Logo DBNL
Vrouwelick cieraet van Sint' Agnes versmaedt (1622)

Vrouwelick cieraet van Sint' Agnes versmaedt

(1622)–Joannes Stalpaert van der Wiele–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

VVeinige Aenteickeningen op den voorgaenden Lofzang.

+Fol. vers. 1.

DIt werdt van Diocleen. Wi hebben wel te recht op de kant des Lofzangs geteickendt, Diocletianus. Want hoewel nergens het uit gedruckte Jaer vant Martirie dezes Mageds en werdt gevonden: Nochtans zoo bliickt bide Acten, die wi hier vooren onder de Eerstreuckken uit den H. Ambrosius hebben bi gebracht, datze geleden heeft inde laetste vervolginge der kercken: Ter wilen aldaer verhaeldt werdt, dat ten tide Constantia, Dochter des Keiser Constantini, noch in levenden lieve waeren die geenen die de Geschiedenissen van S. Agnes, de welcke zi aen Constantia vertelden mette oogen hadden gezien.

Fol. vers. 3.

EEn vande grootste Vrouvven. Al ist dat de Acten niet en vermaenen van deze uitgezonde Dame, nochtans zoo hebben wi deze Aenspraeck met zeer goede Redenen, niet zoo zeer door Poeetsche vridom gefingeerdt, als na de waerheid geraemt aldus geschiedt te siin: Eensdeels om de manieren van die Landen; daer de Huwelickken, ende de voorboodige Vrijagiens, meest al door dusdaenige Middellaersters worden verhandelt; Eensdeels mede om het Decoors wille van deze Lofzang. Want naedemael dit Bericht vande Versmaedheid der Cieraetten, vri wat lang hadde te duiren, zoo en zoude niet wel gepast hebben een zoo Reinen vermidende Maged, zoo langen tiid te hebben doen spreecken met een ongeliick persoon: Den welcken zi, zoo de Acten melden, voor de leste reize, met korter ende harder woorden bejegendt ende ontzeidt heeft: Gaet van mi Voedsel des doods, vonck der zonden etc. Te weten om

dat hi haer quam bekoren tot een maniere van leven, de welcke haer verloofde zuiverheid contrari was.

Fol. vers.

HI gaf mi honig zoet en mellick uit ziin mond. Not. Deze woorden moeten verstaen werden van zeeckere oude Ceremonie, die de Latiinsche Kercke (nae de ghetuighenisse S. Hieronijmi opt 55. Cap. Isaiae) plag te gebruicken stracks naer het Doopsel. Namentlick als dat de versche Doopelinghen, nae datze deelachtig gemaeckt waeren vande Heilige Mysterien die de Gelovighe verstaen, terstond voor haer eerste spiiz aengerecht werde melck ende honig: Zoo wel tot belidinghe vande Menschwordinge ende kindsheid Christi, vande welcke gepropheteerdt was: Boter ende Honich zal hi eten: Als mede+ tot beduidsel ende onderwizinge van een Christen leven, twelck kindsch ende melckachtig wezen moet van eenvoudigheid, ende behonigt van zachtmoedigheid. Tot welcken einde oock den Nieugedoopten (als bliickt uit de alderoudste Ritualen) totten aenvanck ofte Introitus vant eerste Sacrificie twelck zi zagen, voorgelezen werden de woorden Petri: Quasi modo+ geniti Infantes lac concupiscite. Geliick als nieugeboren kinderen siit melck begerende, etc.

Ende hier uit zoo werdt nu kennelick, eerst wat deze woorden Agnetis te zeggen siin; ende ten tweden tot wat einde zi de zelve bi ghebracht heeft: te weten om mette geheughenisse van haer ontfanghen Doopsel, ende alle de Caeremonien van dien, haer te bevestigen inde getrouwe Liefde van haeren Bruidegom; ende met eenen te verweren tegens de bekoringen van haeren aerdschen Minnaer.

Fol. Vers.

MAer des zoo heeft hi vveer int aengezigt ghesteldt mi een alzulcken Teicken.

Wat Merck ofte Teicken is dit? Voor Andwoord staet

hier te gedencken het geene de H. Schriftuir Genes. 4. 15. ghetuigdt vanden eersten Doodslager Cain. Als dat God de Heer in hem een Teicken gesteldt heeft, 'twelck alhoewel van verscheiden verscheidelickken werdt uitgeleidt; verstaende daer door de beuselachtighe Rabbinen eenen zeeckeren Hond, die doort goddelick onthiet hem altiid volgde: Andere een Letter die hem de vinger Goods int voorhoofd hadde gedruckt: Andere een beroertheid ofte bevinge door alle ziin leden, bi maniere van een gestadige popelsi. Nochtans zoo en is gheenzins te verwerpen de leeringe vande geenen die dit teicken zeggen gesteldt geweest te siin int gezigt, ofte de oogen van Cain: zoo datmen terstond, ende ten eersten aenzien, uitte zelve bemercken kost, ten deele een uitmuittende wreedheid ofte bloeddorstigheid, ten deele mede een schrickelickken anckst ofte bedeestheid door de welcke hi altiid ende overal beducht was, dat hem gedaen zoude werden, geliick hi ziin Broeder Abel gedaen hadde. Deze uitlegging heeft mi altiid boven alle d'anderen behaegdt, zoo om haer simpelheids ende effenheids wille, als mede om dat de H. Schriftuir noch op andere plaetsen getuigdt, ende de dagelicksche ondervindinge leerdt, dat de oogen, door een zonderlinge voorzigtigheid Goods, dickwils getuigen siin van de zonden ende ghebreeckken der menschen; als van Hovaerdigheid, dronckenschap, ende bizonder van Overspel ofte +Hoerrerie. Zulcks dat de Wize man goede redenen ghehadt heeft om te zeggen fornicatio mulieris in extollentia oculorum, & in palpebris illius agnoscetur. dat is. De oneerbaerheid van een Vrouw, werdt gekendt aen haer wimbrauwen ende aen't opslaen van haer oogen.

Hier uit argumenterende van contrarie zin, kan nu lichtelick afgenomen werden, wat dit voor een Teicken geweest is, int Aenzigt van Sinte Agnes te weten een uitsteeckende zedigheid van wezen, ende eerbaerheid van oogen; voortkomende niet alleen van naetuiren wegen, als wezende een Vrouw persoon, die de schaemte eigen is! maer oock uitte beouffende deugd van reinigheid, siinde een ongeraeckte Maged; ende zonderling uitte geestelicke opdragt ende Trouw beloffe Chri-

sti; De welcke haer aenvaerdende voor ziin bruid, deze natuirlickke ende beouffende zedigheid in haer oogen zoo hadde vermeerderdt, datze niet alleen ghenoug en was aende zide van S. Agnes, tot bewaeringe haers zelfs; maer oock ghenoug behoorde gheweest te siin, om neder te zetten alle quaede oprizende begeerte vande ontuchtigste menschen: Nae proportie van't geene elders gelezen werdt vande alderschoonste, Reinste ende Heiligste onder de Vrouwen.

Ten tweeden zoo kan hier door zeer bequaemelick verstaen werden het Teicken des H. Cruis: 'twelck van allen ouden Tiden plag gedruckt te werden int aenzigt, ende zonderlinge int voorhoofd vande Dooppelingen. Bliickende bi getuighenisse van alle den Ouderdom zo vande Griecksche als Latiinsche kerck: Ziet Dionysium Areopagitano Discipel van S. Paulus de Ecclesiastica hierarchia cap 2 De Baptismo. S. Basil. lib. de Spiritu Sancto. Cap. 27. S. Augst. De Catechisandis Rudibus Cap. 20. Alwaer hi onderwizende den geenen die te Dooppen waeren, aldus+ spreeckt: Geliick als eertiids gheteickendt vvierden de Posten vande Israëliten, zoo zult ghi huiden oock geteickendt vverden int Voorhoofd mettet Teicken des Cruis. Midswelcken, De H. Agnes dit teicken mede ontfangen hebbende opt voorhoofd, ten dage haers Doopsels, zoo en is niet te verwonderen, datze alhier zeidt hi heeft mi int aenzigt gesteldt een Teicken; wel verstaende het Teicken des Heiligen Cruis; twelck het Merck is daer den Goeden Harder mede teickendt de Schapen van ziin Koi.

Eindtelickken zoo kan dit aenzigt-teicken met een zonderlinge ende verheve zin geduidt werden op de Ghenaede ende waerdigheidt die den Hemelschen Bruidegom de Maged hadde bewezen inde Heilige Communie; niet alleen met ziin Goddelick lichchaem haer aenraeckende, mond en lippen, ziel en liif; maer oock met ziin dierbaer bloed, als met een onwaerdeerlick Rossetsel haer vercierende ende purperende de wangen. In vougen dat van dier uiren af, op zoo hoogen manier Christo toegeeighendt ende aengeteickendt siinde, haer Gemoed niet en vermogt, haer door't aenraecken van eenig sterf-

felick mensch te laten ontheiligen. Tot welcke meninge oock getrocken moeten werden haere woorden: Quem cum amavero casta sum etc. Den vvelcken Ick beminnende Reinig ben, aenraeckende zuiver, ende omhelsende Maged blive.

Fol. vers.

+EN bidt Vrouvv-Vestam aen. Men vindt bid Poëten ende Andere Heidensche Hijstori-ofte Ceremoni schrivers twee Goddinnen metten naem van Vesta. d'Eene de Moeder Saturni ghehouden voor de Goddinne des Aerdbodems vande welcke Ovid. 6 fastor.

 
Stat vi terra sua, vi stando Vesta vocatur.
Dat is
 
Vast staet der Aerden-bo'em, end' hierom de Poëten
 
Haer met bequaemen naem, van't vast staen, Vestam heeten.

d'Andere, de Dochter Saturni, zuster van Juno ende Ceres, Goddinne van't vier. Uande welcke Ovid. ter zelver plaetse.

 
Nec tu aliud Vestam, quam vivam intellige flammam.
 
Nataque de flamma corpora nulla vides.
Iure igitur Virgo est, quae semina nulla remittit.
Dat is
 
Wanneer men Vestam nomt wildt in de naem niet doolen,
 
Want 'tis de vlam van't vier, en 'tleven vande koolen.
 
End; overmids het vier noch zaet noch vrucht en draegt
 
Zoo nomtmen Vestam rein, en viert haer voor een Maegd.

Uan deze Uesta wordt alhier gesproocken; ende

is geweest een vande Troijaensche Penates ofte HuizGoden, die Aeneas onder andere gevlucht ende gebracht heeft in Italien, geliick te kennen geeft Virgil. 2. Aeneidos:

 
Sic ait, & manibus vittas, Vestamque potentem
 
Aeternumque Adijtis effert Penetralibus Ignem.
Dat is
 
Hi heeft het heilig Lint daer Vesta mede snoerdt
 
Het hoofd, met haer persoon, en 'teeuwig Vier vervoerdt.

Zulcks dat den Dienst vande Goddinne Uesta bi Titus Livius lib. 1. ab vrbe cond. Daeromme ghezeidt werdt te wezen de alderouste Religie, ontfangen vande Albanoisen: De welcke daer nae binnen Romen van Numa Pompilius den tweden Koning ingesteldt, ende met veel Ceremonien, end' onder anderen met toe eigening van ettelickke Religieuse Maegden vermeerderdt is.

Korte Beschrivinge vande Vestale Maegden.+

DE Vestale Maegden waeren eerst van aenbegin vier int getal. Dan naderhand het volck van Romen in zes deelen verscheiden wezende, siinder noch twee bi gevougdt; op dat ider deel een voorbidster zoude hebben. Eindtelick mids de vermeerderinge des Riicks, zoo is haer Collegium tot twintig toegekomen, doch daer nae wederom totte getal van zes ofte zeven vervallen: Als bliickt uit S. Ambr lib. 2. epist. 12. Daer hi aldus+ schriift. Vix Septem vestales capiuntur Puellae En totus Numerus, quem Intula vittati capit is, Purppuratarum Vestium murices, Pom-

pa lecticae Ministrorum circumfusa comitatu, Privilegia Maxima, Lucra ingentia, praescripta denique pudicitiae tempora coëgerunt. dat is: Daer worden nauwelicks ghevonden zeven Vestaele Maegden. Ziet dit is het gansche getal van Maegden, 'twelck den Romeinschen Heidendom door middel van veel privilegien ende grote Riickdommen, door kostelickheid van Miteren, ende afhangende hoofdbanden, door Cieraet van Purpere klederen, door pracht van Rosbaeren rondom bezet met voorloop ende gevolg van Dienaeren, ende eindtelicken door een tiidtelicke onderhoudinghe van Reinigheid bi een heeft kunnen rapen. Dus verre S. Ambrosius.

Vorders zoo mosten deze Maegden ten tide van haere verkiezinghe volmaeckt siin zonder eenig gebreck van wezen ofte van zinnen, geboren van vrije ende eerelicke Ouders, die noch alle beide int leven, ende metten anderen vreedzaemig waeren; niet jonger als van zes, noch ouder als van tien jaeren; waren verbonden aen haer staet ende reinigheid den tiid van dertig Jaeren. Vande welcke zi de eerste tien overbrachten int leren vande Ceremonien, Gebeden, Spreuckken, Gedichten, ende zeeckere oude Vaersen, die tot haer Priesterdom behoorden. De andere tien Jaeren stelden zi te werck het geene zi geleerdt hadden. De leste tien Jaeren verstreckten zi tot Meesterssen vande aenkomende Maegden. Ten einde van dezen tiid, stont haer vri toe haer staet of te behouden, of te veranderen, ende haer ten Huwelick te begeven. Die over de anderen het gezag hadde, werde genaemt Maxima, dat is, de grootste ofte overste. Het was mede int vermogen vanden Oppersten Priester, sommige zeer deugdelickke ende Eerlickke Maegdekens, als't hem voort gemene beste oorber docht, tot deze staet te dwingen, oock tegens haer wil en danck. Eindtelick ten daeghe vande inkledinge, zoo werde de Novitia ofte nieuwe aengenomen, vanden Oppersten Priester die over de Ceremonien was, genomt niet met haer eigen naem, maer metten naem van Amata zeggende met pachtige woorden Capio te Amata, dat is: Ick aenvaerde u ô beminde; om dieswille dat d'aldereerste Vestael zoo genomt was geweest.

Haerluider bezonderste Ampt, behalven de Sacrificien ende Gebeden was opzigt te hebben opte bewaeringe van een gheduirig ende altiid blivendt vier, 'twelck in zeeckere aerde vaten bewaert werde int alderverburgenste des Tempels; met hoop dat de Gemeene zaeck voorspoedig zoude bliven, zoo lang het zelve vier door dienst vande Vestaelen werde onderhouden. Welcke zorg onder haerluiden bi beurte verdeildt was. Hadden niettemin in haer bewaering het Palladium, dat is, het+ Beeld van Pallas (daer van zi oock somtiids ghenaemt werden: Maegden van Pallas, ofte van Minerva) midsgaders de andere Huis-godekens die aldaer van Troi en gevlucht waeren. Wierden daer en boven gebruickt tot onderpanding ende bewaering van Testamenten, ende alle andere heimelickke Contracten, diemen voor een wiil verburghen, ende daer nae t'ziinder tiid geopenbaerdt begeerde te hebben. Item tot verzoening van alle beroerte, 'tsi of die publiick waeren onder Burgers, 'tsi particulier onder vrinden.

Hier vooren werden ziluiden uit het gemeen wel riickelick onderhouden, ende boven maten zeer geeerdt, als bliickt uit deze nabeschreven Voordeelen, die ick tot gemack vanden Curieusen Lezer, alhier uit verscheide Schrivers bi een hebbe vergaderdt.

Voor eerst werden ziluiden uit cracht van deze staet ontslagen+ van haer Vaderlicke magt, zulcks datze oock komende te overliden in haer minder jaerige jeugd Testamenten mogten+ maecken zonder overstand van Vader, Voogd, Curateur ofte iemand anders.

Ten tweden, drougen zi opt hoofd een Priesterlickke Croon+ ofte Miter, met afhangende snoeren; ende waeren gekleedt in Scherlaecken.

Ten derden werden zi gedragen in een Lettiere, ofte gevoert+ in een Rosbaer, vergezelschapt aen haer zide met ettelickke oude ende eerbaere Vrouwen; achter en voor met getal van Dienaeren.

Ten vierden werden voor haer ghedragen de Fasces, dat is+ zeeckere bundelkens van Roeden ende Bilen diemen gewoon

was te dragen voorde Burgemeesteren ende opper Magistraeten van Romen.

+Ten viifden werde henluiden opte Tonneelen ende andere openbaere bi eenkomsten gegeven de hoogste ende eerlickste plaets. Jae wat Magistraet dat haer luiden over straet onmoete van Schouten, Bailluwen, Burgemeesteren, die waeren gehouden haer te wiickken. In vougen dat oock De Kriigsoversten zittende op haeren wage van Triumphe, ende bi gheval ontmoetende aen een vande Vestaelen, t'haerder eer stil hielen, opstonden, ende plaets maeckten.

+Ten zesten, zoo wat misdadige dat ziluiden bejegenden ter wiilen hi ter dood werde geleidt, die mogten zi pardon geven ende vande dood verlossen.

+Ten zevenden, waeren alle haerlieder keuren ende ordonnancien onverbreeckkelick; zulcks datze bi geenige Magistraeten, ja bi geenen Tribunus Plebis zelfs, en konden werden belet. Daer van claer is het exempel van Claudia Vestalis, de welcke zo wanneer haer Vader zonder believen vant Roomsche Volck Tribunus Plebis belet te werden, op haer Vaders Triumphal wagen geklommen, ende hem zonder eenigen hinder met groter eeren tot het Capitolium toe geleidt heeft.

+Ten achtsten waeren ziluiden in zulck eerbiedigheidt, dat niemand in haer tegenwoordigheid, iet wes dorst doen ofte spreecken tegens de eerbaerheid.

+Ten Negenden waeren ziluiden als een toevlucht vande Ellendigen, ende gaven Vri gelei voorde Misdadigen, twelck van geenerlei Magistraet kost werden gebroocken.

+Ende dit waeren de Profiten Voordeelen, ende Privilegien vande Vestaelen, zoo lange ziluiden haren Staet eerlick beleefden. Maer wanneer iemand van haerluiden zich quam te misdragen, ofte tot oneer te begeven, zoo was wederom naer advenant haerluider straf zeer zwaer ende schrickkelick te wete levendig bedolven te werden. Ende dat op de manier.

Ten zeeckeren bestemden dage, het volck van Romen beroupen ende vergaderdt siinde, ende in des zelfs tegenwoordigheid de Schaecker des Mageds eerst ende al vooren gebaston-

neerdt, ende met stockken dood geslagen wezende; zo werde de misdaedige Maegd op een zeeckere maniere ontwiit, ende berooft van haer Miter hoofd banden, purper ende ander Cieraet; ende in plaets vandien omhangen met een Rouwkleed, dedemen haer zitten op een baer, met welcke zi gedragen werde ter plaetse daermen gewoon was de justitie te doen, namentlick buiten de poort genaemt Porta Colina; al waer tot dezen einde bereidt was een gedolve kelder, geliickerwiis bi ons plegen te ziin de Graven vande Princen. Int diepste ende donckerste van deze kelder, was een beddeken, een brandende Lamp. een Broodt met melck, oli en water. Hier inne werde de misdaedige, nae dat den Oppersten Priester over haer hoofd, met een Rouw-kleed bedeckt, gesproocken hadde zeeckere bestemde drouvige vaersen, gesoncken, bedolven, ende versmoordt. Met grote beroerte vande gehele Stad van Romen; de welcke hier omme alle haer Vierschaeren ende Raedkameren den ganschen dag gesloten hiel, zonder iet wes groots ofte gemeens te durven uit rechten.

Ende hier uit zoo bliickt volkomentlickken, eerst hoedanig gheweest is het Collegie vande Vestaele Maegden daer Sijmphronius de Heilighe Angenes wilde indringen indienze haer zuiverheid begeerde te behouden. Bliickt ten tweede, dat zi van groten huize ende Edel geslagt moet geweest siin, naedemael haer gepresenteerdt werde zoo danigen staet, mette welcke niet dan de principaele van Romen plegen voorzien te werden. Ten derden, alzoo S. Ambrosius getuigdt dat S. Agnes ten tide van haer martijrie oud geweest is dertien Jaeren, dat is drie Jaeren, boven den ouderdom die totte verkiezinge vande Vestalen was geordonneerdt, dat in die ordonnantie bide overigheid om redenen mogt werden gedispenseerdt. Ende eindtelick dat S. Agnes tot bewaeringe van haer maegdelickke reinigheid ingeender manieren heeft mogen aenvaerden dezen aengeboden Staet, die zi niet en zoude kunnen beleeft hebben dan met afgoderi ende verzaecking des Christen geloofs. twelck zi behoudende haeren Bruidegom zonder eenige vermeteltheid wel toebetrouwen mogt de bewaeringe van haer zui-

verheid. Met woorden die haer Prudentius tegens den Tyran doedt spreecken, ende wi hier boven onder de Eerspreuckken hebben bighebracht.

Fol. vers.

EN stracks naer een Bordeel vant striidbaer Rond vervoere. Dit en liet den Tyran niet doen uit kracht van zeeckere oneerelickke wet, die zich den Romeinschen Heidendom wel schaemen mogt, inhoudende dat een Maged om eenigerlei misdaed ter dood verwezen siinde, niet geexecuteerdt en mogt werden, ten waere datze eerst ende alvooren was onteerdt: *Want ten tide van S. Agnes was deze beschaemde Wet al over lang afghekeurdt. Maer hi verkooz dit middel als het alderbequaemste om de Maged te brengen tot ziin mening: ziende dat zi naede manier van andere Maegden ende Martelarssen geen dood, nochte tormenten en ontzag, en geenig ander ding ter wereld en scheen te achten als de reinigheid.

Widers, alzoo deze ende alle andere diergeliickke plaetsen van oneer, plegen gehouden te werden onder de Boogen vande Tonneelen, Amphitheatren ende Ronden, diemen int Latiin fornices nomt (daer van noch inde zelve tael de zonde van Hoerrerie genaemt werdt fornicatio) zoo werde oock deze onze H. Martelarsse geleidt onder een dusdaenigen boog, de welcke staende was in Platea Agonis onder het strijdbaere rond aldaer gelegen. Ende overgeleverdt siinde in handen van een Roffiaen, werde van stonden aen naer ouder gewoonte voor den ingang des Boogs gehangen een berdeken, inhoudende de naem vande Maged, midsgaders de priiz ghesteldt op het ghebruick haers lichchaems. Dit alles bliickt uit de plaetsen. SS. Cypriani ende Hieronymi, ende Senecae die wi opte marge des Lofzangs aengewezen hebben.

Fol. Vers.

ZOo zietmen zulcken licht haer 'tMaegdelickke leven omringen, &c.

De Heer toonde hier aen ziin Dienstmaegd metter daed, tgeene hi wel eer plag te zeggen met woorden: Fides tua te salvam fecit, dat is, uw betrouwen heeft u behouwen. Wat dit nu voor een Licht geweest is, ende van wien veroorzaeckt, gheven te kennen de Acten die wi hier vooren onder de Eerspreuckken uit S. Ambrosius vertaelt hebben, ende uit de welcke int kerkelick officie in zeeckere Antiphona totte Laudes gezongen wert: Ingressa Agnes turpitudinis locum Angelum Domini praeparatum invenit.

Dat is

 
De Maegd Agniet t'oneer gezonden,
 
Heeft d'Engel Goods bereit gevonden.

Te weten den Engel des Lichts, die eertiids door Goods bevel Petrum verloste, ende ziin Kercker verlichte, is nu insgeliicks een instrument geweest van deze verlichting ende verlossing.

Hier staet ons te verwonderen ende boven al te verheffen de+ voorzigtigheid ende getrouwe bewaeringe Goods, over all' den geenen die op hen betrouwen, maer zonderling over den geenen die de Reinigheid beminnen. Want onder't getal van zoo veel jonge Maegden d'alderschoonste, d'aldergratieuste, gevallen in handen der Tyrannen ende Soldaten d'alder vulste, d'alderwreedste, zoo en werdt daer niet gelezen van eene, die bi henluiden heeft kunnen werden geschendt. Maer siin altiid, oock uitte alderzwaerste, ende naer menschen oordeel, onschouwelickke periickelen, door zonderlinghe genaede Goods verlost ende bewaerdt geweest. Ende dat op veelderlei manieren, maer meest al door dienst vande Heilige Engelen, die de goedheid Goods allen menschen tot Bewaerders, maer de Maegden ende liefhebbers vande zuiverheid tot Paranymphos ofte Paredros, dat is als tot Speelgenoden ofte Bezide-maegden gegeven heeft. Op dat de geene die hier op ter aerden, met een uit steeckende couragie beginnen het leven vande Engelen, op een zonderlinge manier

genieten zouden den dienst, gezelschap, ende bistand der Engelen. Midswelcke het geene alhier gelezen werdt van S. Agnes, is noch aen veel verscheide andere Maegden vergundt geweest: Als te weten aen S. Agatha Caecilia, Serapia ende meer andere.+ Maer zonderlinge aen S. Theophila. Daer van memorie gehouden werdt opden 28. Decemb. De deze onder de Keiser Diocletianus mede gevonnist siinde ten Bordele, ter wiilze derwaerts+ geleidt werdt, badt aldus: O Iesu miin licht, miin Adem en miin Minne, bewaerder van miin Reinigheid, ende leven; slaet uw getrouw oog over de geene die aen u verlooft is. Rascht u eer de wolven uw Schaepjen verscheuren. Hemelschen Bruidegom behoedt uw Bruid. Ghi die een Fontein siit van zuiverheidt, bewaerdt miin eerbaerheid. Ende daer mede ingegaen siinde int bordeel, heeft een Evangelibouck uit haer schoot getroocken, ende aendachtelick bestaen te lezen. Terstond is den Engel Goods t'haerder hulp verschenen, de welcke den eersten Jongeling, die haer onbeschaemdelick wilde aenraecken mette dood, den twede met blindheid, andere met andere plagen gestraft heeft; zoo dat haer niemand vorders ter oneeren en dorst ghenaecken, maer d'onkusheid haer veranderende in Godvruchtigheid, alser nu veel eerbiedelickken tot haer ingekomen waeren, hebben zi haer gevonden zeer eerelickken zittende steunende mettet hoofd op haer bouck; ende neffens haer een Jongeling van een onspreeckelick licht, ende ongelooffelickke schoonheid stralende uit ziin oogen geliick als pilen van blicksem. De welcke haer eindtelickken uitgeleidt ende gebracht heeft tot int portael vande Christen kerck; Ende gezeidt hebbende Lax tibi. vrede si met u! heeft haer aldaer gelaten met grote schrick van alle de Heidenen, die van grote verwondering riepen wie van de Goden is geliick den God der Christenen? dit getuigen de oude Treffelickke ende ongetwifelde Act en ides & Domnae verhaelt van metaphrasses, ende Lipomanus den 28. Decembris, leest Nicephorum Calixtum lib. 7. hiist cap. 6. Et S. Basil. de vera Virg.

Behalven deze ordinaris ende gewoonelickke verlossinghe door dienst van Engelen, heeft de Heer noch somwilen hier toe andere middelen gebruickt: Als wel gebleecken is aen S. Lu-

cia: De welcke oock tot geliicke plaetse verwezen siinde, door+ onzienelickke kracht vanden H. Geest zoo onbeweeghelick gebleven is, dat zi met geen geweld 'tsi van Mannen, 'tsi van ossen vertrocken heeft kunnen werden. Geliick als alle de Griecksche ende Latiinsche Martijrologien verclaren opten 13. Decembris ende den vermaerden Poëet Baptista Mantuanus met heerlickke Latijnsche vaersen gezongen heeft.

'tIs oock zeer gedenckwaerdig ende ten propooste dienende+ het geene S. Ambrosius lib 2. de virginibus ons tot geheughenis nae gelaten heeft van zeeckere Alexandriinsche Maged. 'twelck ick om de Heiligheid ende welspreeckentheid vanden schriver, misgaders de waerdigheid vande Hijstorie zelfs, niet en hebbe kunnen nae laten alhier van woord te woord te vertaelen: Hi schriift dan aldus.

Ick breng u hier te voorschiin een versche Geschiedenisse. Op dat ghi moogt verstaen dat den Apostel niet alleen meester geweest is van eene Thecla maer van alle Maegden. Te Antiochien† is onlangs geleden, een Maged geweest zeer schouw ende vermidende het gezigt van ongeliicke personen; maer daerom van henluiden te meer begeert ende bemindt, alsoo de wiid beroemde ende ongeziene schoonheid den menschen meer plag te onsteecken ende aen te porren, als met twee prickkelen, de eene van liefde, d'andere van niewsgierigheid. Ick zegge meer te onsteecken, om dieswille dat zi overmids de onzienelickheid niet en kunnen bemercken t geene haer inde persoon zoude mogen mishagen; ende overmids de ruchtbarigheid, de verburgen schoonheid dickwils zoo veel te hoger prizeren, zoo zi de zelve niet mette zeeckerheid vant oog, maer alleen mette begeerliickheid des harten kunnen waerderen. Miswelcken de H Maged, om niet langer in henluiden te voeden de idele hoop van haer t'eeniger tiid te genieten, heeft belidinge gedaen van Maegdelickke zuiverheid. Waer door zi in zulcker vougen uit geblust heeft het onsteecken vier vande ontuchtige, dat zi van dier uiren af gekregen heeft tot verraders, die zi te vooren hadde gehadt tot minnaers. Ziet hier voord hand de vervolging. De Maged, die het overmids de zedigheid ongelegen was te vluch-

ten; beducht nietemin te vallen inde verburgen strickken vande vianden haers reinigheids, heeft haer hart bereidt gemaeckt tot starckheid. Zoo Goodsdienstig, datze de dood niet en vreesde; ende nochtans zoo eerbaer, datze die t'haeren huize begeerde te verwachten. Den dag van haer Crooninge eindtelick verschenen siinde, zoo is de Maged met groot verlangen van alle de wereld voort gebracht, belidende ende bereidt tot twederlei striid, van eerbaerheid ende Goodsdienstigheid. Dan ziluiden haer gezien hebbende inde belidinge haers geloofs standvastig, maer voorde bewaeringe van haer eer bevreest; bereidt te liden, maer beschaemt gezien te werden, hebben beginnen te overdencken, hoe dat ziluiden onderdecksel van zuiverheid, alderbest benemen mogten haer Goodsdienstigheid. Op datze haer berooft hebbende vant alderbeste, haer oock beroven zouden vande reste. Gebieden haer overzulcks of De Goden te offeren, of ten Bordeele geleidt te werden: Maer hoe eeren zi haer Goden die aldus haer Goden wreecken? of wat leven moetenze leiden die aldus oordeelen?

Hier zagmen haer de Maged beraden, niet als twiiffelachtig van haer geloof, maer als beducht voor haer eerbaerheid. Wat doe ick? zeitze, huiden een van tween, of martelarsse of Maged. Want een van deze Croonen wrdt mi beniidt. Maer hoe zal ghekent werden voor een Maged, die den gever ende inzetter vande reinigheid zal hebben gelochchendt. Want hoe zal kunnen wezen een Maged, die Goddelicke eer sal bewizen aen een Hoer? hoe zal kunnen wezen een Maged die overspeelders bemindt? die nae liefde tracht? voorwaer 'tis veel verdraggelickker te hebben een Maegdelick gemoed, als een zuiver vleesch. Een dubbeld goed als't u alle beide mag gebeuren. Indien niet zoo laet ons niet den mensche, maer Gode immers rein wezen. +Rhaab is oock een Hoer geweest, maer nae datze Gode gelooft heeft, heeftze zaligheid gevonden. Judith heeft haer oock vercierdt+ om een Overspeelder te behagen; De welcke nochtans, overmids zi 'tzelve dede deur Religieusheid, ende niet door Amoreusheid, van niemand daer over voor overspelig werdt gehouden. Ende dit is mi huiden een geluckkig voorschrift; want

indien zi die haer betroude op haer geloof, haer eer ende haer Vaderland heeft behouden, zoo zullen wiluiden bi avontuir mede behoudende de Goodsdienstigheid, oock bewaeren de eerbaerheid. De welcke, indien Judith hadde willen stellen voor het gheloof, zoude met haer Vaderland oock haer reinigheid hebben verloren.

Met zoodaeninghe Voorbeelden dan onderzet siinde, ende met eenen oock overleggende de woorden des Heeren, zeggende die ziin ziel verloren zal hebben om minent wil, zal de zelve +vinden; heeftze geschreidt ende voorts stil gezwegen, op dat haer geenig Overspeelder oock zoude hooren spreecken. Z'en heeft oock niet verkoren ongeliick te verdragen in haer eer, maer heeft alleen gheweigerdt de oneer Christi. Oordeeldt ghiluiden of 'tlichchaem heeft kunnen besmet werden van die geene, die oock haer spraeck ende haer stem onbesmet bewaerdt heeft?

Maer nu voort aen begindt miin reden haer te schaemen, ende vreest te hooren of te vertellen de geschiedenis vant vorder misdaed. Sluit de ooren Maegden Goods, want de Dienstmaegd des Heeren werdt geleidt ten Bordeele. Maer doedtze weer open Maegden Christi; al kon de Maged werden geleit, z'en kon daerom niet werden geschendt. Want tot wat plaetse gevonden werdt een Maged Goods, werdt oock gevonden een Tempel Goods. Noch de Bordeelen en kunnen de Reinigheid niet onteeren, maer ten teghendeele, zoo werdt d'oneer vande plaets, door de zuiverheid verbeterdt. Ende ziet hier terstond een groten toeloop van ontuchtige tot het Bordeel. Maer O Heilige Maegden, leerdt de miraeckelen der Martelaeren, ende verleerdt de naemen der plaetsen. Het Duifken werdt binnen gesloten, ende de Sparwers schreuwen van buiten; malkander verpickkende om eerst te vatten de voorgestelde proi. Maer zi daer en tusschen op beurende haer handen ten Hemel, recht ofze ghekomen waer, niet in een plaets van oneer, maer in een huis des gebeds:

Issv Christe, roupt zi miin Zaligmaecker, ghi die tot+ behoudenis van een Maegd, getemt hebt de wreede Leeuwen, kundt oock wel temmen de wrede zinnen der menschen. In

+Babylonien heeft zich 'tvier vant forneis verandert in douw; ende daer te vooren, voor de Joden het Water in muiren, door+ uw ghenaede, niet van naetuire. Susanna hadde alrede haer +knien ghebogen ter dood, ende heeft nochtans over de Overspeelders de overhand behouden. De Rechterhand is mede+ eertiids verdordt vanden geenen die de Gaven uws Tempels wilde schennen. Maer nu zoo ismen uit om uwen Tempel zelfs te ontheiligen. En laet immers niet toe de bloedschand van Heiligschending, die niet toegelaten en hebt de zonde van dieveri. Laet alsnoch uwen Heiligen Naem gelooft werden, zoo dat ick die hier ten overspeelle ben getrockken, rein Maged van hier mag geraecken.

Nauwlicks hadtze haer Gebed vervuldt: En ziet een man in de gedaente van een Soldaet, is zeer schrickkelick tot haer ingedrongen. Maer hoe meindi dat hem de Maged wel ghevreest ende gebeeft heeft, voor wien oock het volck zelfs al bevende was geweecken? Niettemin gedachtig siinde 'tgeene zi +gelezen ende gebeden hadde: Daniel, sprack zi, was mede gekomen om Susannam te zien sterven, de welcke nochtans haer alleen ontslagen heeft, die van alle het volck was verwezen. +Onder dit Wolfskleed kan oock wel een Schaep schuilen. +Christus heeft mede wel Soldaten die oock Legioenen heeft. Of is hi bi avontuir hier in gekomen als een doodslager, zo en vreest niet miin Ziel, want zoodaenige plegen Martelaers te +maecken. O Maged uw geloof heeft u behouden. Want ziet de Soldaet heeft tot haer gesproocken; En vreest niet miin zuster. Ick ben hier tot u gekomen, maer als een broeder om uw Ziel te bewaeren, ende niet om te bederven. Behoudt mi, op dat ghi oock behouden moogt werden. Als een Overspeelder ben ick hier in gedrongen, maer indien ghi wildt, zoo zal ick hier uit gaen als een Martelaer. Laet ons de klederen veranderen. De uwe passen mi, ende u de mine: maer alle beide vougen ze Christo. Vw kleed zal mi een oprecht Kriigsman, maer het mine zal u een Maged maecken. 'tZal u wel vougen ghekleedt te werden, maer mi beter ontkleedt; op dat mi de vervolger bekennen mag. Neemt dan dit kleed dat de Vrouw be-

deckke, en geeft mi het uwe dat mi tot een Martelaer heilighe. Slaet deze mantel om, die de Maegdelikke lidmaeten bestoppe, en d'eerbaerheid bewaere. Neemt dezen hoed, die uw haer verberge, end' uw aengezigt schuile: Want die uitte Bordeellen komen, plegen haer te schaemen. Maer als ghi uit gegaen zult siin, zoo wacht u wel te rugge om te zien, gedachtig siinde dat de Huisvrouw van Loth haer natuer ende leven verloren heeft, om+ datze naede onzuivere hoewel met zuivere oogen te rugge hadde ghezien. En vreest niet dat God hier door in zijn Sacrifici verkort zal worden, want ick zal hem voor u geven een offerande, ende ghi zult voor mi Christo leveren een Soldaet. Want de zuiverheid voerdt een goede oorlog met verdienste van een eeuwige soldije: Gewapendt met een pansier van rechtvaerdigheid,+ die het lichchaem beschermt met een Gheestelickke borstwering, met een zwaerd des geloofs twelck de slagen afkeere, ende metten helmet des zaligheids. Daer Christus is, daer is de bewaeringe van onze zaligheids. Want het hoofd van een+ Vrouw is de Man, maer van een Maged, is Christus. Ende onder deze woorden heeft hi ziin krijgsmantel afgheleit. De Maegd niette min, noch beducht siinde hem te wezen een Overspeelder ofte een vervolger, boot haeren hals, maer hi de mantel. Wat vertoning was dit? wat zegen! In een bordeel te zien striden voor't martyri? Vouget daer bi d'omstandigheid vande personen: een Soldaet ende een Maged. dat is, twee ongeliicke van natuire, maer niet van Goods ghenaede: zoo dat vervuldt werdt de Prophetie; Dan zullen de Wolven ende de+ Lammeren t'zaemen hoeden. Ziet hier een Lam ende een Wolf, die niet alleen t'zaemen en weiden, maer oock te zaemen werden geslacht ende geoffert. Wat meer? De Dochter verandert hebbende haer gewaed, ontvliegt de strick, niet met haer wiekken, maer met geestelickke pennen, daer mede zi werde gedreven: Ende ('tgeene haer de wereld wel verwonderen mag) komt uit het Bordeel zuivere Maged, maer Maged Christi. Doch de geene die daer zagen mette oogen, en niet en zaghen+ metter harten, briischten als Rovers naer het Lam, als Wolven naede proi. Dan een de onguirste van allen is ingeschoten;

maer bemerckt hebbende wat vande zaecke was, bestondt te roupen: wat vreemdigheid is dit? hier is een Dochter innegeleidt,+ en werdt een Man bevonden. Dit is nu immers geen beusel, als eertiids een Hinne voor een Maged; maer 'tgeen waerachtig is, van een Maeged een Soldaet. Ick hadde wel+ eertiids gehoordt, maer noit gelooft, dat Christus het water in wiin heeft veranderdt, maer nu heeft hi oock begonnen te veranderen Vrouwen en Mans in malkanderen. Laet ons bi tiids van hier gaen, ter wiil wi noch ziin die wi waeren. Of zoud' ick wel alrede verandert ziin, die iet anders zie als ick gheloof? Ick ben ten Bordeele gekomen, ende vinde hier een borge nochtans zal ick oock van hier gaen verandert, maer van Overspel tot eerbaerheid.

De zaeck onderzocht siinde, om dat zoodaenigen vroomen verwinner toequam zoodaenigen Croon, zoo is hi verwezen voor de Maged, die gevangen was voor de Maged. Men zeidt dat zi ter zelver uire gelopen is ten Schavotte, ende aldaer alle beide gestreden hebben om de dood. Zeggende de Soldaet: ick ben die ter dood verwezen is: het vonnis twelck tegens mi uit gesproocken is, heeft u ontslagen. Ende zi wederomme daer tegens: Ick en hebb' u niet genomen tot een borg tegens de dood maer alleen tegens de schande. Werdt deze noch gezocht, zoo bliifdi noch verbonden: maer werdter bloed geeischt, zoo en is nu geen borge van node: ick heb zelfs waer mede te betalen. Tegens mi is de Sentencie gestreecken die voor mi is gewezen. Voorwaer, indien ghi voor eenige mine geldschuld borg waert gebleven, ende daer vooren uw goed ten profite vanden wouckenaer waer verwezen zoo zoudt ghi mi met het zelve Vonnis te recht aenspreecken, ende ick zoude ghehouden ziin met miin goed het uwe te bevriden. Hoe veel te meer ben ick nu verbonden met miin bloed het uwe te rançoenen. En wie en zoude mi bi gebreecke van dien, niet met recht oordeelen waerdig te wezen de dood? Laet ick toch sterven onnozel, op dat ick niet en sterve misdadig. Hier en is geen ander middel, of ick zal huiden schuldig wezen van uw vergoten bloed, of een Martelarsse van't mine. Ben ick noch bi tiids ghekomen, wie zal mi durven uit

sluiten? hebb' ick te lang vertuckt, wie zal mi durven ontslaen? ick hebbe het meest misdaen tegens de wetten, schuldigh niet alleen van miin vlucht, maer van eens anders dood. Miin leden die onbequaem waeren ter schande, ziin bequaem ter dood: want een Maged is vatbaer van wonden, die niet vatbaer en was van zonde: Deze ben ick alleen ontweecken, maer niet het martyrie; miin kleed hebb' ick alleen vermangeldt, maer niet miin belidinge. Indien ghi mi nu de dood onderkruipt, zoo'n hebdi mi niet verlost maer bedroghen. Wacht u wel bidd' ick u, mi hier inne tegens te ziin ofte tegens te spreecken; wandt zulcks doende zouddi mi 'tweldaed benemen, twelck ghi mi alrede eens hebt gegeven: want mi weigherende d'executie vant leste Vonnis, zo steldi mi weer int periickel van d'eerste sentencie, de welcke mette leste veranderdt is. Indien mi nu deze niet en verbindt, zoo zal mi d'eerste noch verbonden houden. Doch wi kunnen alle beide het Vonnis voldoen, ist dat ghi mi toelaet eerst ghedoodt te werden: want ghi en ziit toch anders geen straf onderwurpen, daer een Maged noch periickel mag lopen van schande. Zult daeromme veel heerlickker geacht werden van een Overspeelster een Martelarsse gemaeckt te hebben, als of ghi van een Martelarsse een Overspeelster quaemt te maecken.

Wat verwacht ghi meer? ze hebben alle beide ghestreden; maer hebben alle beide verwonnen: noch de Croon en is niet verdeildt maer verdubbeldt. Aldus hebben deze twee heiligen malkander geholpen tottet martyrie, d'eene gevende het begin en d'ander het einde. Dus verre S. Ambrosius.

Alwaer den aendachtigen Lezer uit den Hooggeleerden Baronius+ zal believen te bemercken, dat door fout vande schrivers, inden text van S. Ambros. daer nu gelezen werdt Antiochien, gelezen behoordt te werden, Alexandrien. Want men meindt vastelick dat deze Maged geweest is Theodora, de welcke zoo wel de Griecksche als Latiinsche Schrivers getuigen geleden te hebben binnen Alexandrien int gezelschap van Didymus verlosser haers Reinigheids inde vervolginge Diocletiani den 28. April.

Aenteickkeninge

+Het zelve werdt oock gelezen van Antonina, ende Alexander geleden binnen Constantinopelen inde vervolginge Maximiani 3. May. Vande welcke breder gehandeldt wert int Griecksche Menologium opten 8. Junij, ende bi Nicephorus Calixtus lib. 7. Hystoriae cap. 13. Hoewel dat hi haer naemen verzwiigt. Palladius mede Lausiacae Hystor. cap. 54. verhaeldt geliicke Hystorie gheschiedt te ziin binnen Corinthen. Zonder dat nochtans daeromme van node is deze Hystorien onder malkanderen te vermengelen. Want nademael de Christen Vrouwen zeer dickwils tot dusdaenige oneerelickke plaetsen plegen verwezen te werden, zoo en is niet te verwonderen, dat het zelve tot verscheiden reizen geschiedt is.

Fol. Vers.

Door Toveri, God woudts, moordadig doedt verwizen.

DIt is een oude ende gewoonelickke laster geweest daer mede de Christenen ende bizonder de Martelaeren plegen beschuldigt te werden: Als bliken kan bi nae uit alle de Acten ofte beschrivingen der Martyrien. Ende dat eensdeels ter oorzaecke vande gestadige miraeckelen daer God haer liden ende dood mede vereerde: eensdeels om daer mede de Patienten, die anders bi alle menschen bekendt waeren voor onnozel ende deugdsaem, inden haet te brenghen, ende zonder iemands medogentheid te doen sterven. Of zeecker, zoo wanneer de wonderdaeden gebraecken, brachten zi henluiden om, onder decksel van beroerde staet, ofte geschende majesteit. Deze stiil is in gebruick geweest van d'alderoudste tiden, jae zelfs vande Passi onz Heeren af; die oock van Toveri beschuldigt, ende om aenghezeide oproerigheid gecruist is. Tot troost voorwaer van zijn Dienaers, de welck hen immers wel behooren te vernoughen met het tracktemente van haer Meester.

Fol. 142. Vers. 31.

DEn Doodtelicken Deghen. Hier zal iemand curieuselicken vragen: Waerom dat veel duyzende van heilige Martelaren, die van vier, van water, van wilde dieren, ende andere diergelijcke onbeschadigt gebleven zijn, alleen door het zwaerd ghequetst ende gedoodt hebben kunnen werden; Hier op kan gegeven worden driederley andwoord: Eerst om dat in vier, water, ende diergelijcke ongezielde elementen, ofte onredelicke Schepselen de kracht Gods meer zoude uytsteecken, ende het miraeckel kennelicker zoude wezen. Wandt dese wercken altijdt natuirlick, ende noodzaeckelick, zonder eenigh achterdencken van bedrogh ofte collusie, die de quaetwillighen op den Scharprechter inde straf vant zwaerd, lichtelick zouden hebben kunnen vermoeyen. Ten tweeden om dat het zwaerd een ordinaris, ghemeen, ende alderwettelickste instrument is vande wraecknemende Justicie, 'twelck over zulcks de voorzichticheid Gods nimmermeer, ofte immers zeer zelden heeft begheerdt te verhinderen. Ten derden om dat God den mensch alleen boven alle andere lichamelicke Creatuiren gegeven hebbende de vridom van zijn wil, de zelve niet en wil beletten, zoo wanneer hi komt te gebruicken zoodanige Instrumenten, die haer werck wercken niet anders als door daedtelicke beroerte vanden mensch. Vougt hier noch ten vierden bi; om hier over met meer oorzaecks ten jongsten dage de Schepselen,+ als water, winden, Tempeesten, jae de gansche Wereld, ende bi naemen het vier, te wapenen ende te doen vechten tegens de Goddeloze ende ontzinnige menschen, die dese Creatuiren niet alleen tot haer tyrannie met gewelt misbruickt, maer oock haer ooren ende oogen gesloten hebben tot haerluider wonderdadige onderwizinge.

Gode is alleen Eer en glori
ende
Lof prijs en Vrede alle den gene
die wel doedt.

Vorige Volgende