Gerard Kornelis van het Reve en De groene anjelier

□ Het Spiegeleffect (bis)

Al meer dan eens heb ik het in mijn Reve Boek over het ‘ik’ van de schrijver gehad, dat zich spiegelt in de ‘ander’. In De Taal Der Liefde is de nadrukkelijkheid van dit homoseksuele aspect iets nieuws. In Op Weg Naar Het Einde en Nader Tot U staat om zo te zeggen de spiegel (de Tiradelezer) in een hoekje van de schrijfkamer. Hier nu heeft Van het Reve de nieuwe spiegel (Carmiggelt) midden in zijn schrijfkamer gezet. Het spiegeleffect wordt expliciet gesteld.

In de eerste brief wordt de spiegel nog wat opgepoetst. Kijk: ‘We vonden het erg plezierig, dat jullie ons giste-

[p. 243]

ren konden ontvangen. De konversaatsie beurde mij enigszins op. (Ik ben vaak panies bevreesd, dat ik nooit meer zal kunnen schrijven.)’ Het terugvallen op het ‘ik’ wordt nog tussen haakjes geplaatst. Met moeite kan je dit een narcistisch aanloopje noemen. Maar erg duidelijk wordt het dan wél in de tweede brief: ‘Jij bent een groot talent, maar je leven wordt niet vergiftigd door mateloze ambietsie, zoals het mijne: wat ik mezelf opleg te schrijven, moet zo ongeveer het mensdom verlossen, op zijn minst.’ En: ‘Ik ben een romanticus, jij een causeur...’ Met direct daarop volgend, een indirecte zelfspiegeling: ‘Het enige wat mij erg lijkt in jouw lot, dat is dat je je moet bezighouden met gewone, “normale” mensen.’ Beleefdheidshalve begint Van het Reve met het voorrang verlenen aan Carmiggelt. Al spoedig is het narcisme te sterk en plaatst hij zijn ‘ik’ voorop. Door het indirect terugvallen op het ‘ik’, weet hij de wetten van de vriendschap te beveiligen. Let goed op. Wil Gerard Kornelis een nieuw Boek, dan moet hij listig te werk gaan. Hij moet Carmiggelt aan de praat houden, want weigert zijn Spiegel het schrijfspel mee te spelen dan valt het nieuwe boek in het water.

Wat ik enigszins als (hypo)these heb vooropgezet, namelijk dat het schrijven een vergoddelijkingsproces onderging (de ‘Donkere Nacht’ uit Op Weg Naar Het Einde), wordt hier ruimschoots door tientallen en tientallen verwijzingen naar het schrijverschap bewezen. Toen ik het in mijn tweede hoofdstuk over de reviaanse Huistaal had, heb ik het Reve Citatenboek samenstellend, twintig

[p. 244]

gewichtige uitspraken omtrent de schrijfdaad en het schrijverschap uit hun verband genomen. De meeste zijn uit dit epistolaire hoofdstuk afkomstig. De lezer(es) die dit wenst, kan aan de hand ervan zelf deze brieven reconstrueren.⁽²⁷⁰⁾ Zonder in herhaling te vallen, volstaat de verklaring dat dit spiegeleffect als homoseksueel mechanisme zoals uiteengezet hierboven, voor de gehele duur van dit ruime derde hoofdstuk werkzaam is.

(270) Zie Tweede Hoofdstuk, voetnoten 24 t.e.m. 43.