Nagelate schriften

Zesenzestigste Brief.
B.d.S. aan .......

Myn Heer,

IK verblijd my van dat eindelijk aan u gelegentheit voorgekomen is om my door uw brieven, die altijt zeer aangenaam aan my zijn, te verheugen, en ik verzoek ernstiglijk dat gy zulks dikwijls doet, enz.

Doch ik, dit daar latende, ga voort tot uw ^atwijffelingen; en voorëerst zeg ik, dat de ^bmenschelijke ziel alleenlijk die dingen kan kennen, de welken van het ^ddenkbeelt des lighaams, ^edadelijk wezentlijk zijnde, ingesloten worden, of 't welk men uit dit denkbeelt zelf besluiten kan. Want het ^fvermogen van yder ding word door der zelfder ^gwezentheit alleen bepaalt; volgens de zevende ^hVoorstelling van 't darde deel van mijn Zedekunst. Maar de wezentheit van de ziel (volgens de dartiende Voorstelling van het tweede deel in mijn Zedekunst) bestaat hier in alleen, dat zy het

a Dubia.

b Mens humana.

d Idea corporis.

e Actu existens.

f Potentia.

g Essentia.

h Propositio.

[p. 644]

ⁱdenkbeelt van 't lighaam is, 't welk ^kdadelijk wezentlijk is; en dieshalven, der ziels vermogen van te verstaan strekt zich alleenlijk tot die dingen uit, de welken van dit ^ldenkbeelt des lighaams in zich bevat worden, of die daar uit volgen. En dit denkbeelt des lighaams ^msluit geen andere ⁿtoeëigeningen van God in, en drukt ook geen anderen uit, dan ^od'uitgestrektheit en ^pdenking. Want des zelfs ^qgedenkbeelde, ofgedachte zaak, namelijk het ^rlighaam (volgens de zeste ^sVoorstelling van het tweede deel in mijn Zedekunst) heeft God tot ^toorzaak, voor zo veel zy onder de ^utoeëigening van ^wuitgestrektheit, en niet voor zo veel zy onder enige andere toeëigening aangemerkt word, en dieshalven (volgens de zeste ^xKundigheit van 't eerste deel in mijn Zedekunst) dit ^ydenkbeelt van 't lighaam ^zsluit ^aGods kennis in, voor zo veel het onder de toeëigening van uitgestrektheit aangemerkt word. Wijders, dit denkbeelt, voor zo veel het een ^bwijze van denken is, heeft ook (volgens de zelfde ^cVoorstelling) God tot ^doorzaak, voor zo veel hy een ^edenkende zaak is, en niet voor zo veel hy onder enige andere ^ftoeëigening aangemerkt word: in voegen dat (volgens de zelfde ^gKundigheit) het ^hdenkbeelt van dit denkbeelt ⁱGods kennis ^kinsluit, voor zo veel hy onder de toeëigening van ^ldenking, en niet onder enige andere toeëigening aangemerkt word. Zo blijkt dan dat de ^mmenschelijke ziel, of het ⁿdenkbeelt van 't menschelijk lighaam, geen andere ^otoeëigeningen van God, dan deze twee, ^pinsluit, noch ^quitdrukt. Voorts, uit deze twee toeëigeningen, of uit der zelfder ^raandoeningen kan (volgens de tiende ^sVoorstelling van 't eerste deel in mijn Zedekunst) geen andere toeëigening van God ^tbesloten, noch ^ubevat worden. Ik besluit dan dat de ^wmenschelijke ziel geen ^xtoeëigening van God, dan deze, kan kennen; 't welk te bewijzen stond. Dat gy'er bijvoegt, of'er dan zo veel ^zwerrelden ^agestelt moeten worden, als 'er ^btoeëigeningen zijn; bezie hier af het ^cBijvoegsel van de zevende ^dVoorstelling in het tweede deel van mijn Zedekunst. Wijders, men zou deze Voorstelling lichtelijker konnen ^ebetogen, met de zaak tot ongerijmtheit te brengen: en deze ^fslach van betogen verkies ik gemenelijk boven d'ander, als de Voorstelling ^gontkennig is, om dat zy meer met de natuur van die ^hgelijke dingen overëenkoomt. Maar dewijl gy alleenlijk iets ⁱstellig verëischt, treê ik tot het ander over; 't welk is, of een zaak van een andere voortgebracht kan worden, in de welke zo wel de ^kwezentheit, als de ^lwezentlijkheit verschilt. Want de dingen, die dus van malkander verschillen, schijnen niets

i Idea.

k Actu existens.

l Idea corporis.

m Involvere.

n Attributa.

o Extensio.

p Cogitatio.

q Ideatum.

r Corpus.

s Propositio.

t Causa.

u Attributum.

w Extensio.

x Axioma.

y Idea.

z Involvere.

a Dei cognitio.

b Modus cogitandi.

c Propositio.

d Causa.

e Res cogitans.

f Attributum.

g Axioma.

h Idea.

i Dei cognitio.

k Involvere.

l Cogitatio.

m Mens humana.

n Idea corporis humani.

o Attributa.

p Involvere.

q Exprimere.

r Affectiones.

s Propositio.

t Concludere.

u Concipere.

w Mens humana.

x Attributum.

z Mundi.

a Constituendi.

b Attributa.

c Scholium.

d Propositio.

e Demonstrare.

f Genus demonstrandi.

g Negativa.

h Similia.

i Positivum.

k Essentia.

l Existentia.

[p. 645]

gemeen te hebben. Doch dewijl alle ^mbezonderen, behalven de genen, die van huns gelijken voorgebracht worden, zo in wezentheit, als in wezentlijkheit, van hun ⁿoorzaken verschillen, zo zie ik hier geen reden van te twijffelen. Maar in welke zin ik versta dat God ^od' uitwerkende oorzaak, zo van de wezentheit, als van de wezentlijkheit der dingen is, ik geloof dat ik my genoech uitgedrukt en verklaart heb in ^p't Bijvoegsel, en in de ^qToegift van de vijfentwintigste ^rVoorstelling in 't eerste deel van mijn Zedekunst. Wy ^uvormen uit het ^wdenkbeelt, 't welk wy van een ^xwezend hebben, dat ^yvolstrektelijk onëindig is, de ^zKundigheit van ^a't Byvoegsel van de tiende ^bVoorstelling in 't eerste deel van onze ^cZedekunst, gelijk ik in 't einde van het zelfde Byvoegsel aangewezen heb; en niet hier uit, dat'er ^dwezenden zijn, of konnen wezen, die, drie, vier, en meer ^etoeëigeningen hebben.

Eindelijk, de ^bvoorbeelden, die gy eischt, zijn van 't eerste geslacht in de ^cdenking, namelijk een ^dverstant, dat ^evolstrektelijk ^fonëindig is; maar in ^gd' uitgestrektheit de ^hbeweging en rust: doch van het tweede geslacht zijn, de gedaante van ⁱ't Heeläl, 't welk, hoewel het op onëindige wijzen verändert, echter altijt de zelfde blijft; bezie hier af het ^kByvoegsel van het zevende ^lvoorbewijs voor de veertiende ^mVoorstelling in het tweede deel van mijn ⁿZedekunst. Ik acht dat ik (waarde Heer) op uw ^oTegenwerpingen, en op die van onze vrient geantwoord heb. Indien gy echter acht dat'er noch enige zwarigheit overig is, zo verzoek ik dat het u belief de zelfde aan my bekent te maken, om die, indien 't my mogelijk is, ook wech te nemen

Hage, 29. Jul. 1675.

m Particularia.

n Causae.

o Causa efficiens.

p Scholium.

q Corollarium.

r Propositio.

u Formare.

w Idea.

x Ens.

y Absolutè.

z Axioma.

a Scholium.

b Propositio.

c Ethica.

d Entia.

e Attributa.

b Exempla.

c Cogitatio.

d Intellectus.

e Absolutè.

f Infinitus.

g Extensio.

h Motus & quies.

i Universus.

k Scholium.

l Lemma.

m Propositio.

n Ethica.

o Objectiones.