Nagelate schriften

[p. 526]

Dartigste Brief.
B.d.S. aan P.B.

Waarde Vrient,

UW leste brief van de zesentwintigste der verlede maant, zo ik my niet vergis, is my wel ter hant gekomen. Ik heb daar door geen kleine droef heit en bekommernis ontfangen, hoewel de zelfde grotelijks vermindert, als ik uw wijsheit en kloekmoedigheit overweeg, door de welken gy d' ongemakken van 't geval, of liever van de waan, in die tijt, als zy u met haar sterkste wapenen koomt bestrijden, weet te verächten. Mijn bekommernis neemt echter dagelijks toe; en dieshalven bid en smeek ik u, by onze vrientschap, dat het u niet verveel in het brede aan my te schrijven.

Wat de voorspoken aangaat, daar as gy gewach maakt, te weten dat gy uw kint, toen het noch gezont, en wel te pas was, even in dier voegen hebt horen zuchten, als toen het ziek geworden was, en weinig tijts daar na overleed; mijn gevoelen is dat dit geen waar zuchten, maar enkelde inbeelding is geweest; dewijl gy zegt dat gy, toen gy u oprichtte, en u stelde om daar naar te luisteren, zulks niet zo klarelijk hoorde, als te voren, of daar na, toen gy weêr in slaap waart gevallen. Warelijk, dit toont dat die zuchten niets anders hebben geweest, dan enkelde ^ainbeelding, die, los en vry zijnde, zekere zuchten zich krachtiglijker en levendiger heeft konnen ^bverbeelden, dan in die tijt, toen gy u oprichtte, om naar zekere plaats te luisteren. Ik kan het geen, dat ik hier zeg, met een ander voorval, in de verlede winter te Rijnsburg aan my gebeurt, bevestigen, en met enen verklaren. Toen ik, in zekere uchtent, alreê dag zijnde, uit een zeer zware droomt ontwaakte, bleven de ^cbeelden, die my in mijn droom voorgekomen waren, zolevendig voor d' ogen, als of zy ware dingen hadden geweest, en voornamentlijk dat van een zwarte schurfde Brasiliaan, die ik nooit te voren gezien had. Dit beelt verdween ten meestendeel, als ik, om my met iets anderste vermaken, mijn gezicht op enig boek, of op iets anders vestte: maar zo haast als ik mijn ogen van zodanig ^dvoorwerp afwendde, zonder met aandacht ergens op te zien, zo verscheen het beelt van de zelfde Zwart weêr met die zelfde levendigheit, en dit by beurten, tot dat hy allengs aan 't hooft verdween. Ik zeg dat dit

a Imaginatio.

b Imaginari.

c Imagines.

d Objectum.

[p. 527]

zelfde, 't welk aan my in d'innerlijke zin van 't gezicht voorgekomen is, aan u in 't gehoor is voorgekomen. Maar dewijl d'oorzaak zeer verscheiden is geweest, zo is uw voorval een voorspook geweest, en 't mijne niet.. Men zal dit klarelijk uit het geen bemerken, dat ik nu zal verhalen. ^eD' uitwerkingen der ^fverbeelding spruiten uit de gesteltheit, of van 't lighaam, of van de ziel. Ik bewijs dit, om alle langwijligheit te schuwen, tegenwoordiglijk met ^gd'ondervinding alleen. Wy bevinden dat de koortsen, en andere lighamelijke ^hontsteltenissen ⁱsporeloosheden veröorzaken, en dat de genen, die taai bloet hebben, zich niets anders, als krakkeelen, sterven, ongeneuchten, en diergelijke dingen inbeelden. Wy zien ook dat d'inbeelding alleenlijk van de gesteltheit der ziel word ^kbepaalt; vermits zy, gelijk wy ondervinden, in alles de voetstappen van het ^lverstant volgt, en haar ^mbeelden en woorden vervolgens te zamenhecht, en aan elkänder knoopt, gelijk het verstant zijn ⁿbetogingen; in voegen dat wy bijna niets konnen verstaan, daar af ^od'inbeelding niet terstont enig beelt vormt. Dewijl dit dus is, zo zeg ik dat alle ^puitwerkingen der inbeelding, die van lighamelijke oorzaken voortkomen, nooit voorspoken van toekomende dingen konnen wezen; om dat der zelfder oorzaken geen toekomende dingen insluiten. Maar d'uitwerkingen der inbeelding, of de beelden, die hun oorsprong van de gesteltheit der ziel hebben, konnen voorspoken van iets zijn, dat toekomend is; omdat de ziel iets, dat toekomend is, ^qverwardelijk gewaar kan worden. Zy kan dieshalven het zelfde zich zo vastelijk en levendig inbeelden, als of zodanige zaak tegenwoordig was; te weten, een vader (om een voorbeelt te stellen, dat het uwe gelijkt) bemint zijn zoon in dier voegen, dat hy, en de beminde zoon als een en de zelfde zijn. En dewijl (volgens het geen, dat ik by andere gelegentheit getoont heb) van des zoons ^rwezentheit, ^saandoeningen en ^tgevolgen nootzakelijk een denkbeelt in de denking moet wezen, en de vader, uit oorzaak van de verëeniging, die hy met zijn zoon heeft, een deel van de gedachte zoon is, zo moet nootzakelijk de ziel van de vader ook aan de denkbeeldige ^uwezentheit van de zoon, en aan des zelfs aandoeningen, en gevolgen deelächtig wezen; gelijk ik elders bredelijker heb bewezen. Wijders, dewijl des vaders ^wziel denkbeeldelijk aan de ^xgevolgen van de wezentheit des beminde zoons deelächtig is, zo kan hy (gelijk ik gezegt heb) somtijts een van des zelfs gevolgen met zulke levendigheit inbeelden, als of hy de zelfde voor zich tegenwoordig had, te weten als de volgende ^yvoorwaarden te zamen

e Effetus.

f Imaginatio.

g Experientia.

h Alterationes.

i Deliria.

k Determinare.

l Intellectus.

m Imagines.

n Demonstrationes.

o Imaginatio.

p Effectus.

q Confuse.

r Essentia.

s Affectiones.

t Progressus.

u Essentia.

w Anima.

x Progressus.

y Conditiones.

[p. 528]

komen. I. Indien het voorval, dat aan de zoon in 't gevolg van zijn leven gebeuren zal, aanmerkelijk zal wezen. II. Indien 't een zal zijn, dat men zeer lichtelijk kan inbeelden. III. Indien de tijt, daar in dit voorval zal gebeuren, niet zeer verre is. IV. En ten lesten, indien het lighaam wel gestelt is: niet alleenlijk voor zo veel de gezontheit aangaat; maar ook dat het vry en onbelemmert is van alle bekommeringen en zaken, die van buiten de zinnen ontroeren. Hier toe kan ook dienstig zijn dat men op dingen denkt, die gemenelijk diergelijke denkbeelden verwekken. Tot een voorbeelt; Indien men, met d'een, of d'ander sprekende, zuchten hoort, zo zal het gemenelijk gebeuren dat, als men weêr op die persoon denkt, die zuchten, de welken men hoorde, toen men met hem sprak, weêr in gedachten zullen komen. Dit is, waarde Vrient, het geen, dat ik gevoel, zo veel uw vraag aangaat. Ik heb, ik beken 't, zeer kort geweest: maar 't is met voordacht, om aan u stoffe te geven van eerstdaags weêr aan my te schrijven, enz.

In Voorburg, 20. Jul. 1664.