Nagelate schriften

Vyfenveertigste Brief.
B.d.S. aan de zelfde.

Waarde Vrient,

IK heb uw leste brief van de veertiende dezes lopende maants wel ontfangen, doch om verscheide verhinderingen niet eerder konnen antwoorden.

Wat de zaak van Helvecius aangaat, ik heb daar af met de Heer Vossius gesproken, die (om niet alles in een brief te verhalen, dat wy met malkander gesproken hebben) daar grotelijks meê lachte, ja zich verwondert toonde van dat ik hem naar zo een beuzeling vraagde. Ik ging echter, zonder dit aan te zien, naar de Silversmit, Brechtelt genoemt, die het gout geproeft had. Maar deze, heel anders dan Vossius sprekende, zeide dat het gout in 't smelten en scheiden toegenomen had, en zo veel zwaarder was geworden, als het gewicht van 't zilver, dat hy tot scheiding in de smeltkroes gedaan had, bedroeg: in voegen dat hy vastelijk geloofde dat dit gout, 't welk zijn zilver in gout veränderde, iets ongemeen in zich had. Hy niet alleen heeft het dus bevonden, maar ook verscheide andere

[p. 586]

Heren, die toen daar tegenwoordig waren. Ik ging daar na by Helvecius zelf, die het gout, en de smeltkroes, de welk van binnen noch vergult was, aan my toonde, en tot my zeide dat hy niet meer, dan schaars de grootheit van een vierëndeel van een korreltje van geers, of mostertzaat in 't gesmolte loot had geworpen. Hy voegde 'r by, dat hy binnen korte tijt het verhaal van de gehele zaak zou uitgeeven, en zeide voorts dat t'Amsterdam een man (en hy meende dat dit de zelfde was, die by hem geweest had) de zelfde werking had gedaan; daar af gy zonder twijffel gehoort zult hebben. Dit is 't al, dat ik van deze zaak heb konnen vernemen.

De Schrijver van het boekje, daar af gy schrijft, (in 't welk hy zich vermeet te tonen dat de ^abewijzen van Deskartes darde en vijfde ^bbedenking, met de welken hy Gods ^cwezentlijkheit bewijst, valsch zijn) zal zekerlijk tegen zijn eige schaduw vechten, en meer aaa zich zelf, dan aan anderen, hinderlijk wezen. Deskartes ^dKundigheit, ik beken 't, is enigsins duister en verwart, gelijk gy ook aangemerkt hebt en hy zou klarelijker en warelijker dus gesproken hebben; Dat het ^evermogen van te denken, om dingen te ^fbedenken, of te bevatten, niet groter is, dan het vermogen van de natuar om te ^gzijn, en te ^hwerken. Dit is een klare en ware ⁱKundigheit, uit de welke Gods ^kwezentlijkheit zeer klarelijk en krachtiglijk uit zijn ^ldenkbeelt volgt. Het ^mbewijs van de gedachte Schrijver, 't welk gy verhaalt, toont klarelijk genoech dat hy de zaak noch niet verstaat. 't Is wel waar dat men tot ⁿin 't onëindig mag ^ovoortgaan, als men daar mede het ^pgeschil in alle zijn delen ^qoplost: maar andersins is 't grote zotterny. Tot een voorbeelt, indien iemant vraagt waar door zulk een ^rbepaalt lighaam bewogen word; zo kan mert antwoorden dat het van een ander lighaam, en dit ook van een ander, en dus tot in 't onëindige, tot zulk een ^sbeweging ^tbepaalt is. Men mag dit, zeg ik, antwoorden, om dat de ^uvraag alleenlijk over de beweging is, en wy, met t'elkens een ander lighaam te stellen, een genoechsame en eeuwige oorzaak van zodanige beweging geven. Maar indien ik een boek van treffelijke gedachten, en dat çierlijk geschreven is, in de handen van een gemeen man zie, en hem vraag van waar hy zulk een boek heeft; en hy daar op aan my antwoord, dat hy 't uit een ander boek van een ander gemeen man, die ook çierelijk kon schrijven, uitgeschreven had, en dus tot in 't onëindig: zo voldoet hy my niet; want ik vraag niet alleenlijk naar de ^wgestalte en ordening der letters, daar op alleen aan my antwoord, maar ook naar de gedachten en zin, die der zelfder ^xsa-

a Argumenta.

b Meditatio.

c Existentia.

d Axioma.

e Potentia cogitandi.

f Excogitare.

g Existere.

h Agendi.

i Axioma.

k Existentia.

l Idea.

m Argumentum.

n Ad infinitum.

o Procedere.

p Quaestio.

q Solvere.

r Corpus definitum.

s Motus.

t Determinatum.

u Quaestio.

w Figura.

x Compositio.

[p. 587]

menzetting betekent: en hier op antwoord hy niet, met dus tot in 't onëindig voort te gaan. Hoe men dit op de ^ydenkbeelden kan toepassen, kan lichtelijk uit het geen verstaan worden, 't welk ik in de negende ^zKundigheit mijner meetkundige Betogingen van Deskartes Beginselen der Wijsbegeerte verklaart heb.

Ik ga nu voort tot de beantwoording van uw andere brief, de negende van Maert gedagteekent, daar in gy nader verklaring van 't geen begeert, 't welk ik in mijn voorgaande brief, de ^akringsche gestalte aangaande, geschreven heb. Gy zult dit lichtelijk konnen begrijpen, zo gy slechs belieft aan te merken, dat alle de ^bstralen, die men ^conderstelt ^dgelijkwijdig op het voorste glas van de ^eVerrekijker te vallen, warelijk niet evenwijdig zijn, dewijl zy alle uit een en 't zelfde punt komen. Maar men aanmerkt hen als zodanig, om dat het ^fvoorwerp zo verre van ons af is, dat d'opening van de Verrekijker, ten opzicht van zijn ^gafstant, slechs als een punt aan te merken is. Wijders is het zeker dat wy, om een geheel voorwerp te zien, niet alleenlijk de ^hstralen, die uit een enig punt komen, behoeven, maar ook alle d'andere ⁱkegels van stralen, die uit alle d'andere punten komen; en dieshalven is ook nodig dat zy in zo veel andere ^kbrantpunten te zamenkomen, als zy door 't glas gaan. En hoewel 't met het oog zelf niet zo naaukeuriglijk gestelt is, dat alle de ^lstralen, die uit verscheide punten van ^m't voorwerp komen, heel naaukeuriglijk in zo veel anderen in de ⁿgront van 't oog vergaderen, zo is 't echter zeker dat die ^ogestalten, de welken dit konnen uitwerken, boven alle d'anderen gestelt moeten worden. En dewijl een bepaalt stuk van een ^pront kan uitwerken, dat het alle de stralen, die uit een punt komen, in een andere punt van zijn ^qmiddellijn, naar d' ordening van de ^rwerkdaat gesproken, te zamen brengt, zo zal het ook alle d'anderen, die uit d'andere punten van ^s't voorwerp komen, in zo veel anderen te zamen brengen. Want men kan uit yder punt van 't voorwerp een ^tlijn trekken, die door ^u't middelpunt van ^w't ront gaat: hoewel men hier toe d'opening van de ^xVerrekijker veel kleinder moet maken, dan men haar anders zou maken, zo men niet meer, dan een enig ^ybrantpunt, behoefde; gelijk gy lichtelijk zult konnen zien. Het geen, dat ik hier van het ^zront zeg, kan niet van ^a't langront, noch van de ^bwassende snee, veel minder van meer andere ^cte zamengezette gestalten, gezegt worden; om dat men slechs uit een enig punt van 't voorwerp een lijn, die deur de beide ^dbrantpunten heengaat, kan trekken. Dit is het geen, 't welk ik in mijn eerste brief, deze zaak aan-

y Ideae.

z Axioma.

a Figura circularis.

b Radii.

c Supponere.

d Paralleli.

e Telescopium.

f Objectum.

g Distantia.

h Radii.

i Coni.

k Foci.

l Radii.

m Objectum.

n Fundus.

o Figurae.

p Circulus.

q Diameter.

r Mechanica.

s Objectum.

t Linea.

u Centrum.

w Circulus.

x Telescopium.

y Focus.

z Circulus.

a Ellipsis.

b Hyperbola.

c Figurae compositae.

d Foci.

[p. 588]

gaande, heb willen zeggen. De ^ebetoging van dat de ^fhoek, die de ^gstralen, uit verscheide punten komende, op de ^hvlakte van 't oog maken, groter, of kleinder word, naar dat de ⁱbrantpunten meerder, of minder verschillen, zult gy uit deze bijgestelde ingelege ^kgestalte konnen zien: in voegen dat ik, na hartelijke groetenis, enz.

B.d.S.

Te Voorburg, 25. van Maart, 1667.

e Demonstratio.

f Angulus.

g Radii.

h Superficies.

i Foci.

k Figura.