Nagelate schriften

[p. 485]

Tiende Brief.
H. Oldenburg. aan B.d.S.

Myn Heer,

IK acht de vernieuwing onzer gemeenschap door brieven voor een groot deel van onz geluk. Weet dan dat ik uw brief, aan my de 17/27 van Julius gedagtekent, met grote blijschap ontfangen heb; voornamelijk om twee redenen, zo om dat gy uw gezontheit aan my bekent maakte, als om dat hy my van de stantvastigheit uwer vrientschap tot my verzekerde. Hier koomt tot ophoping noch by, dat gy aan my bericht, dat gy 't eerste en tweede deel van Deskartes ^aBeginselen, ^bop de meetkundige wijze betoogt, doet drukken, en zeer mildelijk my een of twee afdruksels aanbied. Ik neem de gift zeer gaerne aan, en verzoek dat gy, zo 't u belieft, dit werk, nu onder de pars zijnde, voor my aan Pieter Serrarius, t'Amsterdam wonende, zend. Ik heb aan hem bevolen dusdanig pakje t' ontfangen, en aan my door een vrient, herwaerts trekkende, over te zenden.

Voorts, zult gy (ik moet het u zeggen) toelaten dat ik ongeduldiglijk verdraag dat gy noch die schriften, de welken gy voor d' uwen kent, by u houd, en onderdrukt? inzonderheit in een gemene Staat, die zo vry is, dat men daar het geen, dat men wil, mag gevoelen, en 't geen, dat men gevoelt, te voorschijn brengen. Ik wilde wel dat gy deur deze verhindernissen heen braakt, voornamelijk dewijl gy uw naam daar af kont houden, en door deze middel buiten alle gevaar blijven.

De vermaarde Boyle is op 't lant vertrokken. Ik zal, zo haast hy weêr in de stat gekeert is, dat deel van uw geleertste brief, 't welk hem aangaat, aan hem gemeen maken, en, zo haast als ik hem gevonden zal hebben, zijn gevoelen van uw ^cbevattingen aan u weêr overschrijven. Ik acht dat gy alreê zijn ^dTwijffelächtige Stofscheider gezien hebt, die, over enige tijt in de Latijnsche taal uitgegeven, en in de buitengewesten verspreid is, en, veel ^eWonderspreuken, die tot de Stofscheidige natuurkunde behoren, begrijpende, ^fd'onderstandige beginselen der stofscheiders onder een streng ^gonderzoek brengt.

Hy heeft onlangs een ander boekje uitgegeven, 't welk misschien

a Principia.

b More Geometrico demonstrata.

c Conceptus.

d Chymista Scepticus.

e Paradoxa Chymico physica.

f Principia hypostatica Spagyricorum.

g Examen.

[p. 486]

noch niet onder uw Boekverbopers verspreid is, en dat ik dieshalven in dit omslag aan u zend; en ik verzoek al voort dat gy deze kleine gift in 't goede neemt. Dit boekje, gelijk gy zien zult, begrijpt in zich een ^hverdediging van de kracht des ⁱparssende luchts, tegen zeker Françiskus Linus, die met zeker ^kkoortje, 't welk men noch verstaan noch zien kan, de ^lverschijnselen, in de nieuwe ^mnaturelijke werkdadige ondervindingen, van de Heer Boyle verhaalt, poogt te verklaren. Lees en overweeg het boekje, en maak uw gevoelen daar af aan my bekent.

Onze ⁿkoninklijke Vergadering vervolgt naerstiglijk, naar haar vermogen, haar voorneemen en ooggemerk, doch houd zich binnen de palen der ^oondervindingen en ^pwaarneemingen, en schuwt alle omweegen van ^qstrijdreedenen.

Men heeft onlangs een voortreffelijke ^rondervinding genomen, die de ^sbeweerders van 't ydel pijnigt, en den ^tgenen, die het tegendeel beweren, zeer wel aanstaat. De zelfde is dusdanig. Dat men de glaze vles A, tot boven toe met water gevult, in 't glaze vat B, daar water in is, met de mont om laeg, en in dit ^uontfangvat, (een nieuwe ^wtoestel van de Heer Boyle, tot de geestkunde behorende,) zet. Dat men ^xlucht voort uit het ^yontfangvat trek. Men zal de ^zbobbels in grote menigte uit het water naar de vlesch A zien opklimmen, en al 't water van daar naar 't vat B, beneden de ^abovenvlakte van 't water, dat daar in is, drijven. Dat men deze twee vaten een of anderhalve dag in deze staat laat, terwijl de lucht ook uit het gezeide ^bontfangvat, door gedurige ^coptrekkingen, uitgeput word. Dat men dan hen uit het ontfangvat neem, en de vlesch A weêr met dit water, daar de lucht uitgetrokken is, vul, en weêr met de mont naar 't vat B keer, en van nieus de beide vaten in ^d't ontfang-

h Desensio.

i Aer elastica.

k Finiculus.

l Phoenomena.

m Experimenta Physico-Mechanica.

n Societas regia.

o Experimenta.

p Observationes.

q Disputationes.

r Experientia.

s Vacuistae.

t Plenistae.

u Recipiens.

w Machina pneumatica.

x Aer.

y Recipiens.

z Bullae.

a Superficies.

b Recipiens.

c Exantlationes.

d Recipiens.

[p. 487]

vat besluit. Als het ontfangvat B, door de behoorlijke ^eoptrekkingen weêr uitgeput is, zal men misschien enige ^fbobbeltjes uit de hals van de vlesch A zien opklimmen, die, tot de ^gtop opstijgende, en door de gedurige optrekking zich uitspreidende, al 't water uit de ^hvlesch, gelijk te voren, weêr nederwaarts zal drijven. Dat men dan de vlesch weêr uit het ⁱontfangvat neem, en met het water, daar de lucht uitgetrokken is, tot boven toe vol, en, gelijk te voren de vlesch omgekeert hebbende, hem weêr in 't ontfangvat zet, 't welk dan gantschelijk leeg van lucht zal worden; en als het vat geheel leeg van lucht is, zal het water in dier voegen in de vlesch blijven hangen, dat het geensins naar beneden zal zakken.

In deze ^kondervinding schijnt d' oorzaak, de welke, volgens Boyle, in d' ondervinding van Toricellus, gestelt word het water om hoog te houden, (te weten dat de ^llucht op 't water in 't vat B legt) gantschelijk wechgenomen te zijn, zonder dat echter het water in de ^mvlesch nederdaalt.

Ik had voorgenomen hier meer by te voegen: maar mijn vrienden en bezigheden beletten my. Ik zal 'er alleenlijk dit noch bydoen, dat, indien 't u belieft de dingen, die gy doet drukken, aan my te zenden, gy 't opschrift uwer brieven en pakjes op deze volgende wijze stelt, enz.

Ik kan deze brief niet sluiten, zonder u van nieus ^hd' uitgeeving van die dingen, die gy overwogen hebt, in te boezemen. Ik zal nooit aflaten van u aan te manen, tot dat gy mijn verzoek voldaan hebt. Ondertusschen, indien 't u belieft enige ^ohooftdeelen van het geen, dat daar in begrepen is, my mede te delen! ô hoe lief zou ik u hebben! hoe grotelijks zou ik my aan u verplicht achten! Vaar wel, in grote voorspoet, en vaar voort met my te begunstigen, gelijk gy doet.

Uw toegenegenste en goetgunstigste

Henr. Oldenburg.

In Londen 10. Aug. 1663.

e Exantlationes.

f Bullulae.

g Summitas.

h Phiala.

i Recipiens.

k Experimentum.

l Aer.

m Phiala.

h Publicatio.

o Capita.