|
| |
| |
| |
Frisian Dream
Henny Westerdijk en Wietske Westerdijk-Popma fan Gosford-NSW, Australië.
Mei it ôfdankte fleantúchje fan de Australise Posterijen is it fan Batemans Bay oer Wollongong noch gjin oere fleanen. Wy ha de hurde wyn fensiden. No en dan liket it tastel gjin puf mear te hawwen, dan trillet it metalen bealchje as in laam ûnder it skiep. ‘Ja, it waait my hurd genôch,’ ropt de piloat mei syn hege stim. ‘Ik haw it ris hân, doe sette ik de kiste mar op de Highway 42 del. Fansels rjocht yn 'e stoarm op delkomme. Dat wie by Goodiwindi. Doe't ik it asfalt tipte, wie 't ek daalk ho. En doe? Doe waaide ik mei de hiele handel achterút fan de dyk ôf.’
Hoe faak haw ik myn lot net yn hannen lein fan in poerfrjemde bestjoerder? Dizze reis giet my lykwols net nei 't sin. It is neat gedaan om mei dit waar krekt by de kustline del te fleanen. Net allinne de see mar ek de loft liket yn dizze sône yn ûnstjoer. Mar wat seur ik, de piloat haw ik der fan 'e moarn sels om frege, ik woe ommers mei alle geweld Botany Bay út 'e loft wei besjen.
Under my slikket de Grutte Oseaan oan it kontinint, in oseaan mei it skom op 'e bek. Ik sjoch in raffelige en ûneinige kustline, dy't him yn tûzen bochten wringt en oan wjerssiden yn de dize ferdwynt. Steile hichten, smelle strânen, ynhammen mei binnenmarren. En dan ynienen is der it stowen fan de wetterfal fan Heatcote. Wy sakje, meitsje in bocht, de piloat wol my wer wat moais sjen litte.
‘Ik haw it wol sjoen, Sammy, lit ús sjen oare kant Sydney te kommen.’ Syn namme is Samuel McKinsey, dat is it iennige wat ik
| |
| |
fan de man wit. Lykas de measte Ausi's is er samar mei dy thús, ‘'t Komt wol goed,’ ropt er mei skel lûd, ‘ik set 'm strak perfekt foar dy yn 't stof. Perfèkt!’
Op dat stuit nim ik, skean ûnder my, yndie waar wat ik sa graach sjen woe: Botany Bay. Al salang riisde it byld fan dizze baai foar my op, mar dat wie nei it lêzen fan it boek ‘De fatale kust’, it meislepende epos oer Australië. Dêryn beskriuwt de nei Amearika emigrearde Australiër Robert Hughes hoe't goed twa ieuwen lyn kaptein James Cook dizze kusten ôfstrúnde en se yn kaart besocht te bringen. Wat Cook en syn bemanning hjir doe oantroffen wie in noch folslein mysterieus kontinint. Noch noait hie in blanke op dit plak foet oan wâl setten. It wie deselde kust, mei dêrachter itselde lân, dat in jiermennich letter ta gefangenis makke wurde soe foar tûzenen ûndogense Angelsaksen. Minsken dy't graasje foar de galge krigen hiene mar no dan foargoed ‘opromme’ wurde moasten.
Wiene it allegearre wol kriminelen? Yn elk gefal gie it om ferhûddûke folk. Ut kleare earmoed hie immen it himd fan buorfrou fan 'e line stellen. Of der wie immen betrape wylst er in laam fan in boer mei hûndert skiep ynpikt hie omdat syn bern hast omkamen fan honger en ellinde. Dy alderferskuorrendste misdied kaam net ûngelegen, want yn de nije koloanje oan 'e oare kant fan 'e wrâld koe it Ingelân fan ein achttjinde, begjin njoggentjinde ieu wol wat goedkeap wurkfolk brûke.
Huges skriuwt: ‘Om dizze minsken hinne siet dêrnei yn dizze fiere oarde foar altyd de loft en de see. Dat hiele transparante doalhof fan de súdlike Stille Oseaan, dy't foar yn totaal 62.000 gefangenen yn in 22.000 kilometer grouwe, net te oerwinnen muorre feroare wie.’
Botany Bay strûpt ûnder ús troch. De baai is grutter as ik tocht hie. ‘Doe't it earste skip mei boeven Botany Bay ynfear,’ wit Samuel McKinsey, ‘siet der tafallich krekt in keppeltsje ynboarlingen te fiskjen. Nei't harren nomadebestean tûzenen jierren gewoan syn gong gean kinnen hie, waarden se ynienen ferballe. En hoe! Der skode my in frjemd gefaarte de baai yn!’ Sam sit te fertellen as hie er der sels by west: ‘Guon fan de wyldemannen stoden fan benaudens de bosk yn, oaren stiene driigjend mei de spear klear, noch wer oaren seagen allinne mar even op en fisken doe gewoan
| |
| |
troch. Want sa giet dat.’ Sam hat it allegearre fan hearren en sizzen; hy blykt, lykas it grutste part fan de Australiërs, ‘De Fatale Kust’ of oare skiednisboeken oer eigen lân noch net lêzen te hawwen. Wa wol ek op sa'n ynkringende wize konfrontearre wurde mei it feit dat in grut persintaazje fan de befolking in neikommeling is fan it rapalje?
Ik oerskôgje ûnder my de fatale kust en sjoch it foar my: tachtich persint fan de minsken dy't de ferskriklike seereis fan 20.000 kilometer oerlibben wurde fan 't skip jage. Ik sjoch se mei swiere kettingen om 'e ankels it strân op stroffeljen, ik hear de swipe op bleate rêgen kletsen. Even fierderop wurde se troch de militêren en earste kolonisten oan 't wurk setten. Want sa gie it.
Acht generaasjes neikommelingen fan al dy boeven, oanfolle mei noch folle mear frije kolonisten út inkelde tsientallen ferskillende lannen, hawwe fan Australië makke wat ik hjoed ûnder my trochgliden sjoch: De urbane bousels fan Sydney-City, mei dêromhinne in einleaze see fan huzen; in iepen stêd mei in opperflakte sa grut as heal Fryslân. Fan de likernôch 16 miljoen Australiërs wenje in stikhinne tsien miljoen yn de fiif grutte stêden.
‘Ek hjir rint it dochs al sa ûnbidich wide en lege plattelân noch leger as it al is,’ sei Samuël fan 'e moarn. Hy hat yn alle úthoeken fan it lân foar de posterijen en de feeartsenijkundige tsjinst flein, hy wit hoe't it gie en noch giet: Yn it doarp moat de lanboukoöperaasje fusearje, it fabryk mei de silo's komt leech te stean en it lytse bûterfabrykje hat sa ek gjin takomst mear. Fan de weromstuit kin de boerelienbank ek mar better fusearje en ticht gean. Sa hat hjir en dêr yn trije jier 25 persint fan de húshâldingen harren doarp ferlitten. Dêrtroch komt ek yn de krudenierswinkel en it postkantoarke de klad. Minder klanten, minder hannelingen. Yn de hiele wrâld wurdt it doarp fermoarde troch de statistiken. De gefoelichste klap is altyd as de skoalle ticht giet. ‘Earst dan begjint de mienskip dea te blieden,’ hearde ik Samuel bewearen. Fiifhûndert meter boppe de ‘fatale kust’ stelt hy no opnij fêst dat dit plattelânsfenomeen in mondiale oangelegenheid is; it giet yn it iene gebiet allinne wat stadiger en mei wat mear ferdrach as yn it oare. ‘Yeah, we're living in a Global Village.’ De hiele wrâld is ien en itselde doarp wurden; wêr hearde ik dat earder?
| |
| |
It kafetaria op 'e hoeke dat op 't lêst ek noch ticht giet, omdat McDonald's op it plak fan de lege lânboubank komt. Sa gie dat ommers ek yn Kawerau yn Nij Seelân, yn Smithon op Tasmanië, yn Rafaela yn Argentinië, yn Rocky Mountain House yn Kanada, yn Warns yn Fryslân. Nei't dêr ferline jier opnij in skoalbern deariden waard, in bern mei in mondiale namme, waard der in boerd oan 'e kant fan 'e dyk delsetten mei de tekst ‘Tink om 'e bern’.
In healoere letter set Samuel McKinsey it masyntsje del yn it readbrune stof fan it landingsstrypke fan in grutte skieppeboer by Gosford. Daalk sil ik ôfhelle wurde troch Folkert Lammens Popma fan Ljouwert, dy't hjir tafallich omswalket. No tafallich: hy is op famyljebesite by syn suster Wietske en sweager Henny Westerdijk. Dy rintenierje yn dizze omkriten. Om Folkert te berikken moast ik de jûns tefoaren op 't lêst it nûmer fan syn mobile tillefoan draaie; itselde nûmer dat ik ek draai as ik Folkert út It Hearrenfean wei yn Ljouwert oan 'e tillefoan ha wol. It slagge wûnderbaarlik, hy naam op wylst er earne yn Australië yn 'e tún siet te kofjedrinken. ‘Global Village’.
Noch gjin kertier nei de landing swaait der in auto de landingsstripe op. As it stof oplutsen is, stiet Folkert al deun foar my. Hy rydt my oer koarkdroege heuvels. Fierderop wurdt it fjild griener en griener. Fierder ride wy, lâns bosk en troch iepen fjild. ‘Sjoch, dêr is it, op dy gloaingen dêre.’ Yn 'e fierte binne de hichten fan Mangrove te sjen. ‘As it treft wol dêr yn in kâlde julymoanne wolris in pear hânbree snie falle.’ Fan ien fan 'e heuveltoppen kinne wy even letter yn 'e fierte it wazige blau sjen fan de Stille Oseaan.
Wy swaaie it hiem op fan in royale bungalow. Hjir blykt elke middei besite te kommen. Fêste gasten: in swerm fan wol santich lorrykeets oftewol yn bluisterige kleuren útdoste lytse pappegaaikes. De fûgels komme by Hindrik en Wietske Westerdyk om harren in ferhaal te fertellen. It is it ferhaal fan de deastille bosken mei reusachtige eukalyptusbeammen. Kolossale stammen dy't blykber harren geheimen allinne priisjouwe oan dizze wûnderbaarlike grien-oranje fûgeltsjes mei reade befkes en in grutte bek.
Wy treffe it: as wy oankomme binne de pappegaaikes krekt útferteld en fleane yn in wylde wolk werom nei de bosk. Yn de tún
| |
| |
fan Henny en Wietske rûkt it nei kofje. En foar dizze gelegenheid nei swiete koeke út Sint Jansgea. De wyn is ôflannich wurden. In droege pûster, opwaarme boppe de woastinen fan Queensland, rûst troch de beammen. Fierderop steane de gombeammen yn 'e knop. Oer in wykmennich, sa tsjin de krystdagen, sille se pronkje yn miskien wol it moaiste read dat it Súdlik Healrûn ken. Fierderop pronkje de ynblauwe jaceranda's. De bluisterige beammen koene harren net langer ynhâlde en steane yn folle bloei. Earst as se oer in wykmennich harren blommen ferlieze, komme de biêden oan de jaceranda. Australise logika: De maityd ropt om kleur, de simmer skreaut om skaad.
Henny en Wietske, al aardich op jierren. Har eagen hawwe it djipblauwe fan de jaceranda. De hûd op syn pezige wurkershannen is teistere troch de Australise sinne. Earst pratend mei no en dan noch in Ingels wurd dertuskentroch, letter djipper silend yn harren earste taal.
‘Wy binne twa kear emigreard,’ seit Henny, ‘earst nei Tasmanië, en dêrwei letter hjir nei it fêstelân. Ja, wy hawwe it ússels net maklik makke.’
‘Wy hawwe it no goed, wy binne teminsten tefreden,’ seit Wietske.
Hy pakt syn kuierstôk, komt wat kerbintich oerein, wol de âlde fotoboeken opsykje. ‘Ja, hy hat beide heupen fersliten,’ seit se, ‘al fjouwer kear is er oan 'e heupen opereard. Wat moat dy jonge der yn syn wurk in lêst fan hân ha. Mar as it wurk dyn passy is, dan hat dat blykber in ferdôvjende útwurking. Hy is stikhinne fiifensantich, mar kin 't noch net litte en lis de kyl fan wer in nij jacht. Ik soe wol wat faker op en del nei Fryslân fleane wolle, wy kinne it om 'e sinten wol dwaan, mar Henny kin it emosjoneel net mear oan. It is as doart er him net mear oer te jaan oan it lân dat er leafhat. Lêsten hie 'k it der sûnder erch even mei him oer; hoe't wy de lêste kear yn Fryslân mei ús Jentsje fan Ljouwert nei De Lemmer rieden. De sinne skynde dy dei sa moai, it lân lei der sa moai hinne, wy seagen in hiele float sylboaten op 'e Jeltesleat. It die bliken, om dêroer te praten, om oan dy oere te tinken, dat koe er net mear ferneare. Doe moast er skrieme. Dat oer dy dingen moatte wy daalk mar net tefolle prate.’
| |
| |
‘Dy earste twa jier op Tasmanië,’ giet se even letter fierder, ‘jonge, dat wie sa dreech, sa iensum. Henny gie op yn syn wurk, mar ik woe sa ferskuorrende graach even by mem wêze. Doe binne der by my hiel wat triennen fallen.’
‘Dat ha wy oerwûn,’ seit er. ‘It is sa, ik fûn foldwaning yn myn wurk. En do krigest hjir mear en mear oanhâld. Frjemd genôch haw ik de lêste tiid ek wolris lêst fan mominten fan langst. As wy hjir bygelyks mei in protsje Friezen byelkoar sitte, en wy hawwe it oer eartiids, en se krije it yn 'e kop en sjong meielkoar út it Frysk Lieteboek. Dan rin ik der út, dan kin ik my net goed hâlde.’
Harren ferhaal begjint yn it Ljouwert fan de jierren tweintich en tritich. Hy is in jonge fan de Hollanderwyk yn Huzum. Thús is it gjin fetpot; it motto fan spoarmasinist Hindrik Westerdijk-senior en de frou is: De wrâld is rûch, wa't him net rêde kin is slûch. ‘Der wie net sa'n soad húslikheid by ús as by jim, Wietske.’
Sy is in dochter fan toanielman Lammert Popma fan Ljouwert, de motor fan de Jûnpraters, de regisseur fan in soad kritetoaniel, de artyst dy't dêrneist earst yn tekstyl reizget en letter sels in tekstylsaak oan de Ruterwei hat. ‘Wy hiene in drokke, sis mar in dynamise húshâlding,’ fertelt se. ‘Heit en mem, myn suster Sita en de fjouwer grutte jonges wiene de rêdige kant it neist. It draaide altyd út op toanielspyljen. Ja, miskien spìlen wy it libben, want sa rom wie it by ús no ek wer net.’
It gie der wolris om wei, mar yn de Popma-húshâlding hongen se bot oan elkoar. ‘It wie in hûs fol sfear en waarmte,’ wit Henny, ‘ik mocht dêr graach ferkeare.’ Dat lêste soe net sûnder gefolgen bliuwe: hy krige ferkearing mei de dochter fan de regisseur en se trouden yn desimber 1950.
Neat wiisde der earst op dat it by Henny Westerdijk en Wietske Popma op emigrearen útdraaie soe. In heale ieu letter is it noch altyd net goed te ferklearjen wêrom't it yndie safier kommen is. ‘It hie miskien wat mei de oarloch te krijen, mei de razzia's, mei it yn de gefangenis sitten, mei de Kanadezen en Amerikanen, dy helden út de nije wrâld dêr't alles mooglik wie. Nei de befrijing soene der ek by ús mear mooglikheden komme, mar dat foel fiis ôf. Wy hiene oars neat as ús dreamen. En sa binne wy fuortflein. Doe't
| |
| |
wy it op Tasmanië earst sa ferrekte dreech hiene, doesto, Wietske, sa ûnwennich wieste, doe ha wy de kop der foar holden. Wy woene net as mislearre emigranten weromkomme.’
‘Wy soene it oer thús ha,’ seit se. ‘Heit Lammert wie in markante persoanlikheid, op en út in teaterman. As der by Klopma oan 'e Langemerkstrjitte wer ris boelguod holden wurde moast, wie heit de omropper en kabaretman tagelyk. Syn boelguodden stiene altyd stiif fan de dramatyk, en heit makke der no en dan in blijspul yn trije bedriuwen fan. Kleare “performance”. En dan ús mem. Mem kaam út in skippershúshâlding fan njoggen bern. Pake Jentsje Vlietstra, dy't domisylje hold yn Frjentsjer, koe net stillizze. Al syn njoggen bern waarden dan ek yn njoggen ferskillende stêden, doarpen en útbuorrens berne. It trouboekje fan pake en beppe Vlietstra is it unike dokumint fan it ambulante bestean.
Heit Lammert op 'e planken. Yn 't lêst fan de oarloch woene de Dútsers him oppakke, op in dei batsten de moffen by ús de winkel yn oan de Ruterwei. Heit siet krekt even op 'e stoel, achter yn 'e saak. De hearen banjeren op grutte learzens syn kant op. Utnaaie wie it te let foar. Doe hat heit dêr op dy stoel de absolute idioat spile: it lange grize hier hie er foar de eagen, de mûle hinge bryksakke en iepen, de flibe rûn him op 't kin. En hy hie in ferskuorrende eachopslach. Wylst de Germanen him sa oantroffen, makke er noch in pear rocheljende gelûden, stiek de hannen nei foaren en die oft er o sa graach mei woe. Heit besocht stean te gean, mar it slagge him net en kom fan 'e stoel. De Dútsers stelden fêst dat se mei sa'n stakker earder mei as om ferlegen sieten en lieten heit ferdwaasd achter. Doe't de hearen de winkeldoar rinkeljend achter harren ticht klapten, helle heit it gebit út 'e bûse, treau it wer yn 'e mûle en sei tsjin ús mem: ‘Ik leau, ik ha in knappe resinsje!’
Neist alle sterke stikken en aventoeren hat it leau 'k dochs mem west dy't thús in grut part fan de rezjy yn hannen hie. It wie ús mem dy't de húshâlding as ienheid yn stân hold. Wa't leare koe en woe, soe leare. Ek yn 'e minne jierren tritich. Se wie in steatlike en moaie frou, mar dan ien dy't net te beroerd wie om alles heel en kreas te hâlden, om alles sels te naaien, te breidzjen en te stopjen. As middenstânsfrou hold se ek lang de skelk foar; as der besite kaam fleach dat ding foarwei.’
| |
| |
‘En doe kaam de oarloch,’ sa nimt Henny it wurd. ‘Ik siet by Wietske-en-dy oan de Ruterwei ûnderdûkt. Yn 'e winter fan 1944-1945 begûn it spannend te wurden, ik bedoel de oarloch: Wietske har suster Sita wie koerierster yn it ferset. Folkert wie noch mar in jonge fan in jier of fjirtjin, mar de oare trije jonges sieten yn 'e gefaarlike leeftyd. Jan, de âldste, wie sekretaris wurden fan baron Van Harinxma thoe Slooten, de Ljouwerter rjochter dy't troch de Dútsers mei de evakuaasjes opskipe siet.
Op de jûn fan de 12e febrewaris 1945 belle mefrou Harinxma nei de Ruterwei. ‘Jan moet zo snel mogelijk verdwijnen.’ Op dat stuit hiene in steltsje Belgise SS'ers Van Harinxma al meinommen. Letter die bliken dat se de baron flak foar it Blokhúsplein yn 'e rêch deasketten ha. Sweager Jentsje siet op dat stuit ûnderdûkt yn syn wenarkje yn Earnewâld, syn broer Fré hie syn ûnderdûkadres op it Tolhús en gelokkich wie Sita ek út 'e wei. Skoanmem hie de tillefoan noch net ophongen of der batsten sechstj in moffen de keamer yn; wy koene gjin kant mear op. Ik hie blykber noch tiid fûn achter in gerdyn te krûpen, hearde efkes letter hoe't in pear stappen fan my ôf de oerfallers alles koart en klien sloegen. As bisten sa giene se tekear. Ik makke my sa lyts mooglik. Ynienen fielde ik de loop fan in revolver tsjin 't boarst. Ik skuorde it gerdyn fansiden en seach de Dútser rjocht yn 'e eagen. ‘Hjir bin ik,’ sei 'k. Se ha Jan hurdhandich meinommen en wreed behannele. Hy belâne fia it Burmaniahûs by de Sicherheitsdienst yn it Scholtenshuis te Grins en kaam op de Deadelist te stean. Skoanheit Lammert, Sita en ik belânen yn it Huis van Bewaring, mei as foarlân konsintraasjekamp Neuengamme. Mei klopsinjalen ha wy noch besocht wat ûnderling kontakt te hâlden.
Op in jûn hearde ik hoe't fierderop gefangenen út oare sellen slein waarden. Sa te hearren waard der mei in slang en iiskâld wetter boalswurk dien. Doe kaam it momint dat ik my ek útklaaie moast..., nee hâld mar op, it wie allegearre net sa bêst. En doe wie 't safier dat wy fuortbrocht waarden. Ik waard mei oaren yn in foardere frachtauto fan de firma Hoekstra laden. It wie earst roettsjuster yn 'e laadbak. By it útriden fan de stêd fielde ik elke hobbel en telde ik elke bocht. Sa wist ik ûngefear wêr't wy taholden. Sa fan: no binne wy op 't Suderplein, hjir geane wy oer 't spoar - farwol
| |
| |
Hollanderdyk - en hjir binne wy op de Skrâns tsjinoer de Gerard Terborchstrjitte.
Ik hold it derop dat wy doe Goutum ynrieden. Op dat stuit fûn ik yn 'e frachtauto in kierke dêr't ik troch sjen koe. Wat ik yn in flits waarnaam wie net te leauwen: oan de kant fan 'e dyk seach ik de beide bruorren Siderius stean. Mannen dy't by de ûndergrûnse wiene. Se stiene mei in stengun te swaaien. De auto begûn stadiger te riden, ik koe my net mear yn 'e stringen hâlde, sloech it finsterke tusken laadbak en kabine stikken en raasde fan ‘stopje mar! Wy wurde befrijd!‘ De auto stoppe, ik fernaam hoe't immen fan bûten al oan de achterflap stie te wramen. ‘De Kanadezen komme der oan!’ hearde ik, ‘it is befrijing!’ Ik hie yn skoften gjin deiljocht sjoen, de laadklep foel del en it makke my blyn, ik woe op 'e dyk springe, mar it slagge my net, it wie as hie 'k gjin gefoel mear yn 'e skonken. Leech wie 'k, hielendal leech, mar tagelyk fielde ik my djip, djip gelokkich. Ik wie befrijd. Yn 'e berm by Werpsterhoeke bloeiden de pinksterblommen, en it wie krekt as lei der oer de nije dei in oar soarte ljocht.’
‘Dat wie april 1945,’ giet Wietske fierder. ‘Goed seis jier letter rieden wy tegearre de Skrâns út. Yn de bus nei Skiphol. Ja, wy ha de stap nommen. Wêrom? It is gebeurd, dat is alles wat ik der no noch fan sizze kin. Healwei de Werpsterhoeke stie ús heit. De holle fier omheech. Jentsje stie njonken him mei in maaietûke te swaaien. Oan 'e Ruterwei hiene wy earst ôfskied nommen. Sa 'k sei, it wie earder in teater-útfiering as in dramatysk útelkoargean. Mem en Sita binne mei nei Skiphol reizge. Doe't it safier wie, trille har stim. Dat lûd, dat hear ik soms wer op 'e nij; mem sei: “Jimme moatte noed foar elkoar stean.” Net folle letter begûnen de motoaren fan de fleanmasine te bolderjen. It wie in Super Constellation mei in dûbele sturt, de Soerabaja.’
‘Foar dy dagen in loftreus,’ ûnderbrekt Henny.
‘Fjouwerhûndertsechstich kilometer yn 'e oere - ik haw alles opskreaun - fjouwer dagen en trije nachten fleane mei hiel wat tuskenlandingen. Achtenfyftich passazjiers en njoggen bemanningsleden yn twa rijen fan twa. Wy krigen fan de stewardess watsjes yn 'e earen en Amerikaanse kaugom. Oars koene wy wolris dôf wurde. Ja, it wie op snein 3 juny 1951, ik seach hoe't ûnder my fjilden fol
| |
| |
blommen fuortskoden.’
‘Wêrom binne wy gien! Dat sil 'k dy krekt fertelle.’ Henny lit in lange stilte falle. En dan: ‘Wy wiene wol befrijd, mar..., doe bin 'k nei Abe Hainja op 't Hearrenfean stapt. Karrosserywurk. De trein nei It Hearrenfean sieten gjin ruten yn, ik siigde der hast út. Acht sinten yn 'e oere, dêr begûn ik by Hainje mei. Doe't ik in pear moanne letter tweintich wurden wie, sei er: “Do learst hurd oan, do moatst der mar twa sinten yn 'e oere by ha.” Ik wie wierlik grutsk want it gie my net om 'e sinten, ik woe sa hurd mooglik in fakman wurde en foar mysels begjinne. Nei trije moanne koe 'k yn Ljouwert oan 'e slach by Anema. Dat wie yn de Roodborststrjitte. Dêr siet ik al op in heal manljuslean. Doe bin 'k mei in maat oan 'e Dryltserkade yn Snits foar mysels begûn. Utdûkje. Wurkdagen fan alve oeren. Ik bin der wis fan; ik levere poerbêst wurk ôf, mar ik wie bang tefolle te rekkenjen.’
‘He is a master in his job,’ ûnderbrekt Wietske.
‘As ik ek sakeman west hie,’ seit er, ‘dan hie 'k hjir al lang smoarryk west. Wy binne nei Skiphol riden. En even letter fleagen wy al. Foar de reis moasten wy fiiftûzen gûne deltelle. Beferzen fleanmasineruten op 6000 meter hichte, flamkes dy't út 'e motoaren lekten en oan de fleugeis slikken. Yn Karachi moast it hiele tastel mei in spuit ûntsmet wurde tsjin it ûngedierte. En tsjin de ferfeling diene wy ûnder lieding fan de earste stewardess spultsjes: riede hoe âld de bemanning meielkoar wie. Wy belânen op in moaie hotelkeamer, yn Bangkok sliepten wy ûnder de klamboe, op 'e dyk dêre seagen wy neakene berntsjes omswalkjen; ik tocht by mysels, wy ha it noait min hân. Wy binne triljend yn dy kiste oer ús Nederlâns-Indië dindere, dwers oer Borneo dêr't wy oer de evenaar fleagen. De masine gie trije kear op en del en wy krigen allegearre in kaart mei de hantekening fan KLM-direkteur Albert Plesman.’
‘Letter, yn 'e jûntiid seagen wy de kust fan Australië,’ fertelt Wietske fierder. ‘Doe't wy tichterby kamen, dôven de kontoeren, it begûn tsjuster te wurden, de fleanmasine begûn te skodzjen, se seine dat wy min waar temjitte fleagen. It waard fjochtsjen tsjin de mislikheid, it wiene ferskriklike oeren. Doe't it waar einlings opknapte, stiene wy mei triljende skonken op it fleanfjild fan Sydney. Noch dyselde deis gie de trein nei it opfangkamp Bonegilla.
| |
| |
Wy hiene in keammerke fan 2.70 by 3.20 meter. Der stiene twa ienpersoans bêden. Se seine dat wy hjir in wike tahâlde moasten. De oare moarns hearden wy manlju yn 't Dúts. “Die Männer Aufwachen!” Henny stode de doar út, woe fan dy idioaten wolris witte wat se fan ús woene. Se seine dat se de lieding hiene en dat it om “orde en regelmaat” yn 't kamp gie. It wiene, sa die letter bliken, Kroaten dy't yn 'e oarloch oan 'e ferkearde kant stien hiene en hjir de lieding krigen hiene. Nee, yn Bonegilla ha wy in minne wike hân.’
Henny: ‘Gelokkich hat de oare wyks in stokâlde DC3 fan 't Australyske leger ús nei Melbourne flein. Dêrnei hoegden wy net lang mear te wachtsjen op de flucht nei Burnie op Tasmanië. It wie as wiene wy foar de twadde kear befrijd. Der wie foar emigranten op Tasmanië eins gjin ûnderdak. Gammele houten húskes. De oare deis hiene wy in dak boppe de holle, sieten op houten kistkes elkoar oan te sjen. De bagaazje kaam letter mei de boat, dat sadwaande. Ik strúnde de omjouwing al ris wat ôf. Wat ik seach wie in prachtige natuer, mar it gie der op Tasmanië ferrekte âlderwets om en ta. Foaroarlochse tastannen. De pleatslike garaazjehâlder tankte de benzine noch mei de swingel.’
Wietske: ‘De Tasmaniërs wiene o sa op harren sels, der wie eins mar ien echtpear dat wat omtinken oan ús joech en mei ús omgean woe: Max en Dora Ford. De earste tiid haw ik dan ek in protte fan Dora leard: wat fan de taal, de gewoanten, it sels bôlebakken. Gelokkich krige ik wurk yn in moade- en papierfabryk.’
Henny: ‘Nei in lyts jier haw ik yn my omgean litten en gean werom. Ja, der hat in skoftke west dat ik allinne mar hurd wurke om de weromreis byelkoar te fertsjinjen. Fierderop, yn Pinguin, stie in grifformearde tsjerke. “Sis it mar, Wietske,” sei 'k op in sneontejûn, “ast oanspraak nedich hast en nei dat tsjerkje wolste, dan seist it mar.” Se sei, “ik wol frij bliuwe, ik wol Ausie wurde”.’
‘Doe't de earste twa jier om wiene, begûn it wat te wennen,’ wit se noch.
‘Wietske hat it fermogen om minsken foar har yn te nimmen. Yn 'e rin fan de tiid stiene der goede freonen, heechsteande minsken om har hinne. Ik bin net sa iepen, bin mear op my sels. Sjoch, ik bin gelokkich as Wietske gelokkich is. En fierder kin ik
| |
| |
hielendal opgean yn myn wurk.’
‘It komt net fansels,’ seit se. ‘It wie in spultsje fan trochsette en nochris trochsette. Nei in skofrke tocht ik: ik ha net foar niks yn Huzum op Quick sitten, ik begjin yn myn frije tiid in gymnastykklupke foar it personiel fan it papierfabryk. En ik siet yn in taalklaske foar frjoulju. It bernkrijen ha wy salang mooglik besocht út te stellen. Nei twa jier hiene wy mear freonen en waard dy langst om werom wat draachliker. Nei fjouwer jier, ik wie wilens 31 jier, kaam der in jonkje. Henry. Sa'n hannebiner kin in goede remeedzje wêze, mar nei in pear moanne krige ik ynienen bot oanstriid om it jonkje oan heit en mem sjen te litten. En ik preau út mem har brieven dat se dat ek sa graach woene. Myn bining mei ús mem waard sterker en sterker. Ja hear, it wie wer mis, ik woe nei hûs, koe der bytiden net fan sliepe, mar wy hiene noch net genôch jild om hannen. It is net te beskriuwen.
Op in moarn, ik hie de lytse jonge oan 't boarst, gie de tillefoan. Myn jongste broer Folkert. Hy hat altyd mar in heal wurd nedich om my te begripen; Folkert fielde fuort hoe't de foarke oan 'e stâle siet, koe it doe finansjeel al hiel goed dwaan, dat hy hat doe fuort regele dat ik mei de boat oerkomme koe. Mèì de lytse jonge, mei Henry. It wie in prachtige reis mei in Italiaans passazjiersskip, mar dêr sieten ek wat problemen oan fêst: dy Italiaanse skipsofsieren dy't my jûns foar it galadiner fregen, koene letter mar min fan my ôfbliuwe. Ik hie hâlden en kearen, se seagen my blykber foar in widdofroutsje oan. Yn Genua bin ik op 'e trein nei Amsterdam stapt.’
Henny: ‘Wietske hat altyd in o sa oantreklike frou west.’
Sy: ‘Tsjin ûnwennigens bestiet gjin bettere remeedzje as in reis nei hûs wylst jo man achterbliuwt.’ Dan begjint it oarsom te wurkjen. Al nei trije dagen wie 'k ûnwennich fan Henny, ja sels fan Burnie op Tasmanië. De wittenskip dat ik nei hûs kòè, makke it al draachliker. Dochs krige ik it hjir in jier letter wer krap. Mar wàt foar in mem hie ik: doe't se al âld wie, is se yn Rotterdam op 'e boat stapt en nei Melbourne fearn. Allinne. Op ms. ‘Rotterdam’. Sûnder in wurd Ingels te kennen. In âlde mem, dy't eins noch noait fan hûs west hie, seis wike allinne op in seeskip. Heit koe sa'n reis, sels mei mem derby, al net mear oan, mar sy hat it dien. Om har doch- | |
| |
ter gelokkich te meitsjen. Doe't ik har yn Melbourne fan 'e boat helle en frege oft se in goede reis hân hie, sei se: ‘It wie it my wol wurdich!’
‘Ik krige op Tasmanië myn eigen auto-útdûkerij,’ sa pakt er de tried nei in skoftke wer op. En it gie net sa min, mar der kaam in omkear doe't de Forddealers sels begûnen út te dûkjen. Dat wie yn 't begjin fan de jierren santich. Yn dizze wrâld hjir makket men net sa gau ûnderlinge ôfspraken oer minimumprizen en sa, it draait al gau út op bikkelhurde business. It duorre net lang, doe siet der gjin brea mear yn. Ik besocht de saak te ferkeapjen, mar it woe net slagje. Doe haw ik it bedriuw mar ferhierd, dan koe ik sûnder al te folle skea yn 'e jûnsoeren jachten bouwe. Mar doe moast ik fansels wol even nei de bank om sinten. Nei in skoftke die bliken, myn nije hierder koe de hier net opbringe. Op dat stuit koe 'k der allinne noch útspringe as wy ús moai hûs oan see ferkochten; it hûs dêr't ik ta de nacht út sels de stiennen ien foar ien foar bakt hie, it hûs dêr't wy yn útseagen oer de oseaan en de haven. Ja, dat wie wol wat. It wiene delgeande tiden, de opbringst fan it hûs foel ek noch ôf. Mar ik seach ljocht yn 'e jachtbou en woe earne oars opnij begjinne. Net op Tasmanië mar op 't fêste lân fan Australië. Sadwaande binne wy ferhuze nei New South Wales, hjir yn Terrigal. Opnij emigreard.
Hjir haw ik de Marijke boud, neamd nei ús dochter, in seegeand rûnspantjacht, ûntwerp fan Van der Stadt, moatst fier rinne om it better te krijen. Ik woe dy Ausi's en Kiwi's sjen litte dat sy net de iennichsten binne dy't flietige seegeande hurdsilers bouwe kinne. Doe't it skip klear wie, haw ik my ynskreaun foar de Melbourne-Tasmanië race. Sels oan 't roer. Doe haw ik de Cup wûn. Dat wie reklame.’
‘Sis it mar,’ ûnderbrekt se, ‘do hast Sportsman Of The Year west, Henny! Dat mei men wol witte. Dêr komt by, hurdsilen op 'e oseaan is wat oars as trije slachjes de Snitsermar en Terkappelster Puollen op en del.’
‘However, ik mocht foar de oannimmer Peter Rijsdijk in Frans Maas-ûntwerp bouwe. Rijsdijk seach net op in stoer. Hoe't dat jacht rûn! Peter en ik ha it nije skip mei in stoarmige noardewyn nei Sydney lavearre. Wy troffen in dwerse en wrede see, mar
| |
| |
ik hoegde net in tel yn noed te sitten. As in skip hecht ynelkoar sit en goed ticht is, dan is it as in flesse mei de koark der feilich op. Doe't Rijsdijk syn skip prizen wûn, kamen der telefoantsjes út de USA, út Kanada. Ik krige hjir yn Australië wurk by de fleet. Santjin seegeande jachten haw ik sels boud en ôflevere, se farre all over the world, en harren skippers binne stik foar stik goede freonen fan ús wurden. Dat is my mear wurdich as in sekfol dollars.
Wilens hiene wy it al net sa krap mear, want der is dochs noch jild kommen út de ferkeap fan de útdûkerij en it hûs op Tasmanië. Sa is it dochs noch foarelkoar kommen.’
‘Ja,’ seit se, ‘wy hoege net sasear mear werom. De bern en bernsbern sitte hjir. Nei Henry is der earst noch in Robbert kommen. En doe Marijke. Dy wennet yn Perth; dat is trije dagen en nachten mei de trein.’
Henny Westerdijk komt oerein en moat him, sûnder de kuierstôk, even fêsthâlde oan de túnbank. ‘Kom mei,’ seit er dan, ‘ik sil dy noch wat sjen litte.’ Wy trêdzje om it hûs hinne en belânje yn in grutte achtertún. Yn 'e fallei ûnder ús slûpt de Australise skimer tichterby, de gleone wyn is lizzen gien. Henny Westerdijk rint foar my út om de skuorre hinne. Even kin ik myn eagen net leauwe. Stean ik hjir te stoarjen nei it toppunt fan surrealisme? Ik sjoch, heech foar my opriizjend yn it toarre lânskip, in mânske Lemsteraak stean.
‘Do sjochst it goed,’ seit er, ‘ik haw him de âlde Lemster seech meijûn. Mar de kop is justjes heger makke. En ik haw him in leadswiere kyl fan fjirtich tomme meijûn. In aak op grut wetter as de Indise Oseaan kin better gjin swurden ha. Alles haw ik dûbelsterk makke.’
Wat skruten klim ik achter him oan by de steile ljedder op. As er boppe is, nim ik waar hoe't er him wat stutelich yn de selsloazende bollestâl knoffelje lit. Ik gean him achternei. Hy makket de swiere stielen doarren nei de roef los, lit him der by in trepke del yn sakje, siket om fjoer, stekt in kears oan. De waarmte fan in brune skippersroef azemt my temjitte. Alles moat ik sjen: de kaartetafel foar de navigator, de twa koaien, it kombuis, de motor, syn yndrukwekkende fakmanskip.
‘Ik ha hjir noch gjin skjinne jenever yn 'e kastkes,’ seit er
| |
| |
wylst er ús in blendy whisky ynjit.
Ik stel net de fraach hoe't it skip hjir oait wei komme sil, hoe't it oait it sâlt fan de oseanen priuwe sil.
‘It is sa goed as ôf,’ seit er, ‘allinne in namme moat der noch op.’ As wy letter wer by de ljedder del stutelje, seit er: ‘Friso, wat seist fan de namme Friso.’
‘Dat is in moaie namme,’ hear ik mysels sizzen.
Wylst wy it hiem op rinne, draait er him noch ienkear om. Yn it tsjuster sjoch ik tusken de gombeammen de kontoeren fan in silende Lemsteraak. De ‘Frisian Dream’ sjoch ik der no op stean. It skip hat in hast ûnmooglike reis foar de boech.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd