Logo DBNL
Roomsche Reys (1624)

Roomsche Reys

(1624)–Joannes Stalpaert van der Wiele–rechtenstatus Auteursrechtvrij

t'zamenspraeks-gewijs tusschen Pieter de Reyser ende Abacuk fijnen broeder


Vorige Volgende

V. Handelingh.
Van de aenroepinghe der Heylighen.

Pieter.

DAt is daer Abacuk! wat hebben wy nu noch van den handel? soo ghy u L. by de voor-gaende waer hebt bevonden, soo mooghdy vrij

weder om andere komen. Wat wasser dan dat ghy ten vierden in mijne Roomsche Reys beschuldighde? Was 't niet de Aenroepinghe der Heylighen.

Abac.

Iae 't; dat was het selver: Voorwaer een point daer de Papisten niet alleen hare openbare afgoderije mede melden; maer daer-en-boven Christum Iesum onsen eenighen Middelaer, met groote onverdraghelijcke injurie, van sijn officie beroven; hem toevoegende een groot deel afgestorven Santen ende Santinnen tot Middelaren ende Voor-spraken onser saligheydt. Dit dunckt ons Ghereformeerden, een soo grooten mis-slagh te wesen in 't gheloof, ende sulcken leelijcken schennis van de eer' onses Heylandts Iesu Christi, dat wy daerom alleen (al waerder anders niet in de weegh) meer als reden souden hebben ons af te scheyden van de Roomsche religie. Midsdien, al hebdy schoon met eenighe schijn van argumenten 't voor-gaende verdedight, soo en sult ghy nochtans dit schennis met geenighe apparentie, oock selfs by de grofste, kunnen beweren.

Piet.

't Sal my ghenoegh wesen 't selve te doen by u, ende by alle bescheydelijcke luyden: want by de aldergrofste, daer geen gehoor, ofte gheene kennis en is om te hooren, +heeft my den Wijse-man verboden te spreken. Men is niet gewoon roosen voor de verckens te stroyen, noch kaersen voor uylen t'ontsteken; want als de dese niet sien en willen, soo en baten noch kaersen noch brillen. Maer van u, wesende in de reste eenen man van kennis, en kan ick my niet ghenoegh verwonderen dat ghy van dese materi soo onverstandelijcken

spreeckt; doch bevinde dagelijcks hoe langhs hoe meer, dat dit den aerd is vande ketterije; namentlijck, dat de selve, alsse nu geformeert, dat is, tot hare volmaeckte hardneckigheyd ghekomen is, niet alleen de boven-naturelijcke gaven van gratie, maer selfs oock de nature, ende den goeden inborst van een mensch t'eenemael wegh neemt, ende hem vallen doet in eenen verdrayden sin, oordelende het wit swart, ende 't swart wit.

En, lieve! wat is het toch, dat u dus verargert, in de Aenroepinghe der Heylighen? Steldt my alle uwe difficulteyten, ende swarigheyden, die ghy hier inne vindt, eens bescheydelijcken voor; ende indien ick u alle deselve, de reden ende de waerheydt ghenoegh zijnde, niet en solveer, soo beklaeght u over my, ende blijft by uwe opinie. Indien oock anders, so sal u van Gode al te qualijck afgenomen werden, met eene sonde in den H. Geest, de overtuyghde waerheyd te bevechten.

Abac.

Dese mijne difficulteyten te solveren, Pieter, is u onmoghelijck. Hemel en Aerde kunnen ende sullen ontbonden worden; maer+ aen de woorden Godes en is geen ontbinden aen. 't Is de H. Schrifture, 't is 't Goddelijc woordt, daer door dese uwe Aenroepinge der Heylighen al te strenghelijcken is verboden. Eerst Deut. 6. 13. ende Math. 4. 10. Ghy sult den Heer uwen Godt aenbidden, ende hem alleen+ dienen. Ergo is ons verboden de Heylighen aen te roepen. Ten tweeden 1. Timoth. 2. 5. ende+ 2. Ephes. 18. Eenen Middelaer tusschen Godt ende den menschen, de mensch Christus Iesus: door den welcken wy een toegangh hebben tot den Vader. Ergo doen de Papisten

tegens de Schrifture als sy beneffens Iesum +meer middelaers ghebruycken. Ten derden Isaiae 63. 16. Abraham en kent ons niet, ende Israel en weet ons niet. Ergo kloppen de Papisten voor een doofmans deure, als sy in hunne Letanien de Heylighen aenroepen. +Eyndelijck Deuteron. 12. 22. 't ghene ick u gebiede, dat suldy den Heer alleen doen, sonder daer iet by te voeghen ofte af te trecken. Ergo en moghen de Papisten geene Heylighen aenroepen, want sulcks en heeft den Heer hen niet gheboden.

Piet.

Hebdy nu noch iet meer van dese, of dierghelijcke tuygh van schuyt-argumentjes, so brenghtse nu al t'seffens te voorschijn: op datse, als met eene berningh in den oven, ende met eenen huts-pot op de koolen gaen.

Abac.

Wat is hier met berningh in den oven, ofte met huts-pot op de koolen? geckje dan met het woordt Godes?

Piet.

Neen ick; in gheender manieren: Maer ick jock met de Geneefsche Glosse, daer mede ick u de woorden Godts, in soo nieuwen, onghehoorden, disgracieusen sin hoor uytlegghen; heel anders, als tot noch toe de Oude Vaderen, ende Leeraren der Kercke ghedaen hebben; van de welcke ick niet bevinden en kan, datter oock eenen geweest is, die dese Schrifturen in soodanigen sin verstaen, ofte daer mede de aenroepinge der Heyligen heeft +willen bevechten. Wat dan belanght u eerste argument, toe-latende de Schriftuer-plaetsen Deuteronomij ende Mathei, soo ontken ick u de consequentie, om dat ghy van eene andere aenroepinghe besluyt in de conclusie, als ghy op-ghenomen hadt in de propositie; min

of meer of ick wesende in Vranckrijck ofte Enghelandt, ofte in eenighe andere Monarchie, daer maer eenen Souvereyn en gebiedt, aldus wilde argumenteren: Men moet den Koningh eeren, ende hem alleen dienen: Ergo en is 't niet gheoorloft als men iet te Hoof te solliciteren heeft, daer toe te versoecken de voorsprake van sijne Hovelinghen. Dunckt u oock wel ter goeder trouwen, dat wel eens de pijne waerd soude wesen op dit argument te willen antwoorden? Ick voorseker my, dat ooc de alderbotste Veen-boeren, die noyt van Logica en hebben hooren spreken, alleen uyt haer naturelijck verstandt, wel souden kunnen aenwijsen de plompigheydt van dit besluyt: want die verboden is meer als eenen Koningh voor Koningh te kennen ende te eeren, die en is daer mede niet verboden de Edel-knapen des Koninghs tot vrienden te maken, omme door middel van die, ietwes van den Koningh te verkrijghen. 'k En behoeve niet meer te seggen: want de waerheyt selfs gaept hier als een oven.

Hier tegens en doet niet, 't ghene ghy uyt+ den Apostel by-ghebracht hebt van den eenighen Middelaer Christus Iesus. Want in sulcken sin, als den Apostel op uwe aengewesene plaetsen van den Middelaer spreeckt, soo is het seker, dat Christus alleen ende niemant anders onsen Middelaer is; te weten, eenen Middelaer, die door middel van sijn vergaten bloed, sijnen Hemelschen Vader versoent, ende sijne pretensien op de misdadige werelt ghemiddelt heeft. Sulcks dat daeromme Paulus tot Timotheum, soo saen hy gheseyt hadde: Eenen Middelaer tusschen Godt ende

de menschen, den mensch Christus Iesus, daer dadelijck by ghevoeght heeft: Die hem selven ghegheven heeft tot eene verlossinghe voor alle menschen. Voorwaer, die in desen sin Christo noch een anderen Middelaer wilde toe-voegen, in alle schijn of den prijs van sijn gestorte Bloedt niet genoegh en ware gheweest, om ons misdaed te middelen, soude eene grove sonde begaen, ende met groote laster injurieren het Ampt Christi. Maer onse misdaed, sulcks als nu gheseydt is, eens gemiddelt zijnde, 't ghebed van de Heylighen te versoecken, om daer door te ghenieten de vrucht van de middelingh ende verlossinghe Christi, en verkort in gheender manieren het ampt noch de eere van onsen eenighen Middelaer. Het blijckt klaerlijck, want anders soudt oock ongheoorloft wesen het ghebed te versoecken van de vrienden Godts die hier op de aerde leven. Ende den Apostel Paulus soude hem vermijdt hebben, soo dickwils sijne Seyndbrieven te besluyten, met Fratres orate pro nobis. Broeders bidt voor ons. Iacobus soude hem oock wel ghewacht hebben cap. 5. vers. 16. sijne leerlinghen te ghebieden: +Bidt voor malkanderen, op dat ghy behouden mooght worden. Hier uyt soo argumentere ick aldus: De eer' ende het ampt van onsen eenighen Middelaer Christus Iesus, en wordt niet verkort door de Aenroepinghe der Heylighen, die hier met ons leven. Ergo en kanse oock niet verkort worden door de Aenroepinghe der Heylighen die met Christo regneren. Adviseert vrij op dit argument met alle de Ministers van Geneven: maer ghelijck sy tot noch toe te vergheefs op de

Solutie van desen hebben ghearbeydt, soo en sal het oock voort-aen, noch nu, noch ten eeuwighen daghen hen-lieden moghelijck wesen, desen Gordiaenschen knoop van de Catholijcke waerheydt te kunnen ontbinden.

Het derde Argument, van Abraham en+ kent ons niet, ende Israel en weet ons niet, is het oude deuntje. Men heeft u tien en tien-mael uyt den heylighen Hieronymo gheseyt, Dat Abraham en Israel daerom het Ioodsche volck niet en kenden, noch kennen en wilden, om dat sy van hen-lieden verbastert, ende van hare Godtsdienstigheydt geweken zijnde, hunne kennisse, sorghe ende memorie niet waerdigh en waren. Ten naesten by op ghelijcke maniere, als of men nu van de Bataviers quame te segghen: Willibrordus en kent hen niet, ende Bonifacius en weet haer niet; wel-verstaende, om dat sy van hun-lieder leeringhe, gheloof ende Godtvruchtigheydt gheweken ende verbasterdt zijn. Ende behalven desen, soo en binden de Argumenten niet, die ghemaeckt worden van de Heylighen des Ouden Testaments, noch wesende in het Voor-gheburght der hellen, tot de Heylighen des Nieuwen Testaments, nu klaerlijck aenschouwende het aenschijn Godes. Dit dubbelde, wel ghefundeerde antwoordt is u ontallijcke reysen ghegeven; houdt ghy u daer mede vergenoeght, soo laet dan voortaen Abraham ende Israel wat rusten. Indien niet, soo most ghy dese Solutie bevechten; maer dat niet te doen, ende t'elcke-mael Abraham ende Israel voor den dagh te brenghen, en diendt nerghens

anders toe, als om een mensch te vervelen, ende hem met een al te dickwils verwarmden huts-pot de maghe te doen walghen.

+Wy segghen dan met de Catholijcke Kercke: Dat de Heylighen Godts met Christo regnerende, ons wel kennen, ende van ons wel weten, onse noodtsakelijcken sien, ende onse ghebeden wel hooren. Ende dat om dese redenen: Eerst, overmits de Schrifturen sulcks opentlijck ghetuyghen, Tobiae 12. v. 12. verklaert den Enghel Raphaël, dat hy wesende een van de seven Engelen die voor den Throne Godts verschijnen, Tobias tranen, ghebeden, vasten, ende begravinghe van dooden Gode opofferde. Voorwaer dit en hadde Raphaël niet kunnen doen in den Hemel, en hadde hy niet gheweten van de wercken Tobiae op der aerde. Wederom Lucae 15. v. 7. & 10. seydt den Heere selfs, datter in den Hemel voor de Engelen Godts blijschap is over eenen sondaer penitentie doende, &c. Maer hoe souden de Engelen dese blijschap kunnen maken over de penitentie van desen sondaer, en hadden sy voor henen sijne penitentie niet gesien?

Abac.

Dese Schriftuer-plaetsen spreken alleen van de Engelen, ende niet van de Heylighen.

Piet.

Dat is waer: Maer nademael de heylighe zielen der menschen in den staet van de eeuwighe saligheydt ghelijckformigh zijn den Enghelen Godts, ghelijck wy hebben Lucae 20. 36. soo genieten sy oock de selve volmaecktheydt.

Ten tweeden, Apoc. 5. 8. vallen de vier-en-twintigh Ouderlinghen het Lam Godts te

voet, hebbende in hunne handen citheren, ende gulde vaten, vervuldt met reuckwerck ofte perfuymen, de welcke zijn de gebeden der Heylighen. Hier siet ghy dat de salighe zielen der menschen (sodanigh als waren dese vier-en-twintigh Ouderlinghen) in den Hemel voor het Lam Godts mede opofferen de ghebeden der Heylighen die noch op der aerden leven; niet minder als de Engelen selfs. Tob. 12. 12. Apocal. 8. 3.

Ten derden, 't en is geen reden dat men de salighe zielen der menschen, met Christo regnerende in den Hemel, dat is in den staet van de volkomen saligheydt, minder volmaecktheydts toeschrijve, dan sy wel ghehadt hebben noch levende als ballingen opter aerden. Maer doen ter tijdt is hen-lieden wel ghegunt gheweest de kennisse van heymelijcke, verborghen, ende verre afwesende dinghen te kunnen sien; als blijcken kan in Samuele 1. Reg. 9. 19. in Helizeo 4. Reg. 5. 25. & 4. Reg. 6. 8. in Daniele cap. 2. 26. in Petro den Apostel Actor. 5. 1. ende in andere Heylighen. Ergo, en moet hen-lieden dese perfectie niet geweygert worden in den Hemel. Aldus heeft met ons te sijnen tijde gheargumenteert den H. Augustinus, lib. 22. de civitat. Dei. cap. 29. Hebt ghy sijne boecken, ghy sult daer lesen in deser voeghen: Propheta Helizaeus puerum suum Giesi absens corpore vidit accipientem munera, quae dedit ei Naaman Syrus; quanto magis Sancti videbunt omnia, etiam unde sunt corpore absentes? tunc enim erit perfectum illud; de quo loquens Apostolus, exparte inquit scimus, & exparte prophetamus: Cum autem venerit quod perfectum est, evacuabitur quod exparte est. Dat is: Indien

den Propheet Helizeus af-wesende van lichaem, sijnen dienaer Giesi wel heeft sien nemen de gaven van Naaman Syrus; hoe veel te meer sullen de Heylighen alles van verre kunnen sien? Want alsdan sal dat volmaeckte ghekomen zijn, daer den H. Apostel van spreeckt: Ten deele weten, ende ten deele propheteren wy nu: maer als het volmaeckte ghekomen sal wesen, sal wijcken het ghene ten deele is.

+V vierde ende laetste Argument was ghenomen uyt Deuteronomij 12. v. 22. 't ghene ick u ghebiede, dat suldy den Heere alleen doen, sonder daer iet by te voeghen, ofte af te trecken. Hier uyt besluyt ghy: Ergo en moghen de Papisten gheene Heylighen aenroepen; want sulcks en heeft Godt ons niet gheboden. Voorwaer een proper argument! En offer iemandt waer die op de selve manier aldus teghens u argumenteerde, Godt en heeft u nerghens gheboden over uwe Nachtmalen Predicatien, ende dooden de klocken te luyen; Godt en heeft den Ministers niet gheboden vrouwen te trouwen, ende noch veel min hare lobben met heete ijsers op te doen setten, &c. Ergo en moghen de Ghereformeerde Broeders als sy hun Nachtmael houden, Sermonen preken, dooden begraven gheene klocken luyen. Ergo en moghen de Ministers gheene vrouwen trouwen, noch met ghesette kamericksche lobben voort-aen meer op de predick-stoel komen. Of iemandt seggh' ick op dese manier teghens u argumenteerde, soudt ghy daeromme uwe Kerck-meesters wel raden hunne klocken te schorten; ofte uwe Predicanten hare vrouwen te verlaten, ende hun-

ne polite kraeghskens af te legghen? Ick meyn neen voor seker. Maer soudt daer op segghen met seer goede reden: Dat den Text Deuteronomij, als alleen maer sprekende van de Sacrificien, ende ordre stellende op de dieren die men Gode tot offerande soude hebben te slachten, ofte niet, niet gheextendeert en konden werden tot Nachtmalen, klocken, vrouwen, ofte lobben van Predicanten. Dese selve Solutie sult ghy oock believen te nemen op dit vierde argument: Te weten als dat desen Text impertinent is op de Aenroepinghe der Heylighen, ende dat de selve daeromme al veel minder naghelaten behoordt te worden van de Catholijcken, als de kraghen van de Predicanten.

Dat dit antwoordt bundigh ende redelijck is, blijckt noch uyt meer andere Schrifturelijcke ende bekende exempelen. Godt en hadde den Rechabiten noyt gheboden ofte verboden wijn te drincken, koren te zayen, huysen te bouwen. Ende nochtans Ionadab den Rechabijt sulcks sijnen kinderen bevelende, ende sy-lieden het selve na-komende, worden van Godts weghen by den Propheet Ieremias daer over ghepresen ende ghezeghent, Ieremiae 35. door het gantsche Capittel.

Item, onsen Salighmaker en wordt niet gelesen oyt in 't preken van sijn Euangelij iemand geboden te hebben eenige eere, affectie, ofte reverentie te bewijsen aen sijne klederen; ende nochtans leest men Math. 9. v. 20. dat de Syrophenissa met groot voordeel den zoom van den Rock Christi gebenedijt gheraeckt ende ge-eert heeft. Ende of ghy hier op soudt

moghen segghen, dat eene Bonte-kray geen koude Winter en maeckt, ende dat een yverigh, overmatigh exempel, van een sieck vrouken, geen voorschrift gheven en kan aen de gantsche Christen Kercke; soo siet Math. 14. 35. ende Marci 6. vers. 54. ende sult bevinden dat de selve devotie aen de klederen Christi, van veel ende verscheyde gantsche steden, vlecken, kastelen ende dorpen, met oorlof ende voorweten Christi, ghepleeght, ende van den Heer met veel seghens gheloont is geweest.

Item, Actor. 19. 12. worden de sweet-doecken ende by-gordelen Pauli ghedraghen van bed te bed op de lichamen der krancken: ende Actor. 5. 15. worden de siecken met rol-koetsen ende lieverjannen gheleydt op de straten, om van de schaduwe Petri gheraeckt ende ghenesen te worden; ghelijck als gheschiede. Daer nochtans geen van beyden oyt van den Heer gheboden en was.

Item, Inde primitive Kercke, dat is, in de eerste vier ofte vijf-hondert jaren, als na het segghen van de Ghereformeerden selfs, de Roomsche Kercke noch onvervalscht was, en plagh den Bisschop Gode geene Sacrificien op te offeren, dan op autaren, onder welcke waren rustende de Gebeenten der Heyligen. Ende nochtans soo en salmen gheene plaets kunnen aenwijsen in de H. Schrift, daer ons de reliquien der Heyligen bevolen zijn onder de autaren te begraven. Siet S. Hieronymum adversus Vigilant. n. 20.

Item, den selven Hieronymus ter selver plaetsen n. 19. ghetuyght dat te sijnder tijden door alle de Kercken van Orienten het ghebruyck was onder het lesen van 't Euangelij,

oock op den klaren dagh, lichten te ontsteken; wel verstaende, niet om den doncker te verdrijven, maer tot een teycken van blijschap. Eene Ceremoni nochtans, die van den Heer nerghens bevolen, ende van de vernieuwers grootelijcks besmaelt wordt.

Eyndelijck, wordt door de gantsche Christen wereldt den Sonnendagh gevyert; daer nochtans niet desen, maer den Sabboth, dat is, den Saterdagh, van Gode is gheboden.

Nademael van alle dese Ceremonien (ende meer andere, die ic om kortheyts wille voorby ga) van de oudste tijden af, tot desen dage toe, in den Tempel Godts onverbrekelijck onderhouden zijn, ende dat sonder eenigh uytdruckelijck gebodt der Schrifturen; soo wilde ick u wel ghevraeght hebben, waerom dat de Catholijcke Kercke meer misdoen sal teghens het gebodt Deuter. 12. door de aenroepinghe der Heyligen, als de Rechabiten, ende na hen de eerste Christenen daer teghens misdaen hebben, door 't ghebruyck van alle hare voorghenoemde Ceremonien? Bedenckt u, beraedt u wel; maer sult bevinden, dat u niet moghelijck en is ietwes redelijcks daer op te segghen, noch eenigh waerschijnelijck onderscheydt aen te wijsen.

Behalven desen; En dunckt u niet dat Godt Almachtigh Job ult. vers. 8. ghenoeghsaem gheboden heeft de aenroepinge ofte het versoeck van de ghebeden der Heyligen: terwijlen hy aldaer, de vrienden van Iob, ghesondight hebbende, tot vergissenisse haerder sonde, seynt tot de voorsprake van Iob: met dese woorden: Gaet tot mijnen knecht Iob, ende hy sal voor u bidden, ende ick sal sijn aen-

schijn ontfangen, op dat u-lieden dese dwaesheydt niet gherekent en werde?

Abac.

Dese Schriftuer en dient hier ten propooste niet, nademael Iob doen ter tijdt noch levendigh ende teghenwoordigh was; daer de Heylighen nu doodt ende absent zijn.

Piet.

Gheen van beyden is waer. De Heylighen Godts, voor soo veel als het ghehoor onser ghebeden aengaet, zijn ons al veel levendigher, ende teghenwoordigher, als doen sy alhier op de aerde met ons converseerden. Ick segghe veel levendigher: want indien Math. 22. 32. Abraham, Isaac ende Iacob, noch wesende in het Voor-gheburght der hellen, van Christo onsen Heer, ghenoemt worden levendighe; hoe veel te meer moeten nu voor sulcks ghehouden worden, die in de Hemelsche glori, vrij van alle aerdsche ellende, met de ziel het aldervolmaeckste leven zijn levende? Ick segghe oock veel teghenwoordigher: alsoo sy-lieden den alder-hooghsten, aensicht aen aensicht aenschouwende, daer inne al veel perfecter, de gheschapen dinghen, die haer eenighsins raken, zijn contemplerende, siende, hoorende, als of sy met den lichame teghenwoordigh, de dinghen in haer selven saghen of hoorden. Sulcks dat hieromme met groot ghelijck van S. Gregorius lib. 12. Moral. c. 13. gheseydt is: Quid non vident, qui videntem omnia vident? Wat en siense niet, die den Al-sienden Godt sien?

Abac.

O lieven man! hier uyt blijckt eer het teghen-deel. Want overmidts dat de Heylighen het klare aenschijn Godts ghestadelijck aenschouwen, soo zijnse soo verslonnen inde blijschap haers Heeren, datse om de le-

vende niet eens en kunnen dencken, of om hare ghebeden te hooren, of voor hare noodsakelijckheden te bidden.

Piet.

Contra. De verdoemde zielen liggende+ in de pijnen der hellen, zijn wel bekommert met hare levende vriende; als blijct aen den Rijcken Vreck, Luc. 16. 28. hoe soude dan de Hemelsche blijschap den salighen beletten om op de heure te dencken.

Ten tweeden. Indien de vrienden Godts met Christo regnerende, geen sorge en dragen voor de levende, soo werdt hen dan in 't besit van de eeuwighe saligheydt, te vergeefs gegeven de opsicht, protectie ende bescherminge over een gedeelte der menschen die op de aerde leven; ghelijck wy lesen Math. 24. 47. ende Lucae 19. 17. &c.

Ten derden. Ierem. 15. 1. lesen wy aldus: Indien Moyses ende Samuel voor my komen te staen, so en is mijn hert niet tot desen volcke. Ergo soo zijn de Heyligen gewoon voor de levende te bidden.

Ten vierden. 2. Mach. ult. 12. siet Iudas Machabeus, in een Goddelijck visioen, Oniam den oppersten Priester, ende Ieremiam den Propheet, met seer grooten yver bidden voor het Ioodsche volck, ende voor de heylighe stadt van Ierusalem.

Abac.

De boecken der Machabeen zijn Apocrijph.

Piet.

Dese opwerpinghe hadd' ick wel+ verwacht. Antwoorde u daeromme met den H. Augustinus lib. 18. de civitat. Dei. cap. 36. Libros Machabaeorum non Iudaeî, sed Ecclesia pro Canonicis habet. Dat is: De boecken van de Machabeen worden niet van de Ioden,

maer van de Kercke Godts voor Canonijck ghehouden. Als ghy dan de boecken van de Machabeen soud willen verworpen, om datse van de Ioden niet ghesteldt en worden in den Canon der Schrifturen, soo soudt ghy oock met eenen het gheheele nieuwe Testament wel op de kaffeturi moghen setten. En wat is 't te verwonderen dat de boecken der Machabeen niet ghevonden en werden in de Ioodsche Canon, aengesien de selve van Esdras ofte immers ten sijnen tijde gherekent, ende de boecken der Machabeen lange jaren daer na eerst gheschreven zijn.

Abac.

't En zijn niet alleen de Ioden die de boecken der Machabeen voor Apocrijph hebben gehouden: maer oock eenighe van de alderoudste Vaderen, als Origines, Athanasius, Nazianzenus, Epiphanius, Hieronymus ende anderen.

Piet.

Ten tijde van dese Vaderen, en wasser noch niet sekers op het stuck van den Canon der Schrifturelijcke boecken, by de Kercke Godts gestatueert: ende over sulcks +stondt hen vrij, te disputeren van eenige boecken der Schrifturen. Den eersten die dit wettelijcken ghedefinieert heeft, is gheweest den Paus Innocentius primus, ontrent het jaer ons Heeren 402. Epistola 3. ad Exuperium cap. 7. die den Canon der Schrifturen op de selve ordre, ende ghetal van boecken heeft uytgesproken, ghelijck het Alghemeyne Concilium van Trenten onlanghs ontfanghen, ende op een nieuw den Christe-ghelovighen gheprescribeert heeft. Innocentium hebben hier inne gevolght het derde Concilium van Cartago; den H. Augustinus, lib. 2. de Doctrina cap. 8. Ge-

lasius Papa cum Concilio Romano; Eugenius cum Concilio Florentino. Ende eyndelijck, soo nu geseydt is, het Concilium van Trenten. Sonder datter iemandt gheweest is, 't zy Bisschop, 't zy Concilium, die sedert de tijden Innocentij, ofte aen de boecken der Machabeen, ofte aen eenigh ander deel der Schrifturen, by hem voor soodanigh verklaert, in het minste heeft durven twijfelen. Dan dit zijn wy van u ende uws ghelijcken wel gewoon; te weten, dat ghy-lieden by gebreke van andere uytkomste, geen swarigheydt en pleeght te maken heele boecken te ontkennen. Als gauderende 't selve privilegie van uwe Voor-vaderen; daer Augustinus van schrijft lib. de bono perseverantiae c. 11. Scripturas, inquit, sic accipiunt, ut suo quodam privilegio imo sacrilegio, quod volunt sumant, quod nolunt rejiciant. 'k En behoeve u het Latijn niet te verduytschen, 't is den verstandighen ghenoegh.

Eyndelijck, teghens dese uwe opinie is de leeringhe van den H. Augustinus. Siet hem lib. 9. confess. cap. 3. alwaer hy sprekende van sijnen over-leden vriendt Nebridius, den welcken hy verhoopte dat van Gode vergundt was het besit van de eeuwighe saligheydt, vervolght in deser voeghen: Nu en steldt hy niet meer sijn oor te luyster aen mijn mondt, om uyt my onervaren menschken ietwes te verstaen van de Hemelsche glori. Maer hy set nu sijn gheestelijcke mondt aen de fonteyne selfs, daer uyt drinckende soo veel wijsheydts als sijne onversadelijcke begeerte kan verswelghen, sonder eynde saligh. 'k En meyne nochtans niet, dat hy door middel van die Hemelsche dronckenschap mijns komt te ver-

gheten, nademael ghy selfs, o Heer, die hy drinckt, onser wel ghedachtigh zijt. Indien u belieft dese woorden Augustini met de by-ghevoeghde reden te overleggen, ick en twijfel niet, of ghy sult van opinie veranderen, of immers ten minsten u schamen tegens de leeringhe van soodanighen verlichten ende heylighen man te ghevoelen.

Abac.

Voor Augustino en behoef ick my niet eens te schamen, maer veel eer ghy, ende met u alle de Papisten; de welcke sich op 't alderverdste afscheydende van Augustinus, hen-lieden niet te min op de leeringhe Augustini, met groote onbeschaemtheydt pleghen te beroepen.

Piet.

Courage als een man! geester vrij wat achter. Soo moet hy Geusen, die Geusen wil. Dit is toch altijdt haer manier geweest; selfs het quaed te doen, en de schuld op een ander te legghen. Maer, lieve! seght my eens uytdruckelijc, waer inne dat wy-lieden desen aengaende, geweken zijn van de leeringe Augustini.

Abac.

+Durfdy sulcks noch vraghen? In de Aenroepinge der Heyligen: de welcke Augustinus op 't alderhooghste af-gekeurt ende verfoeyt heeft. Ende dat op twee sonderlinge plaetsen: d'eene In Concilio Cartaginensi tertio. cap. 23. mede-brenghende expres verbod, Als dat de gebeden, die aen 't Autaer worden gestort, aen niemand anders gestiert en werden als aen den Vader. Over dit Concilium is Augustinus, onder andere Bisschoppen, mede selfs tegenwoordigh gheweest, ende heeft het met sijn eyghen handt onderteyckent.

D'andere plaets is lib. 22. de civitate Dei.

cap. 10. daer hy seydt: Dat de Heylighen van den Priester, offerande doende, niet aengheroepen en worden.

Piet.

Voorwaer Signoor Abacuk een+ treffelijck argument; wel waerdigh om tot meerder overwegingh, eens schools-gewijs geresumeert te worden. Aldus argumenteert den Fijnen Broeder Abacuk: Augustinus in Concilio Cartaginensi tertio, & lib. 22. de civitate Dei cap. 10. seydt, dat aen den Autaer het gebed aen niemand anders ghestierdt en magh worden als tot den Vader. Ende dat de Heylighen van den Priester, offerande doende, niet aen-gheroepen en werden. Seer wel Broeder Abacuk. Dit vindt men in 't Concilium, ende dat seydt Augustinus. Maer wat wil uwe Hoogh-gheleertheyd hier uyt nu besluyten? sal de conclusie wesen: Ergo heeft Augustinus de Aen-roepinghe der Heylighen als een Af-goderije af-ghekeurt, ende op het alderhooghste verfoeyt? Ia, in deser voeghen most ghy concluderen, soude uwe propositie staende blijven. Dan met verlof: In wat figuer is dit Argument? in Baroco, of in Baralixton, of is het in Mallirum Mallarum? Seker, dat gheloof ick best. Spectatum admissi, risum teneatis Amici. Armen bloed! waer laet ghy uw aensight? En siet ghy niet, dat ghy met dese twee allegatien, bedrijft twee de aldergroofste fouten, die nauwelijcks in de school-jongens souden kunnen worden ontschuldight? D'eene is, dat ghy met de ghetuyghenisse Augustini pogende af te keuren de Aenroepinge der Heyligen, daer mede teghens uwe Gereformeerde leeringhe

krachtelijcken beweerdt de Priesterlijcke offerhande des heylighen autaers; ende met eenen ontdeckt het Sacrilegij der gheenre, die onder decksel van Reformacie de Autaren hebben vernielt.

De tweede, dat ghy dese opworpinghe gelesen hebbende by Iohan Calvijn lib. 3. Instit. cap. 20. niet eens de moeyte genomen en hebt, dese twee allegatien, In tomis Conciliorum, aut in operibus Augustini, na te soecken. 't Welck, indien u belieft hadde te doen, soude my noodeloos gheweest hebben, daer ietwes op te dienen; maer soudt selfs de impertinentie van 't argument, meer als t'over ghevoelt +hebben. Doch bidde u alsnoch de plaetsen te willen opslaen, ende sult bevinden, soo veel als 't Concilium aengaet, dat daer geen questie altoos gheweest en is, van 't Aenroepen der Heylighen: maer anders niet ghekeurt en werdt, dan dat het ghebedt des Priesters, Sacrificij offerende, ghedirigeert moet werden aen den persoon, niet des Soons, ofte des heylighen Geestes, maer alleen des Vaders: hoewel het Sacrificie aen de geheele heylighe Drievuldigheydt werdt gheoffert. Welcke ordonnantie tot op den dagh van huyden toe, noch onderhouden wert in den dienst der heyligher Missen, daer alle de ghebeden van den Vader beginnen, ende door den Soon voleyndighen. Dan wat heeft hier mee gemeens de Aenroepinghe der Heylighen?

+Augustinus, en seydt oock anders niet, dan dat in 't ghebedt des offers, aengheroepen wordt, niet eenigh Martelaer of Heyligh, maer alleen Godt, aen den welcken het Sacrificie gheoffert wordt. De reden is dese:

want nadien de offerande, ende de ghebeden daer d'offerande mede ghedaen werdt, mede brenghen cultum latriae, dat is, eenen dienst die Gode alleen toekomt, soo is 't seker dat de selve aen niemandt anders als aen Godt gedaen, ofte ghestort en kunnen worden. Maer dat hier mede Augustinus ontkendt soude hebben de aenroepinghe der Heylighen, die wy Cultum duliae noemen, blijckt contrarie Tractatu 84. in Ioannem. daer ghy aldus leest: Ideo quippe ad ipsam mensam, non sic Martyres commemoramus, quemadmodum alios, qui in pace requiescunt, ut etiam pro iis oremus, sed magis ut ipsi pro nobis orent. Dat is: Wy en gheheughen aen de Tafel des Heeren op dier manieren de Martelaeren niet, ghelijck wy doen den ghenen die in vrede rusten; te weten, om voor hen-lieden te bidden; maer om dat sy-lieden voor ons souden bidden. Item Sermone 17. de verbis Apostoli. Habet Ecclesiastica disciplina, quod fideles noverunt, cum Martyres eo loco recitant ad altare Dei, ubi non pro ipsis oretur, pro caeteris autem defunctis oretur. Injuria est enim pro Martyre orare, cujus nos debemus orationibus commendari. Dat is: De Kerckelijcke Discipline, ghelijck den ghelovighen bekendt is, brenght mede, datter aen 't Autaer Godts memorie gehouden wort vande Martelaren: doch niet omme voor hen-lieden te bidden, sulcks als men plagh voor den anderen over-ledenen. Want 't is een injurie te bidden voor eenen Martelaer, in wiens gebeden, wy-lieden selfs bevolen moeten worden. Aldus Augustinus. Ende sulcks hy hier geleert heeft, soo heeft hy elders ghedaen. Siet Tomo 9. lib. Meditationum cap. 24. & cap. 40. Item Serm. 18.

de Sanctis, qui est secundus de festo Annunciationis, tom. 10. Ende sult bevinden drie schoone ghebeden, daer mede hy de Heylighen Godts soo wel in 't bysonder, als in 't ghemeen, seer devotelijck aengheroepen heeft. Ende lib. 7. de Baptismo contra Donatistas. versoeckt hy het gebedt van den H. Cyprianus, met dese woorden: Adjuvet itaque nos orationibus suis, in istius carnis mortalitate, tanquam in caliginosâ nube laborantes, ut donante Domino, quantum possumus bona ejus imitemur. Dat is: Laet ons dan den H. Cyprianus, met sijn ghebeden helpen; terwijl wy hier in de sterffelijckheydt deses vleeschs, als in een nevelachtighe wolck zijn arbeydende; op dat wy door de ghenade des Heeren, soo veel als ons moghelijck is, sijne goede wercken moghen navolghen.

Abac.

En of Augustinus al schoon hem hier inne vergheten moght hebben, soo en kan 't exempel van eenen Leeraer, geene prejudicie maken aen de ghemeyne leeringe der Oude Vaderen; van de welcken, niet soo veel als een ghenoemt en kan worden, voor de tijden Gregorij, den eersten van dien naem, die de Heylighen aengheroepen heeft.

Piet.

+Dit hebben uwe eerste ongeletterde Ministers hen laten wijs maken van Philippus Melanthon, Apologiae Augustanae artic. 21. Maer ick en twijfel niet, of de ghene die u teghenwoordigh leeren, souden sich schamen sulcken grooten openbaren leugen voort-aen ghestandt te doen. En of sy het efter dorsten bestaen; soo siet hier eens met wat conscientie het selve by hen gedaen soude werden. Het zijn nu 1035 jaren dat Gregorius den eersten leefde ende leerde, gekoren tot het Pausdom

van Romen, in het achtste jaer Mauritij des Keysers, in 't jaer ons Heeren 590. sulcks dat ons anders niet van node en is om dese plompe onbeschaemde leugen te achter-halen, als voor den dagh te brenghen de ghetuyghenissen van die Oud-vaderen, die ettelijcke honderden van jaren ghefloreert hebben voor Sinte Gregorius. Neemt dan behalven den H. Augustinum, hier voren gheciteert, vier Griecksche, ende vier Latijnsche Doctoren, wiens gheleertheydt ende heyligheydt door de gantsche werelt overtuyght is, ende in ouderdom Gregorium verre overtreffen.

Den eersten is Origenes, den welcken onder+ den Keyser Severus anno Domini 205. aldus gheleerdt ende gheschreven heeft, in sijn boeck, 't welck hy geintituleert heeft: Threni ofte Planctus. Incipiam me genibus prosternere & deprecari universos Sanctos, ut mihi non audenti petere Deum, propter nimietatem peccati, succurrant. O Sancti Dei! vos lachrymis, & fletu pleno dolore deprecor, ut procidatis misericordijs ejus pro me misero, &c. Dat is: Ick sal beginnen neder te knielen voor alle de Heylighen, versoeckende dat sy-lieden my, die overmidts mijn menighvuldighe sonden voor Gode niet en durf verschijnen, believen te helpen. O Heylighen Godts! Ick bidde u-lieden met traenen, ende met gheschrey vol droefheydts, dat ghy voor my ellendigh de bermhertigheden Godts te voet wilt vallen, &c.

Den tweeden is Gregorius Nyssenus, die geleeft+ heeft onder de Keyseren Valentinianus ende Valens, in het jaer ons Heeren 370. Dese Oratione in Laudem Sanct. Theodori Martyris,

circa finem, schrijft ende roept aldus aen den Martelaer Theodorum: Multorum beneficiorum indigemus: Intercede ac deprecare pro patria apud communem Regem ac Dominum. Timemus afflictiones, expectamus pericula, non longè absunt scelesti Scythae bellum adversum nos parturientes, ut miles, propugna pro nobis; ut Martyr, pro conservis utare libertate loquendi. Pete pacem, ut hi publici conventus non desinant: ne debacchetur, atque grassetur adversus Templa, altariavé rabiosus & sceleratus Barbarus, ne conculcet sancta prophanus & impius. Nos enim etiam quod incolumes & integri conservati sumus tibi beneficium acceptum referimus; petimus autem etiam futuri temporis praesidium, atque securitatem. Quod si majore etiam opus suerit advocatione ac deprecatione, fratrum tuorum martyrum coge Chorum, & cum omnibus unà deprecare. Multorum justorum preces multitudinem, ac populorum peccata luant. Admone Petrum, excita Paulum, Ioannem item Theologum, ac discipulum dilectum, &c. Dat is: Wy zijn behoeftigh van vele weldaden; bid voor het Vader-landt, by den al-ghemeenen Koningh. Wy vreesen voor benautheyd, wy verwachten perijckelen; de baldadighe Scythen zijn henne by, niet anders barende als krijgh ende oorlogh: Ghy, als een Soldaet vecht voor ons, ende als een Martelaer, spreeckt vrijmoedelijc voor uwe mede-knechten. Verkrijght vrede, op dat dese openbare by-eenkomsten niet op en houden, op dat de rasende Barbaren de Tempelen ende Autaren niet en verwoesten, noch de Goddeloosen het heyligh niet en vertreden. Want gelijck als wy u danck hebben te weten, dat wy tot noch toe ongheschent zijn gebleven, soo versoecken

wy alsnoch voor den toekomenden tijdt onse gherustigheyd, door uwe ghebeden. Ende ofter eenighe meerdere voor-sprake van noode moght wesen, so vergadert het gantsche Collegie van de heylige Martelaren uwe mede-broederen, om met u voor ons te helpen bidden, vermaendt Petrum, verweckt Paulum, ende niettemin Ioannem den Theologant ende discipel die Iesus beminde.

Ick bidd' u Abacuk! Indien Vader Iosias of iemand anders van uwe Predicanten, op eenen Bee-dagh als de Broeders vergadert waren om te bidden teghens de overkomste van den ghemeenen vyandt, in deser voeghen van de stoel begon te roepen aen Sinte Laurentius, Vincentius, Stephanus, ofte eenigh ander Patroon der kercken daer hy inne predickte, ghelijck als Gregorius Nyssenus alhier gheroepen heeft aen Sinte Theodorus, souden de Broeders hem niet terstondt schelden voor een Afgodist, een vyand van de ware Reformatie, ende eenen voorstander vande Pauselijcke superstitie? Ende nochtans siet ghy hier, dat Gregorius Nyssenus Broeder van Sinte Basilius, ende Bisschop van Nyssen, een van de heylighsten ende wijsten van sijnen tijd, sulcks gedaen heeft, nu soo menigh hondert jaren gheleden; als hier boven geannoteert is.

De derde is Ioannes Chrysostomus Patriarch+ van Constantinopelen, onder den Keyser Arcadius, anno Domini 390. Homilia 66. ad populum Antiochenum, circa finem. sprekende van de graven der Apostelen Petri ende Pauli, heeft hy dese woorden: Nam & ipse qui purpuram indutus est, accedit illa complexurus

sepulchra, & fastu deposito stat sanctis supplicaturus, ut pro se apud Deum intercedant. Scenarum fabrum & Piscatorem ut protectores orat, qui diademate redimitus incedit. Dat is: Hy die met purper behanghen is, komt dese graven omhelsen, ende afgheleyt hebbende het Keyserlijck ghewaed, valt de Heylighen te voet, om voor hem by Gode te bidden. Die de kroon op 't hoofd heeft, aenroept den Tent-maker, ende den Visscher als Beschermers. Gelijcke passagie suldy vinden by den selven Chrysostomus Homil. 26. Epistolae 2. ad Corinth. Ende Homilia 5. & 8. in Math. Item Homil. 43. in Genesin, & Homil. 1. in epist. 1. Thessal. vermaendt hy sijn Gemeenten om de Heyligen Godts te aenroepen.

+Den vierden is Cyrillus Patriarch van Ierusalem, onder den Keyser Constantius, in 't jaer ons Heeren 351. Catechesi 5. Mystagogica, schrijft aldus: Cum hoc Sacrificium offerimus, facimus mentionem etiam eorum, qui ante nos obdormierunt; primum Patriarcharum, Prophetarum, Apostolorum, Martyrum, ut Deus orationibus eorum suscipiat preces nostras. Dat is: Als wy het Sacrificie offeren, houden wy oock gheheugenis van den genen, die voor ons ontslapen zijn: eerst van de Patriarchen, Propheten, Apostelen, ende Martelaren, ten eynde dat Godt door hun-lieder voorsprake, onse gebeden ontfanghe.

+Ende dit zijn de vier Griecksche Vaders. Van de Latijnsche neemt eerst den H. Hieronymum ten sijnen tijde een Orakel van geleertheyd, ende een mirakel van leven: heeft ghefloreert onder den Keyser Gracianus anno 380. Desen in Epitaphio Paulae: sluyt sijn boeck met

de aenroepinge van de heylige Paula, wiens leven ende dood hy beschreven hadde, in deser voeghen: Vale o Paula! Et cultoris tui ultimam senectutem orationibus juva: fides & opera tua Christo te sociant; praesens facilius, quod postulas, impetrabis. Dat is: Vaerdt wel o Paula! ende helpt met uwe ghebeden den laetsten ouderdom uws Dienaers. Door u geloof ende wercken hebdy nu bekomen het gheselschap Christi; soo dat ghy nu teghenwoordigh zijnde u versoeck te lichter sult bekomen.

Den tweeden sal wesen Sinte Ambrosius Bisschop van Milanen, byna ten selven tijde;+ of wildy 't op het alderjuyste? onder den Keyser Valentinianus, anno 374. siet hem libro de Viduis, een weynigh verder als te midde-weghen, ende sult daer lesen, ghelijck hier naer volght: Obsecrandi sunt Angeli, qui nobis ad praesidium dati sunt, Martyres obsecrandi, quorum videmur nobis quoddam corporis pignore patrocinium vendicare. Possunt pro peccatis rogare nostris, qui proprio sanguine etiam, si quae habuerunt peccata, laverunt. Isti enim sunt Dei Martyres, nostri Praesules, speculatores vitae, actuumque nostrorum. Non erubescamus eos intercessores nostrae infirmitatis adhibere, quia ipsi infirmitatem corporis, etiam cum vincerent, cognoverunt. Dat is: Ons staet toe de Enghelen te bidden, die ons tot Bewaerders ghegheven zijn: De Martelaren te aenroepen, van de welcke wy, overmidts het pandschap des lichaems, schijnen recht te hebben, om voorsprake te verwachten. Sy-lieden zijn bequaem om te bidden voor onse sonden, die hunne selfs sonden, indienser eenighe hebben ghehadt, met hun eyghen bloedt af-ghewasschen hebben.

Want dit zijn Martelaren Godts, bewaerders ende opsienders van ons leven, ende van onse wercken. Laet ons hen dan niet schamen te ghebruycken tot middelaers van onse krancheyd, die de kranckheyd des lichaems, oock alsse die verwonnen, ghevoelt hebben.

+Den derden is Maximus Bisschop van Thurin; sub Theodosio Iuniore, in 't jaer ons Heeren 441. Desen in 't Sermoon van S. Agnes, roept de Martelersse aen met dese woorden: O splendida Christo, pulchra Dei Filio, & omnibus Angelis atque Archangelis grata, ut nostri meminisse digneris, quibus possumus precibus, exoramus. Dat is: O Maghet die in de ooghen Christi deurluchtigh, voor den Sone Godts schoon, ende voor de Engelen ende Arts-Enghelen aenghenaem zijt, wy bidden u, soo seer als ons moghelijck is, dat ghy onser belieft te ghedencken.

+Den vierden en den lesten is Victor Vticensis, die onder den selven Theodosius in 't jaer ons Heeren 439. de Wandalische persecutie ghesien ende beschreven heeft. Desen eyndighende het derde boeck van sijne Historie, roept aldus: Adestote Angeli Dei, deprecamini Patriarchae, orate sancti Prophetae, estote Apostoli suffragatores. Praecipuè tu Petre Beate quare siles pro ovibus, & agnis à communi Domino, magna tibi cautela & sollicitudine commendatis? Tu sancte Paule gentium Magister, cognosce quod Wandali faciunt Ariani, & filij tui gemunt lugendo captivi. Vniversiq́ue ingemiscite simul pro nobis Apostoli. Dat is: Staet ons by Engelen Gods, bidt Patriarchen, verkrijght heylighe Propheten, weest onse voorspraken Apostelen. Maer ghy bysonder heylighen Pe-

tre! hoe en bidt ghy niet voor de schapen en voor de lammeren, die u van den ghemeenen Heer met soo grooten bekommernis ende sorghvuldigheydt bevolen zijn? Ende ghy Paule Leeraer der Heydenen! erkendt wat de Ariaensche Wandalen al doen, ende wat uwe gevangen kinderen al verdraghen. Versucht voor ons al te samen o ghy heylighe Apostelen! Aldus Victor.

Telt Abacuk! hier hebber acht: tot de welcken ick noch wel meer anderen met gheheele scharen teffens, soo Griecksche als Latijnsche, soude kunnen by brenghen; maer dese acht duncken my ghenoegh te wesen, om dien onbeschaemden Grammaticum Philippum Melanthonem, ende allen die in dese openbaren leughen hem navolghen de mond te snoeren. Insonderheydt, nademael dese heylighe seer geleerde mannen alle te samen, niet alleen geleeft hebben voor Sinte Gregorius, den eenen twee-honderd, den anderen drie, eenighe oock vier-honderd jaren. Maer daer-en-boven tot meerder bevestingh van de Katholijcke waerheydt, in verscheyden oorden des werelds als Bisschoppen hebben gestaen, ende als Doctoren hebben gheleerdt. Te weten, Origenes te Alexandrien in Egypten, Gregorius Nyssenus in 't hertjen van Griecken-land, Ioannes Chrysostomus in de Keyserlijcke stadt van Constantinopelen, Cyrillus te Ierusalem, Hieronymus te Stridonen in Dalmatien, Ambrosius te Milanen, Maximus in Piëmont; ende eyndelijcken Victor te Vtiken in Africa. Dese hebben alle te samen de Heylighen Godts aengeroepen: ende dat met alsulcke klare heldere woorden, dat-

se met geenighe Wittenberghsche Glosse bedurven, of Geneefsche Annotatie verbastert en kunnen werden: ghelijck nu ghebleken is uyt de getuygenissen die ick van hen-lieden terstondt gheciteert hebbe. Sonder dat bevonden werdt, dat iemandt der voornoemde Leeraren, desen aengaende, van andere, 't zy naburighe, 't zy verre gheseten Bisschoppen, eenighe de alderminste swarigheyd ofte opspraeck oyt ghemoveert is.

Abac.

+Helas! wat wilden de goede Vaders doen? den onghematighden yver des volcks was te groot. Ende alsoo sy de uyt-ghestorte drift van de superstitieuse Gemeente in 't aenroepen van de Heylighen niet t'eenemael en konden wederhouden, soo deden sy soo veel alsse moghten, by accommodatie dissimulerende het eene, ende verbiedende het andere. Ghelijck wel ghebleken is in 't derde Concilium van Cartago, 't welck niet kunnende vorders, ten minsten de ghebeden des Autaers van de Aenroepinge der Heylighen heeft ghesuyvert.

Piet.

Dit is 't oock al, dat Calvinus den Patriarch van uwe Reformatie, op de Ghetuyghenissen der Oud-vaderen weet te segghen, lib. 3. Institutionum, cap. 20. n. 22. maer met wat verschooningh van sijn saeck, is hier vooren vertoont; daer ick op het Concilium van Cartago hebbe gheantwoordt. En sekerlijck, het is al te ellendighen uytvlught, die haer voorstel niet verdedigen en kan, sonder te bekladden de heyligheydt ende geleertheyd van alle de Oude Vaderen. Want voorwaer, indien de Aenroepinghe der Heyligen soodanigh is, ghelijck Calvinus haer uyt-

meet n. 27. datse Gode berooft van sijne glorie, Christum van sijn officie, 't gheloof van+ haer waerde, en het ghebed van alle haer betrouwen; soo en moghten de Oud-vaders, op haer deel Hemelrijcks, daer inne niet dissimuleren; maer waren gehouden geweest hen met alle gheweldt daer teghens te stellen, d'afgoderij te beletten, ende de superstitie te wederhouden, oock met perijckel ende kosten van haer eyghen bloed. Dit niet gedaen hebbende, maer ter contrarien, ghedissimuleert, door de vingheren ghesien, ja selfs met de honden ghehuylt, ende met het yver-suchtighe, onwetende volck de Heylighen aengheroepen hebbende, hoe kunnen sy immermeer van de alder-swaerste sonde ontschuldight, ja van de eeuwighe verdoemenisse bevrijdt worden? Het is toch al te kennelijck uyt den heylighen Apostel Paulus: Dat niet+ alleen de over-speelders, dood-slaghers, ende afgoden-dienaers het rijck der Hemelen niet en sullen besitten, maer oock alle de ghenen die dese sonden consenteren ende toestaen.

Het is dan ghedaen met Augustinus, met Ambrosius, met Hieronymus, met Cyrillus. Men magh Chrysostomum, Ireneum, Cyprianum, Victorem, Paulinum niet meer citeeren met den naem van Sinten: Sy en waren noyt heyligh, sy en zijn niet saligh, maer niet dan In-woonders van de eeuwighe duysternissen, verdoemde zielen, ende brand-stocken van de hel; om dat sy haer officie niet ghequeten, de eere Godts niet verdedight, het Ampt Christi niet voorghestaen, en de Heylighen aen-gheroepen hebben.

+En hierom heeft sich, buyten allen twijffel, den Godsalighen man Iohannes Calvinus, op hen-lieden, ende andere vrienden Godts Georgium, Hippolytum, Medardum, Lebuinum, Dominicum, &c. soo ontsteldt ende gealtereert ghetoondt; dat hy hen voor maskers, kijcklelijcken, schimmen, scherluynen, ende beesten heeft durven schelden. lib. 3. Instit. cap. 20. §. 27. Et libro de Ratione Reformandae Ecclesiae. Want alsoo de Aenroepinge der Heylighen by hem eene superstitie ende Afgoderije was, die 't Rijck der Hemelen werdt geweyghert, ende dat Medardus, Lebuinus, Dominicus, &c. de Aenroepinge der Heyligen niet alleen toegestaen, maer selfs oock hebben beoeffent; soo wist hy wel, goeden man, dat soodanighe zielen, die daer over in de hel den uytersten duyster, ende 't eeuwighe vyer verdroegen, hier oock op de aerde alle versmaedheyd verdienden.

+Maer middelertijd, wie en siet hier niet het Paradocks van dit nieuwe Euangelij? door het welck niet alleen de levende, tegens 't gebruyck van de primitive Kercke, berooft en worden van 't gebedt der Heyligen; maer daer-en-boven, den Hemel selfs voor een groot deel van de inwooninghe der salighen?

+Ende in alle geval, waer sal Calvinus toch blijven met den heylighen Bernardus? Die hy selfs door sijne goede gracie, dickwils gegheven heeft den naem van eenen heylighen Leeraer, ende van eenen Godtvruchtighen Schrijver: ende wiens honigh-vloeyende schriften, ick versekert ben alsulcken smaeck te gheven aen eenighe treffelijcke Ghereformeerden, dat sy wel vrijmoedelijck durven

verklaren te geloven sulcs als Bernardus gelooft heeft: ende met hem wel te willen sterven. Dan, lieve! indien Bernardus verdient heeft genoemt te worden eenen heyligen Leeraer, ende eenen Godvruchtighen Schrijver: ende is 't dat men met hem wel wenscht te geloven en te sterven: waerom dan soo geroepen over de Aenroepinghe der Heylighen, die Bernardus niet alleen toe-ghestaen ende ghepleeght heeft, maer daer-en-boven den ghenen die ten sijnen tijden contrarie ghevoelden, voor Ketters ende valsche Leeraers, ja selfs uyt een yver Godts, teghens sijne ghewoonelijcke zedigheyd, voor achter-klappers, ende voor honden heeft gescholden? Dit waren de Apostelijcken+ quansuys, die onder decksel van desen specieusen naem, in de daghen Bernardi, de quartieren van Tolousen met ketterij ontrustighden. Teghens de welcken hy geschreven heeft sijn 66. Sermoon In Cantica Canticorum, Op de woorden van den Text: Vanght ons de kleyne voskens die de wijngaerden bederven. Alwaer hy onder anderen aldus spreect: Videte detractores, videte canes. Irrident nos, quia baptizamus infantes; quia oramus pro mortuis: quia Sanctorum suffragia postulamus. In omni genere hominum, atque in utroque sexu, sestinant proscribere Christum. In adultis & parvulis, in vivis & mortuis. Hinc quidem infantibus impossibilitate naturae, inde vero adultis ex difficultate continentiae praescribentes. Porro mortuos viventium fraudantes auxilijs; viventes nihilominus, Sanctorum qui decesserunt suffragijs spoliantes. Dat is: Siet de achter-klappers, siet de honden! sy bespotten ons, dat wy de kleyne kinderen Doopen; dat wy voor de dooden bidden; dat wy de gebe-

den der Heylighen versoecken. Wt alderley slagh van menschen haestense hen Christum te verbannen: uyt kleyne, uyt grooten, uyt levende, uyt dooden. Verstekende over d'eene sijde de kleynen, door onmoghelijckheydt der naturen; over d'andere, de meerder-jarighe door difficulteyt van sich te onthouden. Berovende daer-en-boven de overledenen van de bystand der levenden, ende de levende niet te min van de voorsprake der Heylighen. Dus verre Bernardus.

Maer hier wilde ick wel Ioannem Calvinum, ende na hem, alle de treffelijcke Ghereformeerden ghevraeght hebben, oft wel moghelijck is, sonder waerachtigh gheloof, heyligh ende Godtvruchtigh te zijn, ende soodanigh dat men met iemand soude wenschen te sterven? Indien ja; dat sy my dan Paulum ad Hebraeos 11. 6. eens uytlegghen: Sonder 't gheloof is 't onmoghelijck Gode te behaghen. Indien, neen: datse dan voort-aen met Bernardo, oock de Heylighen aenroepen; ofte immers ten minsten, die sulcks doen voor gheene afgodisten en schelden. Want de desen en kunnen noch heyligh noch Godvruchtigh wesen, ende noch veel minder maghmen met soodanighe lieden wenschen te sterven.

Niet te min Bernardus en behoefde tot versekeringh van sijne heyligheyd ende Godvruchtigheydt, de ghetuyghenisse Calvini, noch de recommandatie van die treffelijcke Ghereformeerden niet; het zeghel der mirakelen, daer de Almoghentheydt Godts, sijn leeringh ende leven, mede bevestight ende overtuyght heeft, was hem tot desen niet dan al te veel. Leest Gaufridum, die derthien

jaren Bernardi Discipel, ende eenen onverdeylden mede-ghesel sijns levens geweest is. Desen in 't derde boeck aen 't 5. capittel, ghetuyght, dat den man Godts van Clara Valle ghetrocken wesende naer Tolouse, om het hooft te bieden aen Henricus uytgelopen Monick, ende eenen sonderlinghen voor-vechter van de Secte der Apostolijcken; naer dat hy ettelijcken tijdt van daghen binnen Tolousen ghepredickt, de ghelovighe ghesterckt, de twijfelachtige versekert, de verleyde bekeert hadde: als dat hem in eene sekere plaets daer ontrent, Sarlaten ghenoemt, na sijn ghedaen Sermoon, eene menighte van brooden door het devote volck wierde voorghebracht, omme deselve met sijne Priesterlijcke benedictie te willen zeghenen; ende dat hy het selve in den name Godts, door het teycken des heylighen Cruyces ghedaen hebbende, gheseydt heeft: Hier aen sult ghy weten, dat ick u de waerheydt, ende Henricus met de sijnen, de leughen ghepredickt heeft, indien uwe krancken door het ghebruyck van dese brooden hare ghesondheyd verkrijghen. Den eerweerdighen Bisschop van Chatres, die daer by stondt, beducht dat de woorden Bernardi al te generalijcken luyden, voeghde daer by: Indiense die met een goed gheloof ghebruycken. Daer op den heylighen Vader, met een vast betrouwen op de moghentheydt Godts: Ick en hebbe soo niet gheseydt eerwaerdighen Heer: Maer waerachtelijcken die van dese brooden eten, sullen ghenesen. Het welck oock op het woord van den man Godts soo menighvuldelijck gheschiede, dat hy overmidts de t'samen-loop der volcken, de wegen

niet en wist te ghebruycken. Aldus Gaufridus. Den welcken, boven sijne gheleertheyt ende heyligheydt, wesende een gheooght ghetuygh, ende gheschreven hebbende ten tijde, als dese dinghen noch waren in versche memorie, wel dubbelt over verdiendt gehouden te worden voor een onwederlegghelijck ghetuygh, sonder reproche, ende boven alle exceptie.

Abac.

Ick en weet van Bernardus niet, en noch veel min van sijne mirakelen. Wat dat oock Gaufridus belangt, ick en ben niet ghehouden noch hem, noch eenighe andere Scribenten te gheloven, dan voor soo veel de selve over-een komen met de H. Schrifture.

Piet.

+Seght met eenen, met Broer Marten Luther: Ick en passe op gheen duysend Augustijnen noch Cyprianen. Maer had ghy sulcks wat voor-heenen gheseydt, ick en hadde geenen tijdt behoeven te verslijten in 't citeeren van de Oud-vaderen. Want nademael ghy my wel vermetelijcken dorst seggen: dat ick tot voordeel van de Aenroepinghe der Heylighen, niet soo veel als eenen Oud-vader soude kunnen spelden, voor den tijdt Gregorij den eersten, soo quam my toe daer op te vervolghen, en contrarij te bewijsen; sulcks ick nu ghedaen hebbe. Dan dit is u-lieder manier. Ia kan een exter sijn hippelen laten, soo sal een Ketter oock in het disputeren sijn woord houwen, ende op de materie blijven. 't Is altijdt met hem, du cocq à l'asne, van den os op den esel.

Abac.

Signeur Pieter, g'en moet het u niet belghen, dat ick van de uytspraeck der menschen, appelleer tot het woordt Godes.

Piet.

Dat is: Vande eendraghtigheyd des Christen wereldts, tot de vermeteltheyd van een Gereformeert harsebecken, 't welck den Bybel onder sijn erm, en sijn kerck in sijn hoofd draeght. Ellendighe opgheblasen sot! wanneer sult ghy eens bevroeden, dat ghy afwijckende van de al-ghemeene over-een-stemmende leeringhe der Oud-vaderen, ende u beroepende op de Schriftuer, uyt-gheleyt na u eyghen vernuft, appelleert niet tot het woordt Godts, maer tot uwe eyghen neus-wijsige dartelheyd. De reden is klaer: want, ghelijck ons Petrus den Apostel ghewaerschout+ heeft, soo en kan de H. Schrifture niet uytgheleydt worden met eyghen-sinnigh beduydsel, maer door uytlegginghe van den H. Geest, diese gedicteert heeft. Welcken heylighen Geest, nademael tot desen eynde niet alle-man ghegeven en wordt, 1. Corinth. 12. 10. soo en kunnen wy ons oock van ghenige uytlegginghe der Schrifturen versekeren, dan van die ghene die ons aenghereyckt wordt door de Al-gemeyne Kercke, die ons den Heer gheboden heeft te hooren, op pene van gehouden te worden voor Heydenen ende Publicanen.

Abac.

Ick merck wel, dat dit wederomme+ op den Paus van Romen, ende op het Concilie van Trenten aendrayen sal. Maer, eylieven, en laet ons nu in die disputen niet treden. Dan doet my eens de vriendschap, en brenght my te berde niet dan eene Schriftuer tot bevestingh van de Aenroepinge der Heylighen.

Piet.

Hadde Vigilantius (met den welcken ghy-lieden de eere en d'Aenroepinghe der

+Heyligen bestrijt) dit selve versoeck ghedaen aen den H. Augustinus, hy soude hem evelleens desen aengaende gheantwoordt hebben, ghelijck hy Aërio ghedaen heeft, op het bidden ende offeren voor de dooden. Hier van eyschte Aërius een Schriftuer. Augustinus antwoordt hem libro de Cura pro mortuis cap. 1. tomo 4. in deser voeghen: In Machabaeorum libris legimus oblatum pro mortuis Sacrificium, sed etsi nusquam in Scripturis veteribus omnino legeretur, non parva est universae Ecclesiae quae in hac consuetudine claret authoritas: ubi in precibus Sacerdotis, quae Domino Deo ad ejus Altare funduntur, locum suum habet etiam commendatio mortuorum. Dat is: Inde boecken der Machabeen leest men datter Sacrificie gheoffert is voor den overledenen. Ende of schoon sulcks nergens in de Schriftuer en wierde ghelesen; soo en soude hier inne het ghebruyck van de Alghemeyne Kercke, van gheen kleyn ghesagh wesen: de welcke ghewoon is, in hare ghebeden diese Gode is stortende aen 't Autaer, oock part en deel te geven aen den overleden. Dus Augustinus. Ende nademael nu ghebleken is uyt de ghetuyghenissen der Oud-vaderen, hier boven gheallegeert, dat het aenroepen der Heylighen by de Alghemeyne Kercke in geen minder ghebruyck gheweest en is, als het bidden voor de dooden; soo soude hy Vigilantium ende Aërium, ende met hen-lieden Broeder Abacuk met alle de sijnen op eene kam hebben gheschoren.

+Ten tweeden antwoorde ick u, dat het een groote importuniteyt, ende onbeleeftheyd is, van my in desen dit betoogh te eysschen, het welck ghy in verscheyden Artijckelen ende

observantien van uw' gereformeerde Religie niet magtig en sijt te presteren. Wildijt ontkennen? Gaet dan toe, en wijst de Mennoniten de Schriftuer-plaets aen, uyt kracht van welke, ghy-luiden d'onsprekelikke kinderen het Doopsel geeft. Feulleteert vry het gheheele nieuwe Testament van achteren tot voren toe, gh'en sult noch ghebod, noch exempel kunnen vinden, daer mede of Christus sulks bevolen, of d'Apostelen sulks ghepleegt hebben. 'Tis de Traditie gelijk Augustinus getuygt, De genesi ad litteram lib. 10. cap. 23. diet ons ghekeurt, het gheloof diet onderhouden, ende de gewoonte diet bevestigt heeft. Item als de selve Mennoniten den Sonnendag,+ die ghy met ons gemeen hebt, besmalen, ende van Sonnendag tot Sondendag pleghen te misduyden, met wat Schriftuer, suldijse verdedigen? by avontuer mette thien gheboden, die u gebieden den Sabbot heylig te maken? maer in sulken geval, most ghy mette Ioden den Saterdag vieren; want dat is de Sabbot, die inde thien geboden bevolen is. Item,+ als eenige eerelikke luyden, ende sucht-dragende ouders onder uw' gemeente, de Predicanten beklaghen, dat sy buyten de predicatij-dagen haer ziel-toghende kinderen het water gheweyghert, ende sonder Doop hebben laten sterven, met wat Text toch van Euangelij, ofte Apostelike brieven, suldy de goede ouders hier over kunnen contenteren, om staende te houden, een soo harden, wreeden, ende onchristelikken ghewoonte? Insonderheyd daer ons het voorschrift van Philippus den Diaken Actorum 8. contrarij schijnt te tuygen, die den besneden kamerling van Egip-

ten, buyten kerk, zonder vergadering, doopte op het veld, in een voorby lopendt beekjen. Ende eyndtelikken overslaende uw' +Nachtmael, 'twelk ghy zonder eenighen Text, jae selfs tegens de insettinghe Christi, des morgens voor den eeten houdt, wat Schrifturen sullent wesen daer mede ghy staende houden +sult de boukken der Schriftueren! Ick wil segghen: Als u de vrije gheesten ontkennen willen het oude ofte nieuwe Testament; ofte de Euangelische Reformateurs van Duytsland den zeyndbrief Pauli totten Hebreen, den Katholijken brief Iacobi, de openbaringe Ioannis, ende diergheliken, wat Texten suldy dan ghebruiken, om dese ghewraekte Schriftuiren tegen den hardnekkigen te stabilieren! Voorzeker, werwaerts ghy u hier ook komt te draijen, gh'en zult geen uitkomste vinden, dan inde Apostolike Traditien, overtuigt byde algemene Concilien, ende oude Leeraren der heiliger Kerken. Dit dan aldus wezende, dunckt u wel ter goeder trouwen, dat ghy my qualik af zoudt moghen nemen, indien ik het gebruik vande aenroepinge der Heiligen mede quaem te rekenen onder de overgheleverde Traditien? Voorwaer ik laet my duncken neen. Mids-welke, alhoewel ik met zeer goede redenen zoude moghen sustineren ongehouden te sijn, op uw' gedaen verzouk eenighe Schriftuiren aen te wijzen, voor ende al eer, ghy den kinder-doop, den Sonnendag, den Kerk-doop, het nuchtere Nachtmael, de bouken der Schriftuiren, ende het ghetal der zelver met Texten van Schriftuiren haddet bewezen.

+Nochtans om alle voldoens wille, ende

om dat ghijt uit vrindschap, ende als een graci van mijn vereischt, zoo zal ik u eenighe Schriftuir-plaetsen aenwijzen, die ghy op uw' gelegentheid ende met goede staede zult hebben te lezen ende te herlesen. Doch, alzoo ik verstae, dat ghy-luiden Gereformeerden, als wezende de eenigste ende liefste kinderen, van Gode begaeft sijt met veel treffelikke privilegien; ende onder anderen mede met overgrote Hemelsche ende ingestorte geleertheid, die u alle Canonike Schriftuiren van Apocrijphe, onderscheiden, ende alle duistere Texten zoo helder kan doen verschinen, datze als lantaernen sijn lichtende voor uw' voeten; zo zoude ik u wel willen besproken hebben, in deze Schriftuir-plaetsen, die ik u by zal brengen, dit privilegij te willen gebruiken, dat is, den naekten Text des Bibels te lezen, zonder byvougsel vande Geneefsche glosse; als niet anders mede-brengende dan een eigen-zinnige uitlegginghe, die de kinderen Gods niet van doen en hebben.

D'eerste passage dan, zuldi vinden Gen 48.+ vers. 16. Alwaer Iacob zijns zoons kinderen, Ephraim ende Manasses ghebenedijdende, onder anderen aldus ghesproken heeft; den Engel die my bewaerdt heeft van alle quaeden, gebenedije deze kinderen. Siet hier een expressen Text, daer Iacob de Patriarch opentlikken aenroupt den zeghen van zijn bewaerenden Engel.

Abac.

Door dezen Engel en wordt hier niemand anders verstaen, als onzen eenigen Bewaerder ende Middelaer Christus Iesus, die hier vanden Patriarch voorzien, ende over de kinderen aengeroupen werdt.

Piet.

Dit is de Geneefse glosse, daer toe ghy al te verlicht sijt, om u daer mede te behelpen, ende ick ongehouden daer na te luisteren. Den Text spreekt simpelik van een Engel. Ende hoewel onsen Heer Christus Iesus +vanden Propheet Isaias ghenaemt wordt Engel des groten Raeds, ende van Malachias Engel des Testaments; nochtans en zuldy my nimmermeer kunnen bewizen, dat inde Schriftuir den absoluten naem van Enghel, ergens aen Christo gegeven werdt; maer altijd met zoodaenigen byvougsel, daer aen hy vande andere Engelen ghekendt ende onderscheiden kan worden, gelijk uitte aengeweze Schriftuiren Isaie ende Malachie te zien is. Twelk alzoo op dese plaets niet ghedaen en werdt, zoo en hebben wy gheen redenen altoos, vande eigenschap des woords, Engel, te wijken; ofte de Geneefse glosse toe te laten.

Abac.

Iae wy, in alder manieren, overmids alhier byden Engel, gevougt wort, die my bewaerdt heeft uit alle quaeden, want dit en kan niemand wezen, als Christus onzen eenigen heiland, die ons uit alle quaeden verlost heeft.

Piet.

Contra: Dese woorden en luiden niet breder als het officij hem streckt, twelck God den Enghelen opgeleit heeft. Siet Psal. 90. 11. God heeft zijn Engelen van u bevolen, als datze u bewaeren in alle uwe wegen.

+De tweede plaets is Iob 5.1. Roupt offer iemand is, die u andwoorde; ende keerdt u tot iemand vande Heyligen, ende cap. 19. 21. Ontfermt u mijnre, ontfermt u mijnre te minste ghyluiden o mijn vrinden? Welcke twee

plaetsen den H. Augustinus uit gheleit heeft+ vande aenroupinge der heilige Engelen.

De derde passagie is Apocal. 22. 8. Daer Ioannes den Apostel ter aerden valt voor de voeten des Engels, om hem te aenroupen.

Abac.

Dat is waer: Maer hoe werde Ioanni die aenroupinghe afghenomen? En worde hy daer over niet versproken vanden Engel, zeggende: ziet dat ghy zulks niet en doedt, want ick ben u mede-knecht, aenbidt Gode?

Piet.

Op deze zelve manier was Ioannes versproken gheweest vanden zelven Enghel capittel 19. 10. Ende des niet teghenstaende, is hy hem cap. 22. opte aengheweze plaets wederom te voet gevallen, tot een zeker ende openbaer argument, dat hem zijn voorgaende aenbedinghe niet belet en was geweest, deur verbod van Religie, maer deur beleeftheid des Engels, die van zoodaenigen personagie, als Ioannes was, die eerbiedigheid niet en begeerde te aenvaerden. Aldus leeren V. Beda, Anselmus, Richardus, ende Rupertus opt 19. cap. Apocal. ende voor henluiden S. Greg. lib. 27 moralium cap. 11. Et hom. 8. in Euangelia. Ende dat het zelve waerachtigh is, blijkt uit de waerdigheid Ioannis, diemen niet vermoeyen en kan in een zoo ghewigtighen zaek of vergetigh, of hardnekkigh geweest te sijn. Blijkt mede uit het geen de Engelen op andere plaetsen van de Schriftuir hebben gedaen, ziet Iosuae. 5. 15. Ende sult bevinden dat den Engel die voor de muiren van Iericho aen Iosue verscheen, niet alleen de aenbedinge van Iosue plat ter aerde leggende, toeghelaten, maer daer en boven noch tot

meerder eer van hem begeerdt heeft de schoenen van zijn voeten te ontbinden. Daer sijn noch andere Texten; maer en sijdy met deze drie niet te vreede, zoo zoude ik aende reste, niet dan moeite en tijde verquisten.

Abac.

Te vrede? Neen ik, in geender manieren. Maer zegge alsnoch, en blijffer by, dat uw' aenroupinge der Heiligen niet dan een vuile superstitie is, deur de welke de eere Gods benomen, ende het Ampt van onsen eenighen Heiland Christus Iesus opt alder hoogste vercleindt werdt.


Vorige Volgende