Logo DBNL
Nagelate schriften (1677)

Nagelate schriften

(1677)–Benedictus de Spinoza–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Negende Brief.
Antwoort op de voorgaande B.d.S. aan H. Oldenburg.

Myn Heer,

 

IK heb eindelijk uw brief, naar de welk ik lange tijt verlangt heb, ontfangen. Maar eer ik hier toe treed, zal ik met weinig woorden het geen zeggen, 't welk my belet heeft, voor dezen aan u weêr te schrijven. Na dat ik in April mijn huisgewand herwaarts gevoert had, ben ik naar Amsterdam gereist, daar enigen van mijn vrienden van my verzochten, dat ik aan hen zekere aVerhandeling zou mededelen, te weten het tweede deel van Deskartes bBeginselen, cop de meetkundige wijze dbetoogt, en in 't kort de voornaamste dingen begrijpende, die in ed'Overnatuurkunde verhandelt werden, 't welk ik eertijts zeker Jongeling, aan de welk ik mijn gevoelens niet opentlijk wilde fleren, voorgelezen had. Daar na verzochten zy dat ik, zo spoedig, als mogelijk was, ook het eerste deel, op de zelfde wijze zou toestellen. Ik, om mijn vrienden niet tegen te streven, begaf my voort aan 't werk, en heb het in de tijt van twee weken opgemaakt, en voltooit, en aan mijn vrienden gelevert, die eindelijk van my verzochten dat zy dit alles door de druk in 't licht zouden mogen geven: 't welk zy lichtelijk verkregen, doch op deze voorwaarde, dat iemant van hen in mijn tegenwoordigheit dit werk in een çierelijker stijl zou stellen, en een kleine voorreeden daar aan voegen, daar in hy de lezers zou vermanen, dat ik niet alles, 't welk in deze gVerhandeling begrepen was, voor 't mijne erkende; dewijl +ik niet weinig daar in had geschreven, van 't welk ik geheel anders gevoelde; en dat hy dit met een, of twee voorbeelden zou tonen: al 't welk zeker vrient, aan de welk de toezicht over d'uitgeeving van dit boekje bevolen is, belooft heeft te doen; en om deze oorzaak ben ik enige tijt t' Amsterdam gebleven. Sedert die tijt, dat ik in dit dorp, in 't welk ik nu mijn woning heb, weêrgekeert ben, heb ik naauwelijks voor my zelf konnen wezen, uit oorzaak van mijn vrienden, die my beliefden te bezoeken. Eindelijk heb ik, mijn aangenaamste vrient, enige tijt verkregen, in de welk ik dit aan u zal mededelen, en met enen reden geven waaröm ik toelaat

dat deze hVerhandeling in 't licht zal komen: te weten, dat by deze gelegentheit misschien enigen, die in mijn Vaderlant van de Voornaamsten zijn, gevonden zullen worden, die verlangen zullen d' andere dingen, de welken ik geschreven heb, en voor de mijnen ken, te zien, en dieshalven maken dat ik hen, zonder enig gevaar van ongemak, in 't licht zal mogen geven. Indien dit gebeurt, zo twijffel ik niet of ik zal terstont enige dingen door de druk gemeen maken. Maar indien het anders uitvalt, zo zal ik liever zwijgen, dan mijn gevoelens, tegen wil van mijn Vaderlant, den menschen opdringen, en hen hatelijk tegen my maken. Ik bid u dieshalven, eerwaardige vrient, dat het u belieft zo lang te wachten; want dan zult gy of de iVerhandeling zelve, gedrukt zijnde, of een kort begrip, gelijk gy van my verzoekt, bekomen. En indien gy ondertusschen een, of twee kafdruksels van 't geen, dat alreê onder de pars is, begeert, ik zal u, zo haast ik dit verstaan zal, en te gelijk de middel weet, om hen aan u te zenden, uw believen hier in volgen.

Ik keer weêr tot uw brief. Ik bedank u, en ook de vermaarde Heer Boyle, voor uw klaarblijkelijke gunst tot my, en voor uw goetgunstigheit. Want zo veel bezigheden, en die van zo groot belang en gewicht zijn, en daar meê gy bezich zijt, hebben niet konnen uitwerken dat gy uw vriend zoud vergeten: ja gy belooft gulhartiglijk dat gy op alle wijzen bezorgen zult, dat onze gemeenschap van brieven voortäan niet zo lang afgebroken zal worden. Ik bedank ook ten hoogsten de geleertste Heer Boyle, dat hy my waerdig gekent heeft om op mijn lAanteekeningen, hoewel als in 't voorbygaan, en byna als iets anders doende, t' antwoorden. Zeker, ik beken dat zy niet van zo groot gewicht zijn, dat een zeer geleert man, met de zelfden te beantwoorden, de tijt, die hy in hoger gedachten kan besteden, daar in zou verslijten. Want ik heb niet gemeent, ja my ook niet konnen overreeden, dat deze geleertste Heer, in zijn mVerhandeling van de Salpeter, zich niets anders voorgestelt zou hebben, dan alleenlijk te tonen dat die kinderlijke en beuzelächtige nlering vande ozelfstandige vormen, en phoedanigheden, enz. op een zwakke grontvest steunen. Maar dewijl ik my ingebeeld heb, dat deze vermaarde Heer de natuur van de Salpeter aan ons heeft willen verklaren, te weten dat hy een qanderslachtig lighaam is, uit rvaste en vluchtige delen sbestaande; zo heb ik door mijn verklaring willen tonen, ('t welk ik acht genoech, en meer genoech getoont te hebben) dat wy alle de tverschijnselen van de Salpeter, immers de genen, die ik ken, zeer lichtelijk konnen verklaren: hoewel wy niet

toestaan dat de Salpeter een uanderslachtig, maar een wgelijkslachtig lighaam is. Dieshalven stond niet aan my, te tonen dat het xvast zout de ydroezem van de Salpeter is, maar alleenlijk zt' onderstellen; op dat ik zien zou hoe deze vermaarde Heer aan my zou konnen tonen, dat dit zout geen droezem is, maar gantschelijk nootwendig om de awezentheit van de salpeter te stellen, zonder de welke hy niet bevat kan worden: om dat ik, gelijk ik gezegt heb, achtte dat deze vermaarde Heer dit heeft willen tonen. Ik heb wel gezegt dat het bvast zout copeningen heeft, naar de maat der dsalpeterdeeltjes euitgeholt: maar dit was niet nodig om de fherstelling van de salpeter te verklaren. Want uit het geen, dat ik gezegt heb, namelijk dat de herstelling van de salpeter alleenlijk in de gbestandigheit van des zelfs hgeest bestaat, blijkt klarelijk dat alle kalk, welks iopeningen zo eng zijn, dat zy de salpeter deeltjes niet konnen bevatten, en welker kzijden lslap zijn, bequaam is om de mbeweging van de ndeeltjes des salpeters ote stuiten, en dieshalven om, volgens mijn ponderstelling, de salpeter zelf te qherstellen. 't Is dan geen wonder dat men ander rzout vind, te weten dat van swijnsteen en van tpotäsch, door 't welk de salpeter herstelt kan worden. Maar ik heb daaröm alleenlijk gezegt dat het uvast zout van de salpeter wopeningen heeft, naar mate van de salpeter deeltjes uitgeholt, om reden te geven waaröm het vast zout van de salpeter bequamer is tot de salpeter in dier voegen te herstellen, dat hy weinig van zijn voorgaande gewicht verschilt. Ja hier uit, dat men andere xzouten vind, met de welken de salpeter yherstelt kan worden, meende ik te tonen dat de kalk van de salpeter niet verëischt wierd om de zwezentheit van de salpeter te astellen, zo deze vermaarde Heer niet gezegt had dat 'er geen bzout is, 't welk calgemeender is, dan dit, te weten de salpeter; en dat hy dieshalven mogt zeggen dat het in dde wijnsteen, en in ede potäsch verborgen kon wezen.

Voorts, dat ik gezegt heb dat de fsalpeterdeeltjes in groter gopeningen van fijner hstoffe omringt worden; ik heb dit, gelijk de vermaarde Heer aanteekent, uit id' onmogelijkheit van k't ydel besloten. Maar ik weet niet waaröm hy d' onmogelijkheit van 't ydel een londerstelling noemt, dewijl het klarelijk hier uit volgt, dat 'er geen meigenschappen van n't niets zijn. Ik ben verwondert van dat de vermaarde Heer hier aan twijffelt, dewijl hy vast schijnt te stellen dat 'er geen ozakelijke toevallen zijn. Zou 'er, ik bid u, een zakelijke toeval wezen, zo 'er phoegrootheit zonder qzelfstandigheit was?

Wat d' oorzaken van r't onderscheit des smaaks van de ssalpetergeest, en van de usalpeter zelf aangaat, ik moest hen wvoorstellen, om te tonen hoe ik, uit het onderscheit alleen, 't welk ik alleenlijk tusschen de geest van de salpeter, en de salpeter zelf heb willen toelaten, zonder enige opzicht op het xvast zout te hebben, zeer lichtelijk des zelfs yverschijnselen kan verklaren. Voorts, het geen, dat ik van de zbranding van de salpeter, en van ad' onbrandelijkheit van de bgeest des salpeters gezegt heb; dit conderstelt niets anders, dan dat 'er, om in enig lighaam vlam t' ontsteeken, dstoffe verëischt word, die de delen van dat lighaam van malkander scheid en beweegt; en ik acht dat deze twee dingen door de dagelijksche eervarentheit genoech geleert en aangewezen worden.

Ik ga tot fd' ondervindingen voort, die ik bygebracht heb, niet om dat ik gvolstrektelijk, maar op dat ik, gelijk ik huitdrukkelijk gezegt heb, enigsins mijn verklaring zou bevestigen. De vermaarde Heer dan brengt tegen d' eerste iondervinding, die ik bygebracht heb, niets anders in, dan dat ik zelf met zeer uitgedrukte woorden aangetekent heb, zonder gantschelijk iets van d' andere dingen te zeggen, die ik ook ondervonden heb, om minder achterdocht in het geen te hebben, 't welk de vermaarde Heer met my aanteekent. Dat hy wijders op de tweede ondervinding inbrengt, namelijk dat de salpeter deurgaans door zeker kzout, het gemeen zout gelijkende, van deze ldroezeming ontslagen word; hy zegt dit alleenlijk, zonder het te bewijzen. Want ik heb, gelijk ik alreê uitdrukkelijk heb gezegt, dit niet bygebracht, om daar door die dingen, de welken ik gezegt heb, te bevestigen, maar alleenlijk om dat zy die mondervindingen, van de welken ik heb gesproken, en die, gelijk ik getoont heb, met de reden overëenkomen, enigsins schenen te bevestigen. Voorts, dat hy zegt dat de salpeter nd' opklimming tot okegeltjes met andere pzouten gemeen heeft; ik weet niet wat dit ter zaak doet. Want ik sta toe dat andere zouten ook qdroezems hebben, die, zo men hen daar af ontslaat, rvluchtiger worden. Ik zie ook dat 'er tegen de darde sondervinding niets bygebracht word, 't welk my raakt. Ik heb geächt dat deze edele Schrijver, in de vijfde tAfdeeling. Deskartes berispt; 't welk hy ook in andere plaatsen, volgens de vryheit van te philosoferen, die aan yder toegestaan is, zonder nadeel van d' edelheit van een van beide, gedaan heeft: 't welk misschien anderen, die Deskartes uBeginselen gelezen hadden, en aan de welken ik ook zijn brief heb getoont, na dat ik hem ontfangen had, geächt hebben. Ik zie noch niet dat de ver-

maarde Heer zijn wmening opentlijk verklaart: want hy zegt noch niet, of de salpeter ophoud salpeter te wezen, zo des zelfs xzichtbare kegeltjes, van de welken hy alleenlijk spreekt, gelijk hy zeet, yafgeschraapt wierden, tot dat zy in een zevenwijtgrondige, of in een andere gestalte veränderden. Doch ik scheid hier af, en ga tot het geen voort, 't welk de vermaarde Heer op die dingen antwoord, de welken ik van de dartiende tot aan d' achtiende aAfdeeling aangemerkt heb. Ik antwoort hier op, dat ik openhartiglijk belijd, dat deze bondervinding van de salpeter wel zeer treffelijk in zich is, om de natuur van de salpeter op te speuren, na dat wy de cwerkdadige beginselen van de dWijsbegeerte kennen, en ook na dat wy te voren bevonden hebben, dat alle everänderingen der lighamen naar de wetten van de fwerkdaat geschieden. Maar ik ontken dat dit klarelijker en opentlijker uit deze gezeide ondervinding volgt, dan uit veel andere ondervindingen, die dagelijks voorkomen, uit de welken dit echter niet betoogt word. Voorts, dat de vermaarde Heer zegt dat hy deze zijn ondervinding niet zo klarelijk by anderen aangewezen en verhandelt heeft gevonden; hy heeft misschien iets tegen Verulamius en Deskartes redenen, (hoewel ik zulks niet kan zien) daar meê hy meent dat hy hen wederleggen kan. Ik zal hun gredenen hier niet bybrengen, om dat ik acht dat deze vermaarde Heer niet onkundig daar af is. Ik zal echter dit zeggen, dat zy gewilt hebben dat de hverschijnselen met hun reden zouden overëenkomen. Indien zy nochtans in enige dingen gedoolt hebben; zy waren menschen: en ik acht dat hen alles, dat menschelijk is, overkomen kon. Hy zegt wijders, dat 'er groot iverschil is tusschen die dingen (te weten de kvoorkomende en twijffelächtige ondervindingen, die ik bygebracht heb) van de welken wy niet weten wat de natuur daar toe bybrengt, en die 'er tusschenkomen, en tusschen de genen, van de welken zekerlijk blijkt wat daar toe bygebracht word. Maar ik zie noch niet dat de vermaarde Heer de natuur van die dingen, die in dit londerwerp bygebracht worden, verklaart heeft; te weten van de mkalk des salpeters, en ook van de ngeest van deze leste: in voegen dat deze twee dingen niet minder duister schijnen, dan de genen, die ik bygebracht heb, te weten de gemene kalk, en 't regenwater, uit welker samenmenging hitte voortkoomt. Wat het hout aangaat, ik sta toe dat het een olighaam is, 't welk meer te pzamengezet is, dan de salpeter. Maar zo lang ik de natuur van beide niet ken, en niet weet op wat wijze de hitte in beide voortkoomt; wat zal dit tot de zaak doen? Wijders, ik weet niet hoe de vermaarde

Heer dart verzekeren dat hy weet wat de natuur in dit qonderwerp, van 't welk wy spreken, bijbrengt. Met welke reden, ik bid u, zal hy aan ons konnen tonen dat deze hitte niet uit enige rzeer fijne stoffe voortgekomen is. Hy kan, naar mijn oordeel, hier uit, dat 'er aan 't voorgaande gewicht weinig ontbroken heeft, niets besluiten; ja zelfs niet schoon 'er niets aan ontbroken had. Want wy zien hoe lichtelijk enige dingen, door bijvoeging van enige weinige stoffe, deurgeverwt konnen worden, zonder dat zy daaröm zwaarder, of lichter zijn, zo veel 't gevoel aangaat. Ik kan dieshalven niet zonder reden twijffelen of 'er niet misschien enige dingen te gzamen gelopen zijn, die men geensins met de hzinnen heeft konnen bemerken; voornamelijk zo lang als men niet weet hoe alle deze iveränderingen, die de vermaarde Heer in zijn kondervinden waargenomen heeft, uit de gezeide lighamen hebben konnen geschieden. Ja ik hou voor zeker en gewis dat de lhitte en mopkoking, die van de vermaarde Heer verhaalt word, uit een nbijkomende stoffe gesproten is. Wijders, ik acht dat lichtelijker uit de od' opkoking van 't water (ik zwijg nu van de proering) besloten kan worden, dat de qbeweging des luchts d' oorzaak is, daar uit de rklank voortkoomt, dan uit deze sondervinding, daar in men van de natuur der dingen, die te tzamenlopen, onkundig is, en daar in men ook de uhitte waarneemt, van de welke men niet weet hoe, of van welke oorzaken zy gesproten is. Eindelijk, daar zijn veel dingen, die gantschelijk geen reuk afgeeven, welker delen echter, zo zy enigsins bewogen, en warm worden, zich terstont doen rieken, en, zo men hen weêr doet kout worden, geen reuk meer hebben; immers voor zo veel men met de menschelijke wzinnen bemerkt: gelijk, tot een voorbeelt, de Barnsteen, en andere dingen, van de welken ik niet weet of zy meer te xzamengezet zijn, dan de salpeter.

De dingen, die ik op de vierëntwintigste yAfdeeling aangetekent heb, tonen dat de zsalpetergeest geen azuivere geest is, maar overvloet van bsalpeterkalk, en van andere dingen heeft; en dat ik dieshalven twijffel of de vermaarde Heer dit, 't welk hy zegt door behulp van een schaaltje bevonden te hebben, (te weten dat het gewicht van de salpetergeest, die hy cingedropen heeft, omtrent gelijk was met het gewicht van 't geen, dat dmet gedruis verloren was) zorgvuldiglijk genoech heeft konnen waarneemen.

Eindelijk, hoewel het ezuiver water, zo veel het oog aangaat, de fglaszouten eerder zou konnen gontbinden, zo kan het, dewijl 't eerder een handerslachtig lighaam, dan lucht is, niet zo veel

igeslachten van klighaamtjes hebben, als de lucht, welker lighaamtjes zich deur alle de lpijpjes van de kalk konnen minvlijen. Dieshalven, dewijl het water voornamelijk uit zekere ndeeltjes van een enig ogeslacht bestaat, die de pkalk tot aan zekere qpaal konnen rontbinden; ('t welk de lucht niet kan doen) zo volgt hier uit, dat het water veel gezwindelijker, dan de lucht, de kalk tot die paal zal ontbinden. Maar dewijl, in tegendeel, de lucht uit sdikker, en ook uit veel tfijnder, en uit alderhande udeeltjes bestaat, die deur veel enger wpijpjes, dan daar de deeltjes van 't water konnen deurdringen, zich op veel wijzen konnen invlijen; zo volgt hier uit dat de lucht, hoewel niet zo gezwindelijk, als het water, te weten om dat het niet uit zo veel deeltjes van xalle geslachten bestaat, echter veel beter en fijnder de ykalk van de salpeter kan zontbinden, en de zelfde azwakker, en dieshalven bequamer maken, om de bbeweging der deeltjes van de csalpetergeest stil te doen staan. Want dd'ondervindingen dwingen my noch veel groter onderscheit tusschen de salpetergeest, en de esalpeter zelf t'erkennen, dan deze, dat de fsalpeterdeeltjes rusten, en die van de salpetergeest met grote drift onder malkander gedreven worden: in voegen dat 'er een zelfde gonderscheit tusschen de salpeter, en des zelfs geest, als tusschen 't ys en 't water is. Maar ik dar u niet langer met deze dingen ophouden. Ik vrees dat ik al te langwijlig geweest zal hebben, hoewel ik getracht heb zo kort te zijn, als 't mogelijk is. Indien ik echter lastig ben geweest, zo verzoek ik dat gy my dit ten goede houd; gelijk ook dat het u belieft het geen, dat van een vrient openhartiglijk en oprechtiglijk gezegt is, ten besten uit te leggen. Want ik heb ongeraden geöordeelt hier af gantschelijk te zwijgen, als ik weêr aan u zou schrijven. De dingen echter, die my niet aanstaan, voor u te prijzen, zou enkel gevlei zijn; 't welk ik het gevarelijkste en verfoejelijkste in alle vrientschap acht. Ik heb dieshalven besloten mijn hmening zo veel, als my mogelijk was, te verklaren, en geöordeelt dat 'er aan iWijsbegerigen niets aangenamer zou wezen. Indien gy ondertusschen meer geraden vind deze gedachten eerder in 't vuur te werpen, dan aan de geleertste Heer Boyle te behandigen; zy zijn in uw handen: doe zo, als 't u belieft, zo gy slechs gelooft dat ik op het meeste tot u, en tot de vermaartste Heer Boyle genegen ben, en hen ten hoogsten bemin. Ik beklaag my dat ik, uit oorzaak van mijn geringheit, dit niet, dan met woorden, kan tonen. enz.


Vorige Volgende