Nagelate schriften

[p. 488]

Elfde Brief.
H. Oldenburg. aan B.d.S.

Myn Heer,

DAar zijn naauwelijks drie of vier dagen verlopen, toen ik de brief, aan u geschreven, met de gewone bode afzond. Ik gedenk daar in aan zeker boekje, van de Heer Boyle geschreven, en 't welk ik aan u zou zenden. Daar was toen geen hoop van zo spoedig een vrient te vinden, die het meê zou nemen. Sedert die tijt is 'er iemant voorgekomen, spoediglijker, dan ik gedacht had. Ontfang dan nu het geen, 't welk ik toen niet kon zenden, en met enen de wensch van welstant van de Heer Boyle, die nu van het lant weêr in de stat gekeert is. Hy verzoekt dat gy met de voorreeden over zijn ^aOndervinding, zo veel de salpeter aangaat, te raat zult gaan, en zegt dat gy daar uit het ware einde en ooggemerk, 't welk hy zich in dit werk voorgestelt had, zult verstaan: dat is, te tonen dat de ^bbesluiten van een ^cbondiger Wijsbegeerte, die nu weêr te voorschijn koomt, door klare ^dondervindingen verklaart, en best zonder de ^evormen, ^fhoedanigheden en beuzelächtige ^gbeginselen der Scholen uitgelegt konnen worden: maar dat hy geensins voorgenomen heeft de natuur van de salpeter aan te wijzen, noch ook de dingen te verwerpen, de welken iemant van de ^hgelijkslachtigheit der ⁱstoffe, en van de verscheidenheit der lighamen, uit de ^kbeweging en ^lgestalte, alleenlijk aan ^md'ondervinders, kan bekent maken. Hy zegt dat dit alleenlijk zijn ooggemerk heeft geweest, dat de verscheide ⁿsamenzettingen der lighamen hun verscheide ^oonderscheiden inbrengen, dat daar uit zeer verscheide ^pgewrochten voortkomen, en dat de ^qWijsbegerigen en anderen, zo lang men ^rd' ontbinding niet op ^sd' eerste stoffe gedaan heeft, met recht enige ^tanderslachtigheit daar uit besluiten. Ik acht ook niet dat 'er in de zaak zelve enig ^uverschil tusschen u en de Heer Boyle is.

Voorts, dat gy zegt, dat alle de ^wkalk, welks ^xopeningen t' eng zijn om de ^ysalpeterdeeltjes te konnen behouden, en welker ^zzijden ^aslap zijn, bequaam is tot de ^bbeweging dersalpeterdeeltjes te stuiten, en dieshalven dienstig om de ^csalpeter zelf te herstellen; de Heer Boyle antwoord hier op, dat, zo hy met d' andere kal-

a Experimenta.

b Placita.

c Philosophia solidior.

d Experimenta.

e Formae.

f Qualitates.

g Elementa.

h Homogeneitis.

i Materia.

k Motus.

l Figura.

m Experientes.

n Texturae.

o Discrimina.

p Effectus.

q Philosophi.

r Resolutio.

s Materia prima.

t Heterogeneisas.

u Discrimen.

w Calx.

x Meatus.

y Particulae nitri.

z Parjetes.

a Languidi.

b Motus.

c Nitrum.

[p. 489]

ken van de ^dsalpetergeest vermengt word, echter met hen niet alle de salpeter te zamen gezet zal worden.

Wat de ^eredenering aangaat, die gy gebruikt, om ^f't ydel om verre te werpen, Boyle zegt dat hy de zelfde kent, en te voren gezien heeft; maar dat hy geensins daar op gerust is; met toezegging dat 'er elders gelegentheit zal voorkomen, om daar af te spreken.

Hy verzoekt ook, dat ik aan u zou vragen, of men aan hem een ^gvoorbeelt kan verschaffen, in 't welk twee sterkruikende lighamen, tot een gemaakt, een lighaam, dat gantschelijk zonder reuk is, (te weten de ^hsalpeter) kan uitmaken. Hy zegt dat de salpeter zodanig is, dewijl des zelfs ⁱgeest een zeer lelijke reuk afgeeft, en de ^kvaste salpeter niet zonder reuk is.

Hy verzoekt wijders, dat gy wel zult overwegen of gy een bequame ^lvergelijking tusschen 't ys en 't water met de ^msalpeter, en des zelfs ⁿgeest stelt: dewijl het geheel ys alleenlijk tot water ^oontbonden word, en 't ys, zonder reuk zijnde, weêr tot water geworden, reukeloos blijft: maar men vind verscheide ^phoedanigheden tusschen de ^qsalpeter geest, en het ^rvast zout van de salpeter, gelijk zijn gedrukte ^sVerhandeling genoech aanwijst.

Ik verstond van onze deurluchtige Schrijver, terwijl ik met hem van deze zaak redeneerde, deze en diergelijke dingen, daar af ik verzekert ben dat ik hen, uit oorzaak van de zwakheit mijner geheugenis, niet kan herhalen, zonder hem in zijn achting te verkorten.

Dewijl gy 't voornaamste van de zaak toestemt, zo wil ik my hier niet wijder uitbreiden. Ik zou eerder raden dat gy beide uw verstanden te zamen voegde, om u uit strijt in de ^uware en bondige Wijsbegeerte t' oeffenen. Dat het aan my geöorloft zy u voornamelijk te vermanen voort te varen in de ^wbeginselen der dingen, volgens de schranderheit van uw vernuft in de ^xWiskunde, weêr te zamen te voegen; gelijk ik, zonder ophouden, mijn vrient Boyle aanmaan, dat hy de Wijsbegeerte door ^yondervindingen en ^zwaarneemingen, veelmaal en ^anaaukeuriglijk genomen, zal bevestigen en verklaren. Gy ziet, waardste vrient, waar ik naar tracht, en wat ik begeer. Ik weet dat onze ^bWijsbegerigen in dit Rijk geensins in hun ^condervindelijke dienst zullen ontbreeken: en ik heb my niet minder overreed dat gy ook uw ampt naerstiglijk zult uitvoeren, wat de gemene ^dWijsbegerigen, of ^eGodgeleerden daar tegen prevelen, of uitvaren. Ik heb in mijn voorgaande brieven u alreê door veel woorden hier toe aangemaant, en zal dieshalven nu zwijgen, om geen walging in u te veröorzaken. Ik verzoek ten minsten dit wij-

d Spiritus nitri.

e Ratiocinium.

f Vacuum.

g Exemplum.

h Nitrum.

i Spiritus.

k Nitrum fixum.

l Comparatio.

m Nitrum.

n Spiritus.

o Resolvi.

p Qualitates.

q Spiritus nitri.

r Salfixum.

s Tractatus.

u Philosophia genuina & solida.

w Princopia.

x Mathematica.

y Experimenta.

z Observationes.

a Accuratè.

b Philosophi.

c Munus experimentale.

d Philosophi.

e Theologi.

[p. 490]

ders van u, dat gy, zo gy iets aan de druk bevolen hebt, 't welk gy over Deskartes geschreven, of uit d' eige schatkisten van uw verstant gehaalt hebt, het zelfde door de Heer Serrarius op het spoedigste aan my belieft te zenden. Gy zult my zo veel t' engelijker aan u verplicht houden, en verstaan dat ik, in alle voorkomende gelegentheden, ben

Uw toegenegenste

Henr. Oldenburg.

In Londen 4/14 Aug. 1663.