Nagelate schriften

Eenendartiste Brief.
W.v.B. aan B.d.S.

Myn Heer en onbekende Vrient,

UL. Tractaetje, als oock den Appendix nu onlanghs, door den druck gemeen gemaeckt, hebbe ick mijn selve nu al dickmaels de eer gegeven van met attentie te doorbladen, de over groote soliditeyt die ik daer ingevonden, ende de vergenoeginge die ik daer door ontfangen hebbe, sal mijn beter pafsen aan een ander als aen U E. te seggen; dit evenwel en kan ick niet verswijgen, hoe ick het meermale met attentie door loope, hoe het mijn meer behaeght, en hoe ick daar al geduerigh uyt in observere dat ick te voren niet aangemerckt en hebbe, doch ick wil mijn in dese brief, (op dat ick geen flatteur soude schijnen) over den Autheur niet al te veel verwonderen: 'k weet dat de Goden alle dingen voor moeyten verkoopen. Maar op dat ick U E. niet al te lange in verwonderinge houde, wie het is en hoe het by-komt, dat een onbekende sulcke vrymoedigheyt derft nemen om aan U E. te schrijven, soo antwoorde ick dat het sulcke een is, die niet anders als gedreven door een sucht tot loutere

[p. 529]

waerheyt in dit kort en verganckelijk leven, sijn voeten van kennisse so veel ons menschelijk verstant toe laet, poogt vast te setten: en die om de waerheyt na te spooren geen ander eynde en heeft als de waerheyt, die door wetenschap noch staet, noch profijten, maer alleen waerheit, en gerustheyt als een effect van waerheyt soeckt te bezeylen, en die onder alle waerheden en wetenschappen in geenen meerder vermaeckt en neemt, als in die vande Metaphysica, soo niet in 't geheel ten minste in sommige deelen des selfs, en die al 't vermaeck van sijn leven stelt om sijn ledige uren die hem overfchieten, daar in te besteden: maer niet yder is soo geluckich, of niet yder leyt soo veel vlijt aen als ik mijn inbeelde in de uwe geschiet te sijn, en daerom en verkrijcht niet yder dien trap van volmaecktheyt, die ik alreede in U E. werck bespeure: met een woort, 't is die, die U E. nader sult konnen kennen, indien mijn soo veel belieft te obligeren, van mijn stuytende gedachten te helpen openen en doordringen. Maer op dat ick weder tot U E. Tractaet kome, gelijk ik daer veel dingen in gevonden hebbe, die mijn seer smaeckelijck vielen, soo hebbe ik 'er ook eenige ontmoet, die mijn mage niet al te wel en konde verteeren, welcke mijn, als U E. niet kennende, soude passen, soo op te werpen, te meer dewijl ick van de aengenaem-of onaengenaemheyt in defen niet bewust ben, en daerom dit vooraffende, met versoeck soo U E. in dese wintersche avonden tijt en lust hebt om mijn soo verde te verplichten, van op mijn swaricheden, die mijn in U E. Boeck noch overschieten, te antwoorden, dat ick U E. wel enige der selve sal toesenden, nochtans onder die protestatie, dat daer door noch in noodiger noch aengenamer saeck mocht verhindert worden, alsoo ick nergens meer als na de belofte, die in U E. Boeck gedaen worde van U E. meeninge breeder uyt te geven, en verlange. Ick soude dit, dat ick eyndelijk mijn pen vertrouwe, mondelingh in U E. te komen begroeten gedaen hebben, maer alsoo in de beginsfelen mijn U E. wooninge, en daer na de besmettelijcke sieckten, en eyndelijk mijn beroep verletten, is dit van tijt tot tijt uytgestelt geweest.

Doch evenwel om dese brief niet t' eenemael ledich te laten wesen, en op hoop dat het U E. aengenaem sal sijn, so sal ick alleen maer dit eenige hier voorstellen: namentlijck, dat U E. doorgaens soo inde Principia als Cogit. Metaph: stelt, 't sy als U E. eygen meeninge, 't sy om Monsieur Descartes, wiens Philosophye ghy leerde, te verklaren: dat scheppen en onderhouden is een en het selfde, (dat in sich soo klaer is voor die geene, die haere gedachten herwaerts

[p. 530]

heen gewent hebben, dat het een eerste kennis is,) en dat God niet alleen de selfstandicheden, maer oock de bewegingen in de selfstandicheden heeft geschapen: dat is, dat God niet alleen de selfstandicheden in haar stant door een gedurige scheppinge onderhout, maer oock des selfs beweginge en pooginge onderhout: by voorbeelt, dat God niet alleen de Ziel door sijn immediaet willen of wercken (soo als men dat gelieft te noemen) doet langer sijn, en in sijn stant volharden: maer dat hy sich oock op sulck een wijse heeft tot de beweginge van de Ziel, dat is, gelijck het gedurich scheppen van God de dingen doet langer sijn, alsoo geschiet ook in de dingen de pooginge of de beweginge van de dinge door de selve oorsaeck, aengesien daer buyten God geen oorsaeck van beweginge is, en soo volcht dan dat God niet alleen oorsaeck van de selfstandigheit van de Ziel is, maer oock van ydere Beweginge of pooginge van de Ziel, welcwy wille noemen, gelijck U E. overal doorgaens stelt. Uyt welcke stellinge dan oock nootsaeckelijk schijnt te volgen, of datter geen quaet in 't bewegen of wille van de Ziel is, of dat God selfs dat quaet immediatelijk doet: want oock die dingen, diewy quaet noemen, geschiet door de Ziel, en by gevolch door soo een immediate invloeyinge en medewerkinge Gods: by voorbeelt, de Ziel van Adam wil eten van de verboden vrucht; volgens het bovengestelde soo geschiet die wil van Adam door Gods invloeyinge, niet alleen dat hy wil, maer oock dat hy alsoo wil, gelijk dadelijk getoont sal werden: soo dat die verbode daet van Adam of geen quaet is in haer selfs, voor soo veel God niet alleen sijn wil beweegde, maar oock voor soo veel hy die oock soodanich beweegde, of God schijnt selfs dat te doen dat wy quaet noemen, en mijn dunck niet dat U E. noch Monsieur Descartes dese saeck solveert met te seggen dat quaet is non ens, daer Godt niet mede samenloopt: want waer quam dan de wil van te eten of de wil van de Duyvelen tot hooverdije van daen, want dewijl de wil (gelijk U E. recht aenmerckt, niet wat anders is als de Ziel) maer is dus of soodanige beweginge of pooginge van de Ziel, soo heeft sy soo wel tot de een als tot de andere Gods medewerkinge van nooden. Nu Godts medewerkinge, gelijk ick uyt U E. schrifte versta, en is anders niet als de saeck door sijn wil dus of soo te determineren, en soo volcht dat God soo wel met de quade voor soo veel hy quaet is, als met de goede wil samenloopt, dat is, determineert; want sijn wil die een absoluyte oorsaeck is van al het geene, dat is, soo wel in de selfstandigheit als in de pooginge, schijnt dan oock een eerste oorsaeck te wesen van de quade wil, voor soo veel

[p. 531]

hy quaet is, ten andere soo en geschiet in ons geen determinatie van de wil, of God heeft die van eeuwicheit geweten, of wy stellen in God een onvolmaecktheit: maer hoe weet God die? anders als uyt sijn besluyten, ergo sijn besluyten sijn oorsaecken van onse determinatien, en soo schijnt dan al weder te volgen dat of de quade wil geen quaet is, of dat God dat quaet immediatelijck veroorsaeckt: en hier geld niet, de distinctie der Godgeleerde van het onderscheit tusschen de daet, en quaet dat de daet aenkleeft, want God heeft niet alleen de daet, maer oock de wijfe van de daet beslooten: dat is, God heeft niet alleen beslooten dat Adam eten sal, maar oock nootsaeckelijk teen het gebodt; soo dat al weder schijnt te volgen, of dat het eten van Adam tegen het gebod geen quaet is, of dat God selfs dat veroorsaeckt.

Waerde Heer, dit alleen voor het tegenwoordige, in welcke ick in U E. Tractaet niet en kan doorsien: want de uyterste aen beyde sijde hart om te stellen vallen; maer ick wil van U E. doorsichtich oordeel en neersticheyt een sulcke antwoord verwachten, die mijn sullen vergenoeginge geven, en wat obligatie ick daer door sal ontfangen, hope ick in het toekomende aen U E. te toonen. Waerde Heer, weest versekert dat ick nergens anders om vrage als om een lust tot de waerheyt, alsoo mijne Intresten nergens leggen, maer een vry persoon ben, die nergens aen eenige professie dependeren, maer door eerlijcke Coopmanschappen mijn genere, en mijn overige tijt in dese materye besteden. Ick bidde oock gedienstelijck dat mijn fwaricheden U E. aengenaem mochten sijn, en wanneer antwoorde gelieft te schrijven, dat ick met een seer verlangent herte sal te gemoet sien, soo gelieft te schrijyen aen W.v.B. enz. onderwijle sal ick sijn en blijven,

Myn Heer,

U E. Dienstwillige Dienaer

W.v.B.

Dordrecht, desen 12. December. 1664.