Logo DBNL
Nagelate schriften (1677)

Nagelate schriften

(1677)–Benedictus de Spinoza–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Zestigste Brief.
Antwoort op de voorgaande. B.d.S. aan ......

Myn Heer,

 

IK spoed my om op uw brief, die ik gisteren ontfangen heb, t'antwoorden; dewijl ik vrees dat ik, zo ik langer wachtte, genootzaakt zou wezen d' antwoort langer, dan ik zou willen, uit te stellen. Uw ongesteltheit zou my meer ontstelt hebben, zo ik niet met enen verstaan had dat het weêr beter met u is; en ik verhoop dat gy nu uw volkome vernoeging daar in zult hebben.

Hoe zwarelijk twee, die verscheide abeginselen volgen, in een bstoffe, die van veel anderen cafhangt, malkander konnen verstaan, en te zamen overëenkomen, zou, schoon de reden zulks niet aanwees, uit dit dgeschil alleen, 't welk wy nu hebben, konnen blijken. Zeg my, ik bid u, of gy enige eWijsbegerige gezien, of gelezen hebt, die gevoelt dat de werrelt by geval gemaakt is, te weten in die zin, daar in gy 't verstaat, namelijk, dat God, in de werrelt te scheppen, een ooggemerk heeft gehad, en gantschelijk buiten het zelfde, dat hy gedacht had, gegaan is. Ik weet niet dat zulks ooit in de gedachten van enig mensch is gekomen; gelijk ik ook niet weet

met wat reden gy my wilt doen geloven, dat by geval en nootzakelijk geen strijdige dingen zijn. Zo haast ik bemerk dat de drie hoeken van een driehoek nootzakelijk met twee rechte hoeken gelijk zijn, zo ontken ik dat dit by geval is. Desgelijks, zo haast als ik bevind dat de warmte een nootzakelijk gewrocht van 't vuur is, zo ontken ik ook dat zulks by geval is. Dit, dat het nootzakelijke en vrywillige, twee strijdige dingen zijn, schijnt my niet minder uitsporig, en tegen de reden strijdig: want niemant kan ontkennen dat God zich zelf, en alle andere dingen vrywilliglijk kent; en echter staan zy alle met gemene overëenstemming toe, dat God niet kan nalaten, of ophouden zich zelf te kennen. My dunkt dieshalven dat gy geen onderscheit tusschen dwang, of gewelt, en nootzakelijkheit maakt. Dat een mensch wil leven, liefhebben, enz. is geen gedwonge werk, maar echter nootzakelijk, en noch veel meer dat God wil fzijn, kennen en gwerken. Indien gy, behalven het geen, dat hier gezegt is, gedenkt dat honverschillentheit niets anders is, dan ionkunde, of ktwijffeling, en dat een wil, die altijt stantvastig, en in alles bepaalt is, een deucht, en nootzakelijke leigenschap van 't verstant is; zo zult gy zien dat het geen, 't welk ik gezegt heb, gantschelijk met de waarheit overëenkoomt. Indien men zeggen wil dat God heeft konnen nalaten een zaak te willen, en de zelfde niet te verstaan; dit is verscheide vryheden aan God toe te schrijven, d' een mnootzakelijk, en d' andere nonverschillig: en dieshalven aanmerken zy Gods owil pverscheiden van zijn qwezentheit, en van zijn verstant, en vallen dus van d' een in d' andere ongerijmtheit. D' opmerking, die ik in mijn voorgaande brief verëischt heb, heeft nodeloos aan u geschenen; en dit is oorzaak geweest van dat gy uw gedachten niet op het voornaamste hebt gevest, en dat gy het geen, 't welk meest ter zaak diende, voorby gestapt zijt. Voorts, als gy zegt dat, indien ik in God de werking van zien, horen, opmerken, willen enz. ontken, gelijk ook dat in God die dingen op een uitsteekende wijze zijn, gy niet weet hoedanig God ik heb: dit doet my vermoeden dat gy gelooft dat 'er geen groter volmaaktheit is, als de gene, die door de voorgedachte rtoeëigeningen verklaart kan worden. Ik ben hier over niet verwondert; dewijl ik geloof dat de sdriehoek, indien hy spreken kon, op de zelfde wijze zou zeggen dat God op een uitsteekende wijze tdriehoekig is, en de ukring dat de goddelijke natuur op een uitsteekende wijze kringsront is: en dus zou yder zijn wtoeëigeningen aan God toeschrijven, en zich met God gelijk maken; en al 't overige zou aan hem mismaaktheit schijnen.

De kleinheit van een brief, en de kortheit des tijts laten my niet toe dat ik mijn gevoelen omtrent de goddelijke natuur, en de vragen, die gy my voorstelt, verklaar; behalven dat zwarigheden voor te werpen niet is reden te geven. Dat wy in de werrelt by de tast gaan is waar, maar dat wy onze pbespiegelingen by de tast nemen, is niet waar. In de handel en wandel is men genootzaakt het waarschijnelijkste, maar in de bespiegeling de waarheit te volgen. De mensch zou van honger en dorst sterven, zo hy niet begeerde t' eten, en te drinken voor dat hy een volkome qbetoging van 't geen had, daar in de spijs en drank voordeel aan hem zou doen: maar in de bespiegeling heeft zulks geen plaats. In tegendeel, wy moeten ons wachten iets voor waar aan te nemen, dat slechs waarschijnelijk is: want als men een valsheit toegestaan heeft, zo volgen 'er onëindigen. Wijders, hier uit, dat de goddelijke en menschelijke wetenschappen vol van twisten en krakkeelen zijn, kan men niet besluiten dat alles, 't welk in de zelfden verhandelt word, onzeeker is: dewijl 'er zeer veel geweest zijn, die zulke liefhebbers van tegenspreken waren, dat zy met de rwiskundige betogingen zelven gespot hebben. Sextus Empirikus, en d' andere twijffelaars, daar gy u aangedraagt, zeggen dat het valsch is, dat het geheel groter is, dan zijn deel; en zo voort van d' andere sKundigheden.

Maar om dit over te slaan, en om toe te staan dat men, by gebrek van tbetoging, met de uwaarschijnelijkheden te vreden moet wezen, zo zeg ik dat de wwaarschijnelijke betoging zodanig moet zijn, dat men de zelfde niet kan tegenspreken, schoon men daar aan kan twijffelen; om dat het geen, dat men tegenspreken kan, niet waarschijnelijk, maar valschijnelijk is. Tot een voorbeelt, indien ik zeg dat Pieter leeft, om dat ik hem gisteren gezont gezien heb, zo is zulks wel waarschijnelijk, voor zo veel my niemant kan tegenspreken: maar indien een ander koomt, en zegt, dat hy hem gisteren in onmacht heeft zien vallen, en dat hy gelooft dat Pieter daar af gestorven is, zo maakt deze dat het geen, 't welk ik gezegt heb, valsch schijnt. Dat uw gissingen, de nachtspoken, of geesten aangaande, valsch schijnt, en niet waarschijnelijk is; ik heb dit zo klarelijk getoont, dat ik in uw antwoord niets vind, 't welk aanmerkenswaerdig is. Op het geen, dat gy my vraagt, of ik van God zulk een klaar xdenkbeelt heb, als van de driehoek; antwoord ik ja: maar indien gy my vraagt, of ik zulk een klaar ybeelt van God heb, als van de zdriehoek; zo zal ik neen antwoorden: want wy konnen God niet ainbeelden, maar wel bverstaan. Hier staat ook aan te

merken dat ik niet zeg dat ik God gantschelijk ken, maar dat ik enige van zijn ctoeëigeningen, en niet alle, noch ook het meeste deel versta; en 't is zeker dat van de meesten onkundig te zijn niet belet enigen te kennen. Toen ik my in Euklides dbeginselen begon t' oeffenen, verstond ik eerst dat de drie ehoeken van een fdriehoek met twee grechte hoeken hgelijk waren; en deze ieigenschap van de driehoek verstond ik kklarelijk en onderscheidelijk, schoon ik in veel andere eigenschappen van de zelfde driehoek onkundig was.

Wat de nachtspoken, of geesten aangaat, ik heb daar af tot noch toe van geen eigenschap, die lverstanelijk is, gehoort, maar wel van md' inbeeldingen, die niemant kan begrijpen. Als gy tot my zegt dat de nachtspoken, of geesten hier om laeg (ik volg uw eige stijl, hoewel ik niet weet dat de nstoffe hier om laeg van minder waarde is, dan om hoog) van een zeer dunne, ydele en fijne ozelfstandigheit zijn, zo schijnt gy van spinnewebben, lucht, of dampen te spreken. Te zeggen dat zy onzichtbaar zijn, dit is te seggen wat zy niet zijn, en niet wat zy zijn: 't en zy gy misschien wilt zeggen dat zy zich, als zy willen, nu zichtbaar, en dan onzichtbaar maken, en dat d' inbeelding hier in, gelijk ook in andere onmogelijkheden, geen zwarigheit zal vinden. D' achtbaarheit van Plato, Aristoteles en Sokrates geld by my niet veel. Ik zou verwondert geweest hebben, zo gy Epikurus, Demokritus, Lukrecius, of iemant van d' Atomisten, of stellers van onzichtbare deeltjes bygebracht had: want het is niet vreemt dat de genen, die pverborge hoedanigheden, qverbeeldige gedaanten, rzelfstandige vormen, en duizent andere beuzelingen uitgevonden hebben, nachtspoken en geesten bedacht, en geloof aan oude wijven gegeven hebben, om Demokritus zijn achting te doen verliezen, diens goede naam zy in dier voegen benijd hebben, dat zy alle zijn boeken, die hy met zulk een lof uitgegeven had, hebben doen verbranden. Indien gy aan hen geloof wilt geven, wat reden hebt gy om de swonderdaden van onze lieve Vrou, en van alle de Heiligen t' ontkennen, die van zo veel beroemde tWijsbegerigen, uGodgeleerden en Historieschrijvers zijn beschreven, dat ik wel hondert van dezen tegen een van d' anderen kan bybrengen? Eindelijk, mijn Heer, ik ben wijder gelopen, dan ik gedacht had; en ik wil u niet langer met zodanige zaken lastig vallen, die ik weet dat gy niet zult toestaan, om dat gy wbeginselen volgt, die gantschelijk van de mijnen verscheiden zijn. enz.


Vorige Volgende