...De pest voor een schip

[p. 102]

I like to be in America

Ik had mij woestijnachtige landschappen voorgesteld waarin prachtige cactussen zouden staan zoals ik ze vroeger op foto's had gezien. Kleurige bloemen en exotische planten bij schitterende huizen. Hoge dikke bomen die door geen zeven mannen omarmd konden worden, maar wat ik hier op me af zag komen, was vlak, kleurloos en bouwvallig.

‘Is dit nou Chicago?’ vroeg ik Berend die met mij naar het dichterbij komend land keek.

‘Nou ja, een eindje verderop natuurlijk. We kunnen niet midden in Randolph Street afmeren.’

‘Ken je Chicago?’

‘Ja hoor. Mooie bioscopen en nachtclubs.’

Hij zag er vuil uit, vol olie en smeer. Zijn gezicht werd ontsierd door een vlossig baardje. Maar hij was me, tussen zoveel Noren en andere onverstaanbaren, tenminste vertrouwd. Net als de Edammer kaas, die we sinds ons vertrek uit Rotterdam nog dagelijks aten. Zijn Nederlands was doorspekt met Engelse uitdrukkingen. Een besmetting van tien jaar wilde vaart, zoals hij zelf verklaarde. Hollandse schepen lagen hem niet want hij had op zestienjarige leeftijd al besloten de pest aan het vaderland te hebben. Hij haalde uit zijn achterzak een poetslap en veegde zijn handen af, een gebaar dat bij mensen uit de machinekamer hoorde.

‘Hoelang zouden we hier blijven?’

‘Meestal een weekje.’

‘Wat ga jij doen?’

‘Ik kom mijn tijd wel door hier. Eerst een paar goeie wijven zoeken en daarna zien we wel.’

[p. 103]

Hij lachte geheimzinnig en ging naar binnen.

De kade kwam dichterbij. ‘Calumet Harbor’ stond in grote letters op een van de gebouwen. Matrozen hielden dikke touwen in hun handen. De eerste stuurman had zijn pet opgezet en gaf orders op de voorplecht. Naast de brug, aan stuurboord, stond de kapitein die zich, als een onwennig kind, met twee handen aan de reling vasthield alsof hij voor het eerst aan boord was. Mannetjes op de kade werden langzaam mannen. Douane en andere havenautoriteiten stonden klaar om aan boord te komen. Een lichte schok was voelbaar toen het schip even de kademuur raakte. De kapitein keek nors naar beneden. De eerste stuurman vloekte binnensmonds en trok zijn werkhandschoenen uit.

Twee matrozen liepen naar de gangway en maakten een verbinding met het land. Een stoet mensen kwam aan dek. Mensen uit de nieuwe wereld, dacht ik. Ondanks de oerlelijke omgeving popelde ik om eindelijk, eindelijk Amerika onder mijn voeten te voelen. Maar ik was nauwelijks halverwege de gangway toen de bulderende stem van de eerste stuurman achter mij klonk.

‘Hé, hé, niet van boord. Het schip is nog niet vrijgegeven.’

Betrapt ging ik naar binnen en daar voelde ik pas dat we echt stillagen.

Ik wist nu zeker dat de Rotterdamse haven meer allure had dan de haven van de wereldstad Chicago. Zoveel had ik de avond van ons vertrek in de schemering nog wel waar kunnen nemen.

Twee uur later stapte ik op Amerikaanse bodem in een taxi. Een gevoel van opluchting en ontspanning doorstroomde mijn hele lichaam nu ik de angst voor het water van mij af kon laten glijden. Alles leek weer

[p. 104]

binnen handbereik te zijn. Hoe graag had ik deze ervaring met Max gedeeld maar hij sprak al spoedig geanimeerd met de chauffeur. Hij bracht ons op de hoogte van de op handen zijnde presidentsverkiezingen en stak de loftrompet over zijn favoriete kandidaat. De beleefdheid aan Max overlatend, liet ik mij vol verwachting door het Amerikaanse land voeren. Tot nu toe was er onderweg weinig interessants te zien. Prachtige vergezichten bleven uit. De brede verkeersweg doorsneed een eentonig en kaal landschap. Vlak voor de stad wees de chauffeur ons op een Duits vliegtuigwrak uit de laatste oorlog dat als monument van de schande te kijk stond aan de kant van de snelweg. Het was zo vertrouwd voor mij, iets uit het dagelijks leven in mijn kinderjaren, dat ik het wel had willen aanraken om vroeger even terug te halen. Maar we raasden als een komeet door het waanzinnig drukke verkeer. Nauwelijks in het centrum aangekomen doken we met honderden auto's voor, naast en achter ons onder de grond om een half uur later weer in het daglicht te verschijnen. Het duizelde voor mijn ogen. Alles was steen en grijs om mij heen. Van huizen was geen sprake meer. Ik moest aan een merkwaardige slinger in de Geul denken waar ik als kind 's zomers pootjebaadde. Libellen met grote doorzichtige vleugels vlogen er om mij heen en ik hield ze nu zolang mogelijk vast in mijn gedachten. Op de hele tocht had ik geen parkje gezien, terwijl ik in de grote vlakte van de Oceaan er zo naar had verlangd om weer over gras te lopen en mijn hand tegen een boomstam te leggen. We waren door de St. Lawrence Great Lakes Waterway gevaren, door het prachtige gebied van The Seven Islands waar we zo dicht langs de kust voeren dat ik bijna de noten van de bomen kon plukken. De herfstkleuren waren in Canada indrukwekkend ge-

[p. 105]

weest. Ik was er bijna volmaakt gelukkig met Max. Bijna, ware het niet dat mij 's avonds iets bedrukte dat ik tot aan het inslapen maar niet kwijt kon raken.

Eerst bezochten we het Noorse consulaat waar we officieel aanmonsterden want daar was in Rotterdam, door het overhaaste vertrek geen tijd voor geweest. Daarna begaven we ons naar een arts die de opdracht had ons medisch te keuren.

Het wachten duurde lang, maar de tijd werd gevuld door verhalen van twee vrouwen die uitvoerig de ellendige toestand schilderden van landgenoten die in het weekend ziek werden en geen doktershulp konden krijgen, zelfs geen ambulance was dan beschikbaar. Ik kon me dat niet voorstellen.

‘Ik zou hier niet willen wonen,’ zei ik. Was dat nou Amerika?

‘Ach, je kunt nooit weten, buiten de grote steden kan het best anders zijn,’ zei Max.

Graag had ik op een mooie brede boulevard geflaneerd, hand in hand met Max. Lang voor onze reis had ik me dat zo voorgesteld, maar waar we ons ook bevonden, het was verkeer en hoge gebouwen wat de klok sloeg. Tenslotte liepen we beiden wat verloren in de veel te grote stad, die uit leek te dijen als een olievlek. Waar zou Berend zijn vertier zoeken? Max wist het niet. Na enkele uren doelloos slenteren en pijn aan mijn voeten besloten we een zeemanshuis te bezoeken. Max had het adres 's morgens van een Noor gekregen die sinds enkele jaren met zijn vrouw het huis beheerde. We werden heel hartelijk, als bekenden, begroet.

Het was een wat kaal aandoende ruimte met tafels en stoelen, als in een dorpszaal. Ergens terzijde een grote pingpongtafel, in een hoek de kleurentelevisie die op afstand bediend kon worden. Tufte, zoals de

[p. 106]

beheerder heette, demonstreerde het voor ons als een van 's lands zegeningen. Ik dacht aan mijn moeder, die bij iedere nieuwe uitvinding memoreerde dat haar overleden moeder er versteld van zou staan indien ze zou herrijzen. Tegenover de televisie was een leeshoekje gecreëerd waar achteloos een opengeslagen bijbel lag als was hij zojuist door een aandachtige lezer even op het tafeltje achtergelaten.

Er was geen kruis aan de muur te bekennen maar alles ademde onmiskenbaar een Christelijke sfeer. Tufte sprak er met geen woord over en toch was ik op mijn hoede voor de missioneringsdrift die mij zou kunnen bereiken.

Ik verdacht hem ervan dat hij snel een Nederlands echtpaar had opgetrommeld want rond zeven uur werden we weer blijmoedig begroet. Nu door de familie Jansen, Piet en Lies. Hij, fors met grote handen, een rond gezicht en kalend zoals onze kapitein. Bij haar was een blond en torenhoog kapsel het meest opvallend.

‘Ik hoor net dat jullie pas getrouwd zijn, meid, wat eeeeenig voor je,’ kirde ze en kronkelde met haar hele lichaam. ‘Dus jullie zijn eigenlijk op honeymoon? Ja toch?’

‘Zo zou je 't kunnen noemen,’ zei Max.

Ik dacht meteen aan de stormen en ijsbergen. Lies leidde mij, alsof ik plotseling breekbaar was geworden naar een stoel. Piet ontfermde zich over Max.

‘Jòh, ga lekker zitten. Je zult wel moe zijn. Zo pas getrouwd. Jonge vrouwen kunnen nogal veeleisend zijn. Ha, ha, kijk, kijk, ze bloost.’

Om zijn woorden te onderstrepen wees hij naar mij met uitgestoken vinger.

‘Het was maar een grapje, meisje.’

Joviaal legde hij zijn rechterhand op mijn boven-

[p. 107]

been. Hulpzoekend keek ik naar Max. Gelukkig werd dit kleine incident verstoord door de binnenkomst van enkele Amerikaanse echtparen die ook een heilig doel nastreefden. Tufte stelde ons aan elkaar voor.

‘Trek het je maar niet aan, het is een klootzak, dat heb ik allang gezien,’ fluisterde Max toen de anderen een gezamenlijk gespreksthema hadden gevonden. Ik begreep zelf niet waarom ik dat wel deed.

Even later kwamen nog zes Schotten, vier Denen, vijf Noren en een Amsterdammer binnen. De vrouwen deelden koffie en cake uit, in bekertjes en op bordjes van plastic.

‘Amerikanen zijn zo praktisch,’ zei Lies.

De echtparen zochten discreet contact met het gezelschap van varenden.

Ene familie Herings had zich met Piet en Lies bij ons gevoegd. Nauwelijks was de koffie op en enige stilte gevallen toen Piet luidkeels verkondigde dat we pas getrouwd waren. Een felicitatieronde kwam alsnog op gang.

‘Vind je niet dat hij wat pips ziet? Ha, ha, ha,’ riep Piet.

Herings knikte, de kool en de geit sparend.

‘Bent U al lang op zee?’ vroeg hij aan Max.

‘Ik heb deze zomer zes maanden op een tanker gezeten. We voeren op Zuid-Amerika.’

‘Lekkere meiden heb je daar, mmmmm,’ zei Piet.

De aanwezigheid van Lies kwam mij nu als een weldaad voor, dus vroeg ik hoelang ze al in Chicago woonden. Dat was ongeveer twee jaar. Ze hadden het very getroffen en ze deden zoveel voor de kerk, hier. Pete had het hier very naar zijn zin, veel meer dan in Holland waar hij een benzinepomp had beheerd. Hij was nu tenminste opgewekt, dat was toch goed te merken, niet? Het leven was hier duurder. Je moest

[p. 108]

hard werken maar je werd er ook goed voor beloond. Ja, zo was Amerika nu eenmaal en wie dat niet beviel die moest maar niet komen. Niemand was het verplicht, niet waar. Amerika zat op niemand van waar dan ook te wachten, niet waar.

Hoe zat dat dan met die artsen in het weekend? Dat leek mij nou het toppunt van liefdeloosheid in een samenleving.

Ja, het was een harde maatschappij hier. Alleen de sterken konden het redden. Ze wilde heus wel toegeven dat er ook wel armoede was hier. Het was loon naar werken.

Toen Liz, zoals ze zich noemde, door iemand anders in beslag werd genomen, maakte ik mij uit de voeten.

Ik slenterde naar de pingpongtafel en begon met het balletje te spelen. Het getik van de bal vermengde zich met de stemmen in het zaaltje, was soms de hoorbare punt achter een zin of slingerde zich klikkend om de woorden heen. Pete Jensen evangeliseerde met brede gebaren en kloppen op andermans schouder. Max was met Larry Herings in gesprek geraakt. Oddmar Tufte sloeg de koutende groep tevreden gade. Zijn vrouw, ook een Noorse, hield de bar open. Om haar mond speelde een glimlach van verlegenheid en christelijke blijmoedigheid.

‘Gaan jullie straks mee naar een Mexicaanse bar?’ vroeg Pete. Hij was trainer van een voetbalelftal ter stede en in die bar had hij zijn vriendenschaar. We knikten tegen elkaar en zeiden ja.

‘Het is er ongelooflijk gezellig. Jullie zullen er geen spijt van hebben. Een fantaaaastische tent.’

Hij maakte met zijn duim een optimistisch gebaar.

‘En wie weet, misschien is er nog wel een lekkere mokkel. Daar loopt er een rond,’ hij keek om zich heen en zag dat Lies haar aandacht op iets anders

[p. 109]

richtte, ‘die heeft zulke tieten.’ Hij opende zijn grote handen om het formaat te onderstrepen. Hij beende weg in de richting van de Noren.

‘Ach, ze bedoelen het goed,’ zei Max, ‘maar verwonder je niet als ze straks met de dagsluiting aan komen.’

Terstond kwam Tufte met licht gebogen hoofd en een fraaie glimlach om zijn mond naar Max. Er werd vriendschappelijk een arm om zijn schouder gelegd. Of hij het gezelschap iets uit de bijbel wilde voorlezen? Max stribbelde beleefd tegen, verwees naar anderen die dat beslist veel beter konden, maar wij hadden de goden verzocht. De greep van Tufte werd iets vriendelijker, maar ook nadrukkelijker. Het was hem opgevallen dat Max zo'n mooie stem had.

Iedereen ging om de pingpongtafel zitten. Tufte opende met een gebed waarbij hij zijn ogen stijf dicht kneep. De echtparen van de missie volgden zijn voorbeeld. Ik zat tussen Max en de Amsterdammer en voelde me niet op mijn gemak in de plechtstatige sfeer die nu gecreëerd werd. Tufte stond op en liep met de bijbel in de hand rond de tafel naar Max toe. Intussen vertelde hij dat deze jonge en gelukkige Nederlander graag een stichtelijk woord tot ons wilde richten. Het boek werd Max opengeslagen overhandigd. Een van de Noren keek naar het plafond alsof het woord daar vandaan moest komen. Ik dacht aan Berend die vast en zeker in een spannende omgeving een avontuurlijke avond zou hebben. Ik zou met geen woord over dit bezoek reppen.

‘Maar dat is Nederlands,’ riep Max terwijl Tufte alweer naar zijn stoel liep.

‘Dat is juist goed. Het is immers je eigen taal, je kunt er je hart in leggen.’

Ik wilde niet luisteren naar de tekst en toch kroop

[p. 110]

de aangename stem van Max door mijn hele lijf zodat ik kippevel kreeg. De woorden werden omringd met warmte en heimwee naar iets dat onbereikbaar leek. De uitvarende schepen die hij zo vaak had nagestaard. Ik hield mijn hoofd gebogen. In de drukte van Chicago had ik mij in een totaal andere wereld gevoeld, maar hier was het alsof duizenden kilometers overbrugd werden en ik weer in Limburg in de kerk zat. Vanuit mijn ooghoeken keek ik naar Max.

De tocht naar de bar, die per auto werd gemaakt, ontging me grotendeels. Piet en Lies praatten onophoudelijk. Achter ons reden de Herings met twee Noren op de achterbank. Tufte had vriendelijk afscheid van ons genomen en hoopte ons de komende dagen weer te zien. De anderen hadden met ons het pand verlaten, maar verkozen een andere bestemming. Piet vertelde over zijn voetbalactiviteiten en hoe hij zich op zondag met de boys vermaakte.

‘En dan drive ik intussen gezellig wat met de car door de city,’ vertelde Lies. Max en ik zaten hand in hand op de achterbank. De jas had ik tussen ons ingelegd. Af en toe voelde ik zijn hand warm over mijn bovenbeen gaan. Wat suf en vermoeid liet ik mij rijden. Nachtelijk Amerika trok aan mij voorbij.

De bar die we binnen gingen in een smalle straat was donker, klein en propvol Mexicanen. Er steeg een gejoel op. Pete leek wel een held die op handen binnen werd gedragen. Lies zag het met open mond aan. Wij werden joviaal begroet want het heldendom van Piet, waar het op gebaseerd was weet ik niet, straalde ook op ons af. Larry Herings zou tot laat in de avond de glimlachende man blijven die door hogere doelen in dit lawaai terecht was gekomen. Een vrouw danste op gitaarmuziek. We werden weer uitbundig gefelici-

[p. 111]

teerd nadat Piet luidruchtig kond had gedaan van ons drie weken oude huwelijk. Er moest op gedronken worden. Een oudere vrouw trok mij naast zich op de bank en wenkte een bediende. Iemand gaf mij een glas drank waar een olijf in dobberde. Met moeite kreeg ik de eerste slok door mijn keel, maar de vrouw maande mij tot doorzetten. Na enige tijd was Max ergens tussen de mannen verdwenen. Ik hoopte dat hij van tijd tot tijd aan me zou denken. Het leek steeds drukker en warmer om mij heen te worden. Ik herinnerde mij de geur van het wafeltjeslinnen en de kleuren van het perlgaren. Niets daarvan was hier terug te vinden. Zweet en dranklucht waren om mij heen. Ik probeerde mij het tijdsverschil met Nederland voor de geest te halen. Gingen ze thuis nu slapen of stonden ze juist op? Maar het was alsof ik weg zonk in een warm bad van tranen. Ik liet ze onbelemmerd stromen en zwom in de zee die langzaam om mij heen ontstond. Ik voelde mij vrij, licht en gelukkig. De vrouw naast mij deed verwoede pogingen om mij iets duidelijk te maken. Ik zag nog dat ze aan het witte vest van Lies trok. Ik hou van Holland, neuriede het door mijn hoofd. De steeds luider wordende stem van de vrouw hinderde mij bij het zoeken naar de juiste woorden.

‘Hoe laat is het eigenlijk?’

‘Tijd om te ontbijten. Je moet er nu echt uit.’

Ik vroeg mij af waar Lies en de Mexicaanse waren gebleven.

‘Hoe ben ik in bed gekomen?’

‘Als een engelbewaarder heb ik je aan boord gebracht. Je had iets teveel tequila gedronken.’

Ik deed moeite om mij het verloop van de avond te herinneren, maar bij het witte vest van Lies stopte alles. Ik wilde opstaan maar mijn hoofd voelde zo zwaar dat ik met een zucht terug viel. De hele hut

[p. 112]

draaide als een carrousel in het rond.

‘Ben ik dronken?’

‘Dat is niet ondenkbaar,’ zei Max en lachte vol leedvermaak, ‘kom, ik help je overeind.’ Hij strekte zijn armen uit en tilde me als een kind uit de kooi. Ik sloeg mijn armen om zijn hals en hield me even aan hem vast. Ik moet van hem houden, dacht ik.