Maastricht, met en zonder rouge

[p. 41]

Boschstraat

Lieve Max,
Maastricht, 5 april 1993

In de Boschstraat, tot enkele jaren geleden een wat vervallen kwartier waar ik weinig te zoeken had, wordt de laatste tijd bijna pand voor pand gerestaureerd. De stad bloeit op onder de toeristische belangstelling. Dat is aan de hele sfeer te merken. Maar misschien was dat anders ook wel gebeurd want de wethouder voor ruimtelijke ordening, John Wevers, handelt met verstand van zaken. Het is ijzig koud als ik vanaf de Markt door de straat wandel. Ik zie dat Hotel du Chène er nog steeds is. Ik had verwacht dat het allang opgedoekt zou zijn. Er verandert zoveel. In deze straat staan tussen imposante grote huizen heel smalle woningen, alsof ze eertijds de opvulling zijn geweest van verloren hoekjes. In het pand Grand maison du Levrier & de l'aigle noir is nu het LIOF gevestigd. Toen ik pas in Maastricht woonde, kon je daar eten voor weinig geld mits je over een abonnement beschikte. De Hogere Hotelschool leidde in één vleugel ervan haar studenten op die oefenen mochten op de maaltijden voor abonnees. Midden jaren vijftig woonde er ook de schrijver Jeroen Brouwers, als hij niet in het internaat te Bleijerheide verbleef. Zijn vader was de manager van het hotel. Er is nog steeds de grote eiken poort waar de gasten vroeger met de koets onderdoor naar de binnenplaats konden rijden. Ik kom niet verder dan de hal waar een groot tegeltableau met afbeeldingen te zien is, ofschoon

[p. 42]

ik wel nieuwsgierig ben naar de rest van het gebouw. Even verderop heet een café Take it easy Maastricht en een Kantonees-Chinees-Indisch restaurant noemt zich Yong Kee. Naast het Zwart Menneke is café Wish you were here. Ja ja, zo buitenlands presenteert de stad zich wel. Het pand, op de hoek van het kruispunt bij Achter de Barakken, dat vele jaren kwijnde onder uitwoning, is nu een deftige kapperszaak geworden. Wijnhoven en Wijnhoven zijn de uitbaters. Meteen om de hoek hangt het grote houten kruis met Christus. Eroverheen is een zwart net gedrapeerd. Is dit voor de vastentijd? De ronde klok die er al jaren naast hangt loopt nog steeds. Op de volgende hoek staan nu nieuwe flat-achtige gebouwen die afsteken bij de vele gerestaureerde huizen. Op nummer 34 is een textielzaakje gevestigd. Het is alsof het in 1950 in de tijd is blijven stilstaan. Er zijn uitsluitend schorten te koop. Boven de etalage hangen plastic zakken te fladderen om de duiven af te schrikken. De rest van de straat wordt over de volle lengte in beslag genomen door de fabriek waar nu sanitair wordt gemaakt. Het beeld van Petrus Regout staat voor de ingang. Aangeboden door het personeel 1834-1959, lees ik. Kinderwetje van Van Houten, 1874, schiet het door mijn hoofd. In de porseleinkast bij mijn broer in Epen staat nog een antiek servies dat mijn grootmoeder, die als jong meisje in het gezin Regout had gewerkt, ten afscheid kreeg. Het verhaal van mijn vader was, dat nota bene zijn moeder ‘de oude en ziekelijke mevrouw Regout’ tot aan haar dood zo liefdevol verpleegd had. Afgaand op de zorg waarmee het servies in mijn familie behandeld werd, zal er wel iets van waarheid in deze anekdote schuilen. Zittend op een paaltje naast

[p. 43]

Hotel Pauw, dat aan de overkant ligt, heb ik goed zicht op de fabriek. Ik tel 190 bijna vierkante ramen. Vijf verdiepingen hoog. Om de andere rij zijn er luchtroosters in aangebracht. In de rest van de straat is het qua bouw een rommeltje. Oude en nieuwe delen fabriek. Het past niet bij elkaar. En wat heeft zich in dit gedeelte van de stad aan uitbuiting afgespeeld? Ook hier ligt de minder fraaie historie van Maastricht. De parkeerplaats naast het hotel geeft ruim zicht op de KNP en het Bassin. Meer gebouwen herinneren aan de oude industriële tijd vol armoede en ellende voor de bevolking. Nu wonen er veelal studenten en alleenstaanden. Terugkijkend naar de Markt vertoont de straat een bijna middeleeuwse aanblik. Het verkeer rijdt hier af en aan maar hoelang nog? Straks zal ook dit een dure exclusieve straat zijn. En waar is de bakkerij van Sokkerbekker Smal gebleven? In de jaren zeventig waren vader en zoon samen politiek actief. Tegenover de schortenwinkel ligt een ouderwetse kruidenierszaak met een onmiskenbaar naoorlogs karakter, zonder huisnummer.

In dualitate fortitudo, staat boven de grote zwarte poort die toegang geeft tot de Talenakademie. Waar vroeger de ingang van de Maastrichter Grachtstraat was begint nu het Lakenweversplein van het Boschstraatkwartier. Omdat mijn vrienden Marie en Wiel Notten op de van Hasseltkade woonden fietste ik er vaak doorheen. Het was armoede en verval wat de klok sloeg en ik heb de neergang van zowat ieder huis en winkel kunnen volgen.

Het grote klooster van de zusters, dat tot voor kort door het Leger des Heils werd gebruikt, staat nu in

[p. 44]

oranje zeil gepakt en bepaalt het hele straatbeeld. Ook de gevel van het volgende huis wordt opgeknapt. Wie kan de Matthiaskerk aan de Boschstraat over het hoofd zien? Van de pastoor wordt gezegd dat hij zeer principieel is. Het zal wel niet toevallig zijn dat het gebouw van de R.K. studentenvereniging St. Servatius er pal tegenaan ligt. Op het pleintje ervoor zie ik nu pas in het midden in een klein groen fonteintje de heilige Franciscus staan. Hij lijkt het afval aan zijn voeten te zegenen. Meestal kom ik hier op de vrijdagmarkt maar kennelijk gaat Franciscus dan schuil tussen de kramen van de visboeren. Vanaf de gevel naast de kerk kijkt de heilige Arnoldus hem meewarig aan want Minckeleers met de gasvlam en zijn geblakerd gezicht heeft Frans de rug toegekeerd.

Ik ben verkleumd tot op het bot als ik later op de Markt neerstrijk in een Croissanterie. Op weg naar huis zie ik dat de buitentemperatuur slechts zeven graden is. Waarom heb ik mijn handschoenen thuisgelaten?

Rosalie

Lieve Rosalie,
Sint-Michielsgestel, 15 april 1993

Je brief na terugkeer van vakantie (in het jou zo bekende Mergelland van Epen) gevonden tussen de anderhalve meter post, die lag te wachten en die onmiddellijk een geweldige hap nam uit de opgebouwde rust. Daarom heeft het ook langer dan gewoonlijk geduurd voordat ik me met jou aan het mijmeren kon zetten over de Boschstraat. Merkwaardig genoeg weet ik van het verleden van

[p. 45]

die straat niet veel meer af dan dat er tijdens en na Regout bittere armoede was. Er komen vergeelde foto's op mijn netvlies van stakers bij de Sphinx, maar vooral van de politiemacht die in die dagen - van de jaren twintig - op de been werd gebracht in tijden van sociale actie, want Hermandad was het verlengstuk van de gevestigde orde, die desnoods met sabel, karabijn en lange lat gehandhaafd moest worden. In mijn gedachten lopen er altijd duidelijke parallellen tussen het Boschstraatkwartier, het oude Stokstraatkwartier en de buurt van de Hoogbrugstraat in Wyck. In de drie kwartieren woonden de armsten van de armen, de pottemennekes met hun stoflongen en hun grote gezinnen, in pure ellende neergestreken rond de aardewerkfabrieken, in het geval van Wyck die van de Société Céramique. Maar daarover gaat het nu niet.

De Boschstraat en omstreken, dat weet ik wèl, waren voor de zich fatsoenlijk achtende Maastrichtenaar in vroeger dagen gebieden, waar men zich - zo dacht men - maar beter niet kon wagen, want niet zodra had je er je welgedane burgergezicht laten zien of je liep de kans een mes tussen de ribben te krijgen: het ware imago van een getto derhalve.

Zoals dat ook het geval is met de Hoogbrugstraat en de Stokstraat, is de Boschstraat steeds meer het domein aan het worden van de gegoede burgers: de oorspronkelijke bewoners werden al in de jaren vijftig en zestig gedeporteerd naar de buitenwijken.

De Sint-Matthiaskerk bezocht ik ook in het begin van de jaren tachtig nog wel eens als ik mijn ouders, die steeds slechter ter been werden, er heen vergezelde om er

[p. 46]

het heilig misoffer bij te wonen. Officieel heette het bij mijn ouders dat er maar één trede zat in de stoep en de kerk dus gemakkelijker toegankelijk was, maar ik denk dat ze er vooral heengingen omdat de toenmalige pastoor er een was van de oude stempel.

Jammer dat je niet even een kijkje hebt genomen in het Maastrichter Pastoorsstraatje. Dat is het straatje naast de kerk, waar onder meer de pastorie ligt. Daar woont een vriend van me, een pastoor in ruste. Het kan 's nachts met een hekwerk van de Boschstraat worden afgesloten en dat schijnt geen overbodige luxe te zijn omdat na de sluitingstijden van de cafés het er nogal eens rumoerig en vandalistisch aan toe schijnt te gaan.

In de Maastrichtse raad is nog een discussie geweest of de grondlegger van de Sphinx, Petrus Laurentius Regout (1801-1878), wel of niet een naar hem genoemde straat in de nieuwe stadswijk Céramique moest krijgen. De uitslag was uiteindelijk negatief. CDA, VVD en Senioren Partij Maastricht waren vòòr de naamgeving; PvdA, D66 en Groen Links vreesden het weer oplaaien van oude emoties. Al in 1958 lukte het niet om op de Markt een standbeeld van Regout geplaatst te krijgen. Dat kwam er later wel, namelijk aan de ingang van de Sphinx in de Boschstraat. Provo's hielden in 1966 een happening bij het beeld: Regout kreeg een papieren steek op het hoofd, werd toen met waspoeder ingesmeerd en vervolgens bespuwd. Waarschijnlijk wordt er door geen straat naar hem te noemen een historische fout gemaakt. Deskundigen onder wie A. van Iterson en W. Wennekes hebben inmiddels vastgesteld dat het sociale beleid van Petrus Laurentius gunstig afstak tegen dat van zijn zonen die

[p. 47]

hun vader opvolgden. Hun optreden was in 1887 aanleiding voor een parlementaire enquête naar de omstandigheden in wat werd genoemd ‘het moordhol’. De omstandigheden in de industrie in het algemeen - en niet die van Regout alleen - werden de aanzet voor het zogenoemd Kinderwetje van Van Houten dat werkgevers verbood nog langer kinderen jonger dan 12 jaar aan te nemen.

Groeten Max