te groeien en derzelver vrucht en sierlijke Bloei tevens, zouden dezelve tot een zeer nuttig en aangenaam geschenk maken voor een land zo ruim van water voorzien als onze Noordelijke provinciën.

De overplanting der zwarte zwanen van Nieuw Holland naar Java - en vervolgens van Java in ons waerelddeel - zo dezelve niet reeds door de Engelschen werkstellig is gemaakt daar toch onze Willem Vlaming reeds in 1697 twee

1) In het laatst van de 18^de eeuw werd de wijnbouw op Java verboden; men was bang voor concurrentie niet de Kaapsclie wijnen (zie Tijdschrift voor Neêrl. Indië 1843 I blz. 145-173, waar de kultuur van den wijnstok voor Java wordt aanbevolen).

2) Staring zal de Nederl. vertaling wel gelezen hebben: G. Staunton, Reis van Lord Macartney naar China. Uit het Engelsch Amst. 1798-1801, 7 dln. (De ambassade bleef van 1792 tot 1794 uit). De Nymphaea Nelumbo komt niet in de Nederl Flora voor.

[p. 278]

van deze vogels uit het vijfde waerelddeel naar Batavia heeft overgebragt -¹⁾ deze overplanting, zeg ik, schijnt ook aandacht te verdienen - doch veelligt nog meer het onderzoek welke het gewas op Madagascar zij waarvan het spinsel komt dat aldaar tot het weven der stoffe dient, welke naar de Kaap pleegde uitgevoerd te worden en aldaar strekte tot het maken van ligte onderkleding voor de vrouwen. - Dit spinsel wil men dat uit de Bladen van een Boom bereid worde - doch hoe het daarmede zij - het was zeker de moeite waard te beproeven om Java te verrijken met het plantgewas dat hetzelve voortbrengt - of ten minste om deszelfs soort na te sporen of het ook ongebruikt reeds in onze Asiatische Bezittingen mogt voorhanden zijn.

Ik laat het geheel aan UWEdGestr. over om pro re nata van dit geschrijf geen of slechts zo veel gebruik te maken als UWEdGestr. oorbaar zult vinden. Aan Zijn Excellentie den Heer Secretaris van Staat voor de Binnenlandsche zaken meende ik hetzelve niet te moeten adresseeren als niet van dat belang zijnde om de vorm van eene Memorie te kunnen aannemen en mijn achtingswaardige vriend, de Heer Rheinwardt, is mij gezegd dat naar zijne Famielje vertrokken was en niet terug zoude komen als om dadelijk - ik weet niet in welke onzer Havens scheep te gaan.

In UWEdGestr^s. welwillendheid stelde ik ook een bijzonder vertrouwen sederd ik het genoegen heb gehad om in het laatst van Decbr. 1813 deszelfs kennis in de schuit tuschen Haarlem en Amsterdam te maken - mijn naam is UWEdGestr. vermoedelijk onbekend gebleven doch de Man die door zijne gevoelens en grote bescheidenheid bij grote kundigheden mij toen zo zeer voor zich innam heb ik op gedane navrage niet kunnen twijfelen of hij was dezelve aan wien ik dezen rigte onder betuiging van mijne voortdurende hoogschatting en van het belang dat ik in deszelfs vriendschap stelle.

Ik heb de eer te zijn enz.

1) ‘Journaal wegens een voyagie, gedaan op order der Hollandsche Maatschappij in de jaaren 1696 en 1697 door het Hocker scheepje de Nijptang, het schip de Geelvink en het ‘Galjoot de Wezel, na het onbekende Zuid-land en wijders na Batavia’. Amsterdam 1701 (blz. 15: ‘Den 7^den wierd al het Volk met de Schuiten weder na de schepen gevoerd, medebrengende twee jonge swarte Swaanen’). Willem de Vlaming was schipper van de Geelvink. (Zie P.A. Tiele. Bibliogr. van L. en Volkenkunde 1884, blz. 111 en ‘Iets over de reis van den schipper-commandeur Willem de Vlamingh’ in Bijdr. tot de Taal-, Land- en Volkenkunde. Nieuwe volgreeks I, blz. 184).