Brieven (2 delen)

Aan Mr. Rhijnvis Feith²⁾.

170. [Eind 1784 of begin 1785]:

Wel Edele Hoogstgeachte Heer!

Vergun mij dat ik U met een paar woorden over de ingeslootene stukjes lastig valle.

Mijn oogmerk in het eene was om door de verschillende maaten, zo wel voor het oor, als voor de gedachten, vrolijkheid, ernst, zagte melancoliesche gevoeligheid, aandoening, en heftige wilde ontroering uittedrukken - moogelijk vraag ik wat veel dat ik een vaers van zulk eenen zonderlingen aart het genootschap aan durv bieden - men moet meer talenten als een eerstbeginnend rijmer bezitten om iets geheel ongewoons ingang te doen vinden, maar de toegeevenheid waarmede mijne voorige zwakke producten ontvangen zijn doen mij hoopen, dat, keurt men dit al niet voor goed, men evenwel mij zal kunnen vergeeven dat ik rukelooz geweest ben om zo iets te onderneemen.

Het is hetzelvde dat ik laastleden zomer³⁾ de eer had aan de vergaderde

2) 1753-1824. Sinds 1780 was hij Adjunct-ontvanger van Convooien en Licenten te Zwolle. In 1783 kwam de sentimenteele roman Julia uit, in 1785 Ferdinand en Constantia. Er zijn 16 brieven van Feith bewaard.

3) De aardbeevingen te Messina? (Poët. Mengelst. X, blz. 41.). 19 Augustus 1783 ontving St. bericht van zijn benoeming tot lid van ‘Kunstliefde spaart geen vlijt.’

[p. t.o. 104]

A.C.W. STARING.
Naar een potloodportret door Bolomey (1786).

[p. 105]

Heeren Leden van het hoogst geeerde Genootschap voor te leezen. Wat het tweede stukje betreft¹⁾. - Mogelijk is de rijm van top en op die er 2 maal in voorkoomt niet geoorloovt? - is dit zo, dan zou het dus kunnen verandert worden. De andere regels die zijn in mijn ooren duizend maal beter, en schijnen mij meer met het overige van het vaers overeentestemmen.

1) Lovzang aan God (Poët. Mengelst. X, blz. 124).

171. [Najaar 1785]:

Wel Edel Gestrenge Heer!

Zal ik mij dan moeten vergenoegen met U geduurende 5 minuten gezien en 10 woorden uit Uw mond gehoord te hebben!

Deezen zomer ben ik in den Haag geweest om de vergadering van het Genootschap bij te woonen; ik dacht zeker U daar te zullen vinden - dit was een der voornaamste redenen van mijn overkomst in Holland! - helaas, mijnheer, gij waard er niet! Over eenigen tijd sprak ik den Heer praeceptor Knoop²⁾, die mij zeide U te Harderwijk te verwagten - ook deeze hoop is te leur gesteld, en nu moet ik mij vergenoegen met U schrivtelijk Uw oordeel over de ingeslotene stukjes te vraagen - het vertrouwen op Uwe goedheid en Uwe vriendelijkheid daar ik reeds, schoon onverdiend, zulke doorslaande blijken van ontvangen heb mijnheer! doen mij deeze vrijheid neemen.

Deezen zomer mij weer met eene levendige maar zagte aandoening mijne Ziekte van het voorledene jaar en mijne zo gelukkige, zo onverwagte herstelling te binnen brengende maakte ik het klijne vaersje onder den Titul Naa eene zwaare krankheid³⁾ in eenen eenvouwigen trant die ik nog niet beproevt had - ik verzoek er ten sterks ten uwe recensie over, mijnheer! Zo het naar uw oordeel niet geheel mislukt is, zal het mij een dankbaar gedenkteken van mijne redding zijn, voldoet het U niet dan bezit ik moeds genoeg om het met mijne overige prullen wegtesmijten.

Mijne lange rijm onder den naam van Rijnoud en Ada⁴⁾ verbeeldt eene Romanze te zijn. - Het is noodzakelijk dat ik U dit zeg, mijnheer! - Het is mijn eerste stap in een onbekend veld - Uwe Romanzen, en die van Monerif⁵⁾ zijn de eenigsten die ik ooit geleezen heb - dus is het een toe-

2) De leermeester van Feith, conrector te Harderwijk.

3) Zie bundel 1786, blz. 46 en bundel 1837, III, blz. 17.

4) Zie bundel 1786, blz. 20 en bundel 1836, I, blz. 41.

5) Moncrif (1687-1770), een Fransch schrijver van Liederen en Romancen. In de ‘Brieven over verscheide Onderwerpen’ (Dl. I) noemt Feith hem in zijn verhandeling: ‘Over de Romanze’ herhaaldelijk, (zie ook te Winkel: Ontwikkelingsgang IV, blz. 46.) In dezelfde verhandeling vindt men de twee Romanzen van Feith: Alrik en Aspasia en Colma (in den Noordschen smaak).

[p. 106]

val zo ik den smaak het allerminst getroffen heb - ook vraag ik geene uitvoerige recensie van uwe goedheid Mijnheer - dit weet ik zelv wel dat U te veel tijd zoude kosten - het stukje is in het midden der drooge, doorre studie der rechten opgesteld - het draagt er de tekenen van - doe mij het vermaak Mijnheer om mij met een paar woorden de groovste fauten in de samenstelling op te geeven, zo er iets goeds in is, en zeg mij bid ik of gij mij raaden zoudt ten 2^de maale iets in dien aart te beginnen. - Uw stilzwijgen zal mij een afkeurend antwoord zijn - en ik zal mij weêr der moeite getroosten - per aspera ad astra!

Met welke eene vreugde heb ik het 2^de deel uwer brieven ontvangen, Mijnheer! - Zo veel licht, zo veel waarheid over alles verspreid! ik voeg met eerbied mijne dankbetuigingen bij die van het vaderland. Die lieve eenvouwige regels onder het vreedsaame (hoe zal ik het best in 't neerduitsch noemen!) 6^de plaatje uit den Wandsbekker Bode¹⁾ wat hebben ze mij geroerd! - o ik ben geheel vriendschap voor dien vrolijken Bode - beantwoort het overige van zijne schrivten aan dit staaltje, en raad ge mij om die te koopen mijnheer - weez bid ik ook zo goed om mij te zeggen welke werken van Wieland het Beste voor mij zouden zijn om mijn smaak te vormen en te gelijk eene aangename Lectuur te hebben - de Hoogduitsche overzetting van de toneelspelen van Shakespear te Manheim in 22 deelen uitgegeeven, mag ik daar ook uw oordeel over vraagen, - zo die goed is zal ik ze mede ontbieden, want schoon ik al Engelsch leerde, vreez ik evenwel nooit zo ver er in te zullen vorderen om dien schrijver in 't oorsprongelijke te kunnen leezen.

Duizend, duizend dingen had ik U nog te vraagen, Mijnheer! - o over alles! - ik heb hier zo niemand - zo geen vriend, geen leermeester die mij mijne feilen kan aantoonen en mij op den weg helpen. - Mijn ziel verheft zich zo alleen bij 't leezen van Klopstok - zo alleen smelt mijn hart weg voor het warme gevoel van dien Besten, menschlievenden, beminnelijken Cronegk²⁾ die boven alles mijn halzvriend is - en die eenzaamheid valt mij zo onverdraaglijk hart - maar ook zij dient mij, om mij niet geheel door den stroom van mijne bijnaa onverwinbaare drivt voor alles wat poësij betreft van voor mijne juridische ankers te doen wegdrijven.

1) Brieven over versch. onderw. II, blz. 152-67: Ernst en Kortswijl, (zie ook Matthias Claudius' Ausgew. WerJce ed. Reclam blz. 284).

2) St. ontleent wel eens wat aan Cronegk: 't Onnozele Meisje. Iet van Cronegk ontleend. (Proeven v. Poët. Mengelst. XI, blz. 173) J. Er. von Cronegk (1731-58).

[p. 107]

172. [Dec. 1785]:

Harderwijk den.....

WelEdele gestrengen Heer!

Neen! dit is misbruik maaken van uwe goedheid! - Gij schrijvt mij zulk eenen lieven, vleienden briev - gij klaagt er in over de bezetheid van uwen tijd - en daar koom ik al weder met mijne deunen U lastig vallen - Ik verontschuldig mij niet, mijnheer! - maar ik weet aan welk eene zijde ik uw hart aanvallen moet. Sedert een week bevind ik mij niet wel en ben genootsaakt treurig alleen in huis te zitten - wat zou ik doen? - in het Corpus Juris studeeren? - een goed verstoppend middel door zijne droogheid, maar dat had ik nu juist niet nodig - rijmen dan! - daar ging het heen! - eerst een Alcaicum op de nabuurige Klok! Een Alcaicum op een klok? Ja, mijnheer en dat wel zeer ernstig! dus was den aanhev

Hoor welke galm! - Spreek, is dit o Eeuwigheid
Niet uw triumphtoon, daar ge den tijd verwon
En van den hoogen berg der jaaren
Weder dit uur, in uw afgrond plofte!
Of, bleeke dood! of klinkt dus uw sikkel ook
Als gij ze toornend ons ten verderve scherpt
Zult ge ook in weinig oogenblikken
Mijnen verstervenden bloemknop maaien!

& & &

ongelukkig bleev het onvolmaakt, ook stootte het wat, een wensch naar het landleeven (mijn gelievde droom)¹⁾ nam de plaats in, en dit eindelijk moest wijken voor de ingeslotene Romanze die schielijk, ongewoon schielijk afgemaakt was want mijn ziel scheen er mij door de stilte van mijn kamer, het fluiten, van den wind door mijn tochtige deur etc. etc. zo volkoomen als ooit toe gestemt. Mij dunkt ik was weder halv gezond toen dit pak van akelige gewelven²⁾ enz. van mijn hart af was - en zo gij nu mijnheer, dit pak eens in genade aannam, o dan was ik dunkt mij geheel hersteld. - Ik haast mij om geneezing te vinden - in hoop dat gij uit menschenlievde mij die wel zult willen geeven. Goedkeuring of afkeuring 't is altijd een genezing!

Hoe dankbaar ben ik U, Mijnheer, voor Uw antwoord op mijnen voorigen

1) O.a. in: Wensch naar een Roemloos Leeren (Proeven v. Poët. Mengelst. X, blz. 194). Eenzaame Gedachten (bundel 1786 bldz. 39.).
Mijn wensch (bundel 1786 bldz. 69.).
Tegen de ‘Eerzugt aan Alcestes Med. Stud. (zie brief van Feith 29 Maart 1784, Bijlagen XVI).

2) Het treurig Einde van de schoone en eerbaare Jonkvrouwe Emma, en den vroomen jongen Ridder Adolph (bundel 1786, blz. 1 en bundel 1836, I, blz. 30).

[p. 108]

voor uwe gunstige aanmerken, en voor uwe verbeteringen, veel, oneindig veel ben ik U verschuldigt! - weez verzekert dat ik dit ten volsten gevoel.

Is geweldig voor geweldadig goed, mijnheer? - anders weet ik geen ooren te zetten aan den regel

Van mijn geboogen steng medooglooz afgereeten¹⁾.

1) In het bundeltje van 1786 staat: Wreedaartig (blz. 48).

173. [begin 1786]:

Wel Ed Gestr. Heer!

Ongelukkig de man van Genie die tegelijk een mededoogend hart ronddraagt! van alle kanten word [hij] aangevallen. Hij wagt elke aanwijzing lijdzaam af - men misbruikt zijne lijdzaamheid. Uwe vriendelijkheid deed U mijne brieven leezen, mijne eerste proeven met geduld naazien en zelfs met uwe aanmerking vereeren, en nu, stouter geworden door uwe toegeevenheid koom ik daar met een geheele dragt aan! Ja, mijn lieve Mijnheer Feith, als gij het mij toestaat zo te spreeken - gij zelve zijt er wel zo wat de reden van - hebt gij niet de onvoorzigtheid gehad (ik moet de dingen zeggen zo als zij zijn) om aan een Rijmer van nog geen 19 jaaren te schrijven: gij moet uw stukje zeker uitgeeven? - Nu, dat was immers zo veel gedaan als hem de uitgeevzugt zo met een emmer in te storten - ook is er geen droppel van de dosis verlooren gegaan - knap kwam het denkbeeld op om bij dat stukje, nog een stukje, en nog een stukje te voegen, en er dus een bundeltje van te maaken. - O die miserable begeerte om zijne droomerijen aan Jan en alle man voor te dreunen! - Ja, mijnheer Feith heeft mij op hol geholpen, Hij ook is alleen in staat om mij met de 3 zeer toverkragtige woorden: doe het niet weer in postuur te helpen.

Veel wilde ik niet doen drukken - de 2 Romanzen maar zo gij ook deeze²⁾ goedkeurt, mijnheer en nog een stukje. 8-9, alles en alles zo eene 50 pag. uitmaakende - niets zoude er inkoomen als hetgeen door U of het Genootschap was goedgekeurt - 1 a 2 klijne stukjes uitgezonderd die ik U niet durv zenden om mijne lastigheid niet te vermeerderen. Immers mag ik wel wat doen drukken dat reeds door de proev. van poet. meng, bekend is - en ook wel stukjes door 't Genootschap goedgekeurd en niet uitgegeeven.

Van de ingeslootene gedichtjes verzoek ik U, Mijnheer! alleen de Romanze en mijn Wensch³⁾ met eenigen aandacht na te zien de andere heb ik alleen

2) Marie: bundel 1786, blz. 50.

3) Bundel 1786, blz. 69.

[p. 109]

er bij gevoegt omdat ik gaarn weeten wilde of zij den drukinkt waardig waaren - zijn zij het niet, dan wil ik van uwe goedheid niet vergen om ze nauwkeurig na te zien - De versmaade lievde¹⁾ is, geloov ik, mijn beste stukje niet, maar, een ander moet dit beoordeelen, is het niet nogal natuurlijk? drukt het niet nog al wel, zelfs door de eentoonigheid, een wezentlijke smart uit? - Zo ja, o gaarn wilde ik [het] dan bij de andere voegen! - zo neen, dan moet het er zeker niet in, al was het ook een meesterstuk van vinding, een waarde evenwel die er bij louter ongeluk aan zou gekoomen zijn, want ik betuig dat ik er niet op gepennekauwt heb en mij dunkt dat is er ook vrij duidelijk in te zien. Dat aan Meester Hijn²⁾, wreekt mij zo wat aan de rechten voor de naare oogenblikken die zij mij dikmaal doen slijten - Hoe mij die gekke inval in het hoofd kwam weet ik zelv niet - het zou het eenige in zijn soort zijn, zo het vertoonbaar waare.

1) Bundel 1786, blz. 62.

2) Bundel 1786, blz. 35.

174. Wildenborch den 23 Maart '22:

Ontvang de opregste dankbetuiging, mijn veelgeëerde Vriend voor het welkom geschenk van uw Dichtwerk³⁾, en tevens voor het hartelijk bewijs van uwe onverkoelde vriendschap en uw minzaam aandenken.

In den afgelopen nawinter had ik de Eenzaamheid oppervlakkig gelezen, eensdeels wegens treffende huisselijke omstandigheden: - de ziekte en het verlies van een Schoonzoon, de min gunstige staat van de gezondheid zijner weduwe en de scheiding van een geliefden Zoon die de loopbaan van zeeman is ingetreden en ten anderen door overkropping van allerlei hoogstprozaïsch werk. Thans, bij geschikter geestgesteldheid en iets meerder tijd heb ik mij nog eens vergast op de ontvangen schone vrucht van uwe Muze. Naar mijn gevoelen is waarlijk de zeventigjarige grijsaard in deze versen niet zigtbaar. Doch waarom zoude hij ook zichtbaar moeten wezen? Voor Treurspeldichters alleen is geloof ik het dóórwerken op zekere jaren in de meeste gevallen, niet zonder bedenkelijkheid - maar anders is het toch wel de kastalische Bron de ware Fontaine de jouvence.

Als Plaatsen welke mijn aandacht meer bijzonder hebben getrokken moet

3) De Eenzaamheid en de Wereld (1821). In de voorrede zegt Feith o.a. .... ‘nu ik oud ben, kunnen velen nog niet vergeten, hoe zeer zij mij nu ook overtreffen mogen, dat ik hen toch eenmaal in de loopbaan hielp lokken, en hun daar mogelijk niet geheel nutteloos geweest ben’....

[p. 110]

ik noemen: de Lofspraak op den enigen Cats! blz. 26 - blzn. 30, 66, 68, 70, 71, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 111. Geheel van goud zijn die drie regels ‘De Liefde ontwierp zijn lot’ enz.!

De melding van Bilderdijk¹⁾ kwam mij voor met betrekking tot den schrijver óók ene schoonheid in uwe voorrede te zijn. Hoe gaarne zoude ik eens met u spreken over de twede bladz. van diezelfde voorrede, over de hoogte waarop wij staan, over onze taal, haar waarde en haar [?], over sommige dichtmaten en sommige vrijheden, over de dorre plaatsen in onzen Letterkrans, over onze kritiek! Ja! waarover al níét!

Maar mijn waardige Vriend telt zeventig jaar, en ik ben, op mijn vijf en vijfstigste, in spijt van mijn buitenmans leven door een allerlastigste vatbaerheid voor roos en verkoudheid in het hoofd, uit een kluizenaar zo goed als volslagen een onuitbolsterbare (inenucleabilis, zie daar twee vliegen in eene klap een nieuw Neerlandsch en latijnsch woord!) schildpad geworden. Hoe ik dies aan de vervulling van mijn wenscli zal geraken, zie ik vooreerst niet in! Maar wie weet! Blijft het aanhoudend zo nat dan raak ik misschien met den Wildenborch vlot, drijf den IJssel af en kom door het Nieuwe Kanaal voor Zwolle te land.

Doof voor het verwijt, mij in een Recensie²⁾ gedaan, dat ik zulk een ingekankerde Geldersman ben, heb ik in 't begin van den winter mij door een Romanse en Vertellingbui laten medeslepen en vier stukjes achter malkander gemaakt, die elk een voorval uit onze Geldersche Historie tot onderwerp hadden. Van de twee minst ernstige heeft er een in de Letteroefen.³⁾ en een in de Recensent⁴⁾ gestaan maar gebrekkig afgedrukt. Had ik maar meer tijd durven opofferen het was er niet bij gebleven, onze Pontanus⁵⁾ toch is een goudmijn en ik wil op míjn straat schrobben zo als zij te Amsterdam en te Rotterdam op de háre doen! Men moet óverál zo wat schoonmaken dunkt mij. Raakten de Vriezen eens los! in hunnen hoek zit gewis onuitputtelijke stof tot het leveren van Bijdragen voor een Nederlandsch Romancero general.

Vaarwel, mijn zeer geeerde vriend. Geniet nog lang een gezegenden ouderdom en wees verzekerd dat mijn erkentelijk hart nog in allen opzigte hetzelfde is als gij 't hebt leeren kennen voor ruim dertig jaren.

1) ...... ‘(want er zijn maar enkele Bilderdijken in de wereld, wier genie eeuwig jong blijft)’..... (vergelijk Bijlagen XVII).

2) Zie de recensie in de Vad. Letteroef. 1821. I blz. 616.

3) Lochem behouden: Vaderl. Letteroef. 1822, II, blz. 149.

4) Arnhem verrast, den 21 Maart 1514: Recensent ook der Rec. 1822, Dl. II, blz. 42.

5) Joh. Is. Pontanus: Historiae Gelricae Deducta ad tempora nostra (1639).