Nagelate schriften

[p. 633]

Eenenzestigste Brief.
....... aan B.d.S.

Myn Heer,

IK ben ten minsten hier over verwondert, dat de ^aWijsbegerigen door dit zelfde, door 't welk zy ^bbetogen dat iets valsch is, op de zelfde wijze de waarheit daar af tonen. Want Deskartes acht, in de gedachte ^cAfdeeling, dat de zekerheit van 't verstant in alle menschen gelijk is; en in zijn ^dBedenkingen betoogt hy, dat zy het zelfde bewijzen, die achten dat zy iets zeker in dezer voegen konnen betogen, dat het van alle menschen voor ontwijffelijk aangenomen word.

Maar ik, van deze dingen afscheidende, beroep my op ^ed' ervarentheit, en verzoek ootmoediglijk, dat gy naaukeuriglijk hier op merkt: want in dezer voegen zal men bevinden dat, zo een van twee iets ^fbevestigt, en d' ander zulks ^gontkent, doch in dier voegen, dat zy in hun gesprek malkander verstaan, zy, schoon zy met de woorden tegen malkander schijnen te strijden, echter, als men hun ^hbevattingen overweegt, beide, yder naar zijn bevatting, de waarheit spreken. Ik verhaal dit, om dat het van onüitspreekelijke nuttigheit in 't gemeen leven is, en door 't welk alleen, als men 'er wel op merkt, ontellijke ⁱverschillen, en veel ^ktwisten, die daar uit volgen, geweert konnen worden; hoewel deze waarheit in de ^lbevatting niet altijt ^mvolstrektelijk waar is, maar alleenlijk op de stelling van die dingen, de welken in 't verstant als waar onderstelt worden. Deze regel is zo algemeen, dat hy by alle menschen gevonden word, zelfs zonderd d'ontzinnigen, en de genen, die dromen, daar af uit te zonderen: want het geen, 't welk dezen zeggen te zien, (schoon het dus niet aan ons blijkt) of gezien te hebben; 't is zeer zeker dat het warelijk daar meê dus gestelt is. Dit word ook zeer klarelijk in het ⁿvoorgestelt geval, te weten van ^ode vrije wil, gezien. Want my dunkt dat zy beide, zo wel de geen, die daar voor, als die daar tegen spreekt, de waarheit spreken; namelijk naar dat yder de waarheit bevat. Deskartes noemt de wil vry, om dat hy van geen ^poorzaak gedwongen word, en gy, in tegendeel, om dat hy van geen oorzaak tot iets ^qbepaalt word. Ik beken wel met u, dat wy

a Philosophi.

b Demonstrare.

c Paragraphus.

d Meditationes.

e Experientia.

f Affirmare.

g Negare.

h Conceptus.

i Controversia.

k Contentiones.

l Conceptus.

m Absolutè.

n Casus prepositus.

o Arbitrium liberum.

p Causa.

q Determinare.

[p. 634]

in alle dingen, van zekere oorzaak tot iets bepaalt worden, en dat wy in dezer voegen geen vrije wil hebben: maar ik acht ook, in tegendeel, met Deskartes, dat wy in zekere dingen, (gelijk ik terstont zal tonen) geensins gedwongen worden, en dieshalven een vrije wil hebben. Ik zal het voorbeelt van het tegenwoordige vormen.

De ^rstaat van 't geschil is driederhande: Voorëerst; of wy over de dingen, die buiten ons zijn, ^svolstrektelijk enige macht hebben; 't welk ontkent word. Tot een voorbeelt; Dat ik nu deze brief schrijf, is niet volstrektelijk in mijn macht, dewijl ik hem warelijk eerder geschreven zou hebben, zo ik niet door 't afweezen, of door de tegenwoordigheit mijner vrienden belet geweest had. Ten tweeden; of wy in de ^tbewegingen van onz lighaam, de welken volgen als de wil hen tot dit ^ubepaalt, ^wvolstrektelijk macht hebben. Ik antwoord hier op ^xmet bepaling, te weten, zo wy een gezont lighaam hebben. Want indien ik gezont ben, zo kan ik my altijt tot schrijven, of tot niet schrijven begeven. Ten darden; of ik het gebruik van mijn reden ^yvrywilliglijkst, dat is ^zvolstrektelijk, kan gebruiken, als ik 't gebruik daar af kan hebben. Ik antwoord hier op ja: want wie zou, zonder zijn eige ^ageweten tegen te spreken, konnen ^bontkennen, dat ik in mijn ^cgedachten denk dat ik wil, of niet wil schrijven; en ook wat de ^dwerking betreft, om dat ^ed'uitterlijke oorzaken ('t welk tot het tweede ^fgeval behoort) toelaten dat ik macht heb, zo wel om te schrijven, als om niet te schrijven. Ik beken wel met u, dat 'er oorzaken zijn, die my hier toe, dat ik nu schrijf, bepalen, te weten om dat gy eerst aan my hebt geschreven; 't welk verëischt heeft dat ik met d' eerste gelegentheit weêr aan u zou schrijven; en dewijl 'er tegenwoordiglijk gelegentheit is, zo zou ik de zelfde niet gaerne laten voorbijgaan. Ik bevestig ook, volgens de getuigenis van mijn geweten, voor zeker, met Deskartes, dat deze dingen my daaröm niet dwingen, en dat ik ('t welk, gelijk het schijnt, niet geloghent kan worden) niet tegenstaande deze redenen, die echter kan nalaten. En zeker, indien wy van d'uitterlijke dingen gedwongen wierden; wie zou de ^ghebbelijkheit des deuchts konnen verkrijgen? Ja indien men dit vaststelde, zo zou alle boosheit te veröntschuldigen wezen. Maar op hoe veel wijzen gebeurt dit niet, dat wy, zo wy van ^huitterlijke dingen tot iets ⁱbepaalt worden, echter met een vast en bestandig gemoed het zelfde tegenstaan?

Om dan een klaarder uitlegging van de voorgaande regel te ge-

r Status quaestiones.

s Absolutè.

t Motus.

u Determinare.

w Absolutè.

x Limitando.

y Liberrimè.

z Absolutè.

a Conscientia.

b Negare.

c Cogitationes.

d Operatio.

e Causae externae.

f Casus.

g Habitus.

h Res externae.

i Determinare.

[p. 635]

ven; gy spreekt wel beide de waarheit, yder volgens zijn eige ^kbevatting. Maar indien wy op de ^lvolstrekte waarheit zien, zo past de zelfde alleenlijk aan Deskartes mening. Want gy ^monderstelt in uw bevatting als zeker, dat de ⁿwezentheit der vrijheit hier in bestaat, dat wy van geen ding ^obepaalt worden. Indien men dit dus stelt, zo zal het beide waar wezen. Maar dewijl echter de wezentheit van yder ding hier in bestaat, zonder 't welk het niet bevat kan worden, en dewijl men de vrijheit klarelijk bevat, schoon wy in onze werkingen door uitterlijke oorzaken tot iets bepaalt worden, of schoon 'er altijt oorzaken zijn, die ons aanprikkelen om onze werkingen op zodanige wijze te stieren; (hoewei zy echter dit niet gantschelijk doen) maar geensins, als men stelt dat wy gedwongen worden. Bezie wijders hier af Deskartes achtste en negende Brief in zijn eerste deel, gelijk ook in zijn tweede Brief van het tweede deel. Maar dit zy genoech. Ik verzoek dat gy op deze zwarigheden antwoord, en gy zult bevinden dat ik niet alleenlijk dankbaar zal zijn, maar ook, bygezontheit,

Uw Toegenegenste

N.N.

8. Octob. 1674.

k Conceptus.

l Veritas absoluta.

m Supponere.

n Essentia.

o Determinari.