Gulde-Jaer Ons Heeren Jesu Christi

Mommers⁺
Over de Tafel Christi.⁺

1

Den grooten Vorst tracteerde

In sijn verheven zael,
Soo veel als elck begeerde,
Sijn gasten over-mael^1,4

+ 128

+ Vgl. voor de beeldspraak in de eerste strofen Mt. 22, 1 vv.

Titel: Mommers: gemaskerden: zie str. 7.

1,4 over-mael: aan tafel (WNT. 11, 1592-3 i.v. over).

[p. 304]

 

Met alderley gherechten,

 

Die hy hen-luyden liet

 

Aendisschen door sijn knechten:⁷

 

Daer was vergheten niet⋆.

7 Aen-disschen: opdissen, opdienen.

2

Maer boven al de reste

Was 't geen des Konings soon
Quam brengen voor het leste
Gerecht, en met een thoon
Seer lieffelijck, sey: Vrinden,
Neemt, eet, weest wel gemoedt
En drinckt, mijn wel beminden,
Mijn lichaem en mijn bloed.

3

'k Segg'u in alder wijse,^3,1

Dus neemt hem toch in danck,²
Mijn vleesch is waerlijck spijse,^3-4
Mijn bloed is waerlijck dranck.
Dus sprack met volle monde⁵
En woorden, onverwart,⁶
By wien te geender stonden⁷
Bedrogh gevonden werdt⋆.

3,1 in alder wijse: in alle opzichten, zo duidelijk als mogelijk.

2 hem, misschien een verschrijving of drukfout voor het; in danck: met erkentelijkheid, dankbaar.

3-4 Joh. 6, 56 (55).

5 met volle monde: volmondig, gul.

6 onverwart: helder, duidelijk.

7 By wien, relatief bij het in sprack (vs. 5) vervatte antecedent.

4

De gasten all' te samen,

Dit hebbende gehoord,
En⋆ dienden niet dan Amen
Op een soo waren woord;

[p. 305]

 

Des⋆ sy als Oly-rancken^4,5

 

Rondom den disch vergaert,

 

En konden niet bedancken

 

Ten vollen haren waerd.⁸

4,5 Vgl. ps. 127 (128), 3b.

8 Na waerd loopt de zin door.

5

Die hen soo seer beminde,

Na dat hys' had verlost,
Dat hy had kunnen vinden
Een vond van sulcken kost;^5,4
Een kost, een dranck, daer⋆ mede
Den Goeden Harder voedt
Sijn Schapen met sijn leden,
Sijn Lamm'ren met sijn bloedt.

5,4 vond: vondst.

6

Daer was van die daer saten

Niet een die anders wist
Dan dat sy waerlijck aten
Het lichaem Iesv Christ,^6,4
Tot dat nu schier⋆ verloopen
Den tijdt was, dat den Heer
Voltrecken sou de hoopen^7-8
Van haer begonnen eer.

6,4 Iesv Christ: van Jezus Christus.

7-8 ‘Vervullen zou de verwachtingen van hun verheerlijking, die nu reeds begonnen is.’ Hierna loopt de zin door. De tekst schijnt een zinspeling op de Latijnse tekst van Hebr. 11, 1 naar een bepaalde interpretatie. Geheel duidelijk is hij m.i. niet, maar Stalpart lijkt te leven in de verwachting der eerste christenen, die de voltooiing der wereld en de jongste dag nabij dachten.

7

Wanneer daer een deel Mommers^7,1

Met schrickelijck gheraes,
Vol onrust, en vol kommers,

7,1 mommers, de haeretici zijn nl. niet wat ze moesten zijn, ze hebben een verdraaid geweten.

[p. 306]

 

In plaets van bon profaes⁴

 

Indringende besmalen⁵

 

Quam met verdraeyt ghewis⋆

 

En overvloed van talen⁷

 

Het Hooft-stuck van den disch.

4 bon profaes: op de gezondheid, een in de 16^e en 17^e eeuw gewone heilwens als men iemand toedronk (Glossarium van F.A. Stoett, Brederoo's Moortje, Zutphen 1931 noot bij vs. 2053).

5 indringende: binnendringende.

7 talen: taal, woorden.

⁺ 8

Wat maeckt ghy goede luyden,^8,1

Sprack daer een, zijt g'al vroed?²
Dat g'u dus laet misduyden³
Des Heeren vleesch en bloed?
Het geen hy ons dee reycken
Is niet dan brood en wijn.
Ja 't kan niet dan een téycken
Van Christus lichaem zijn.

+ 123

8,1 Wat maeckt ghy: wat doet gij?

2 zijt g'al vroed?: zijt ge wel wijs?

3 misduyden: verkeerd uitleggen.

9

Want anders, onse kaken,

Ons handen, ons gesicht
Soud' immers sien en smaken
En voelen het ghewicht.
En wie sagh oyt sijn leven
Een lichaem sonder plaets?
Wilt u voordaen⋆ begheven
Tot ons dan, lieve maets.

10

Dit graemde⋆ boven maten

Een edel Batavier,^10,2
Die tegens d'onverlaten
Onsteken met een vyer

10,2 Een edel Batavier = ? Misschien Petrus Canisius?

[p. 307]

 

Van Christelijcken yver,

 

Sey: Mannen, wat gelaet⁶

 

Is dit? wie is bedrijver

 

Van dese Masqueraed?

6 gelaet: gedrag, gedraging.

11

't Gewijsde is u teghen.^11,1

Want drie, vier hondert jaer
Gele'en, heeft hier gekreghen
Uw' voorzaet Berengaer⁴
Den Bout op 't harsse-becken⁵
Van d'Al-ghemeyne Kerck.⁶
G'en kunt niet we'er vertrecken⁷
Het eens vol-wesen werck.⁸

11,1 ‘Het reeds uitgesproken vonnis is tegen u’.

4 Berengarius van Tours († 1088) ontkende de werkelijke tegenwoordigheid van Christus in de Eucharistie: zij was voor hem slechts een teken van het Lichaam en Bloed des Heren. Hij herriep zijn dwalingen in 1054 op een vergadering te Tours, bijeengeroepen door de pauselijke legaat, in 1059 en 1079 te Rome voor resp. Nicolaas II en Gregorius VII. Daarna leefde en stierf hij in vrede met de Kerk. Vgl. EC. blz. 210 dosis 67 getiteld Berengarius.

5 ‘de bout op het hoofd (op de kop) krijgen’, uitdrukking voor: zijn geding verliezen (WNT. 3, 1, 755).

6 bepaling bij gekreghen (vs. 3).

7 vertrecken: ongedaan maken.

8 vol-wesen: waar een definitieve beslissing op is gevallen.

12

Te min; alsoo drie-werven^12,1

Hy die hem eerst verliep²
Hier in, tot op sijn sterven
Sijn dolingh weder-riep.
Ja daer en kan niet wesen
Ter Kercken iet⋆ ghewis⋆,⁶
Indiender noch in desen
Iet twijffelachtighs is.

12,1 Te min: des te minder.

2 hem..verliep: verdoolde, ernaast was.

6 ‘in de Kerk iets zeker.’

[p. 308]

13

Want all' de schriften tuyghen

De deughd van ons proces;^13,2
Al d'oude Vaders buyghen
Haer hoofden tot ons les.
In 't kort, daer zijn geen volcken
In eenigh Christen landt,
Of sy zijn onse tolcken
En doen ons woord gestandt.

13,2 ‘de juistheid van onze leerstelling, van wat wij staande houden.’

14

Dat ghy hier tot de sinnen^14,1-2

Loopt, is te slechten kuer;
Want die hier toont sijn minne⋆
Is boven de natuer;
Neemt deses ten oorkonde⁵
Sijn suyvere gheboort:
By wien noyt wierdt gevonden^7-8
Onmoog'lijck eenig woordt.

14,1-2 tot de sinnen loopt: een beroep doet op de zintuigen; kuer: kuur, ongepaste, afkeurenswaardige daad, dwaze inval.

5 deses ten oorkonde: tot bewijs hiervan.

7-8 Zie Mt. 19, 26; Mk. 10, 27 en Lk. 1, 31-37 vlgs de Vulgaat (verbum). By wien, relatief bij het in Sijn (vs. 6) opgesloten antecedent, reeds eerder genoemd in vs. 3-4: van Hem bij Wie.

⁺ 15

Vereyscht het vleesch des Heeren

Een plaets soo⋆ ghy verhaelt,
Hoe kan hem dan passeeren
Een kemel door een naeld?^15,4-5
Ach! siet wat argumenten
Zijn 't, daer⋆ den snooden⋆ knecht
De hooghste Sacramenten
Sijns Heeren mee bevecht?

+ 124

15,4-5 Mt. 19, 24 (Mk. 10, 25). Stalpart neemt de tekst dus zuiver letterlijk, niet hyperbolisch, en aanvaardt blijkbaar een metafysische mogelijkheid, waar hij de fysische verwerpen moet.

[p. 309]

16

Bevechtse: Maer wy-luyden

Verschricken in uw' sond,^16,2
Die tot den dagh van huyden⋆³
Met het gheheele rond⁴
Des Chrisdoms, aengebeden⁵
Het heyligh Sacrament;
En Christus ware leden
Daer hebben in bekendt.

16,2 Verschricken in: worden beangst over.

3 Die, bij wy-luyden (vs. 1).

4 rond: aardbol.

5 des Chrisdoms: van het christendom (WNT. 3, 2, 2019 i.v. Christ. Afl.).

17

Noch wy en sien geen reden^17,1

Van heel oft halve proof²
Als noch, die ons doen treden
Kan van 't ghemeyn gheloof;
Ja liever dan wy souden⁶
Verlopen dit Ghelit:⁷
Soo lieten wy ons houden
Ter banck⋆ van lit tot lit.

17,1 reden: argument(atie).

2 proof: bewijs, onderzoek naar deugdelijkheid; hier m.i.: bewijskracht.

6 Verlopen: weglopen uit.

7 houden: houwen.

18

En wie sou durven segghen

Dat Iesvs immermeer⋆
Aen een ghebacke wegghe⋆
Sijn Kerck alsulcken eer
Soo langhe laten gheven
Sou hebben, alsse biedt,
En⋆ had hy haer sijn leven^18,7
Daer in ghelaten niet?

18,7 En, negatie (als ..).

[p. 310]

19

Neen, dit en⋆ waer geen minne;

Wy seggen 't u plat uyt,
Betooght aen sijn vriendinne,^19,3
Bewesen aen sijn Bruyd;
Maer die u oyt soo briefde⋆,
Voorwaer die briefde mis
Van Christus, die de liefde
En selfs⋆ de waerheydt is.

19,3 Betooght: betuigd.

20

Gaet heen, gaet heen dan Mommers;

Gaet heen dan Masqueraed;
Gh'en zijt niet dan berommers;^20,3
Uw' leer is sonder daed.
Wilt ghy voor u-luy breken⁵
Het grootste Sacrament,
G'en sult óns niet versteken⋆
Van Christus Testament.

20,3 berommers: snoevers.

5 breken: stuk breken, afbreken.