|
| |
| |
| |
Fallyt
Wytse Rekker en Ybeltsje Rekker-Elzinga fan Standerton, Súd-Afrika.
It wie ier yn de moarn. De bûntrokkies en al dy oare fûgels mei nammen dy't fertelden hoe't se der út seagen, begûnen oan te gean. It rûkte nei farsk meand gers en der hinge in wazige dize oer it hôf. Siet der in krûmke swing yn it liet fan de fûgels, of wie it allinne mar ferbylding?
Doe liet ek de earste do him hearre. Hy droech syn tekst foar yn deselde bedachtsumens as yn it Fryske boerehôf. It slot fan syn liet kaam like ûnferwacht as de lêste noaten fan de tango. Sa belibbe ik in Afrikaanse riizjende simmermoarn yn it heuvellân tusken Folksrust en Perdekop.
It wie as waard der in gerdyn iepenlutsen, sa hurd waard it ljocht. Der rûn in swarte frou mei in kuorfol waskguod op 'e holle troch it hôf. De wytguodfrou. Mei har sierlikrûne gat in ein nei achteren trape se yn de rjochting fan it húske oan de rivier de Vaal. Stadich; sa wurdt ek yn de Súd-Afrikaanse taal alles neamd dat stadich giet. Dat stadich gongelt de swarte frou mei de waskkoer op 'e holle har nije dei temjitte, stadich kronkelt de readmodderige Vaal fierder. Mar hastich en oerdwealsk sjonge de fûgels en suver mei faasje is niiskrekt de simmerdei út de nacht foar 't ljocht kommen.
Se sizze, de wytguodfrou is ien fan de twa froulju fan Petrus Wgabe, de man mei al grize kroltsjes, de âlde ferteller dy't yn Standerton by it elektrysk wurke en fan de iene dei op de oare dien krige. Om't syn wite oubaas út it lân fan de Fryske kij fallyt gie. Sûnder wurk, dat paste Petrus mar min. Justerjûn hat er deroer op 'e
| |
| |
tekst west. It ferhaal fan in steatige, grutske man mei in leafdeslibben dêr't er no ek mei yn 'e knipe komt te sitten. Want sûnder in knap betelle baan kin er de keap fan ien fan syn froulju, de wytguodfrou, net langer wiermeitsje. Petrus hie him yn 'e skulden stutsen om in pear froulju te keapjen.
‘Ik ha eartiids dat frommes der gaueftich by kocht,’ fertelt er. Doe wie 'k in man fan oansjen. Tweintich kij haw ik foar har delteld. En ast no witste dat ien ko yn dy jierren tweintich goudrand jilde, rekkenje dan mar út. Ik moast it jild fan de famylje liene, dat ik ha der foar kromlizze moatten om dy moaie en sterke frou ôf te beteljen. No't ik einlings lyk bin, mei 'k dochs wol easkje dat se by my bliuwt en goed en tasjitlik foar my wêze sil? Ik ha dochs rjocht op de foldwaning dy't de frou de man jaan moat. As ik my letter sels net mear rêde kin en ik tidens de gemienskip net mear ‘reg kom’, dan heart se my noch wol by te stean. Mar myn froulju witte stik foar stik wol dat Petrus syn slang noch bite kin!’
Dat wie justerjûn it ferhaal fan Petrus dy't no dan yn ferlegenheid rekke nei't syn wite oubaas fallyt gongen is. Hy fertelde syn ferhaal yn de taal fan de Boeren, mei no en dan in wurd fan syn eigen Xoshataal der trochhinne. Der besteane hjir ek safolle talen. Mar de spraak fan syn grutte wite bazen op de boerepleats, dêr't er opgroeide en nei it skoaltsje gie, dêr kin er al syn fertellingen yn kwyt.
Petrus klage net allinne oer de moraal fan dizze tiid, hy hie it ek oer de ekonomyske sitewaasje yn it nije Súd-Afrika. No't by him it fleis net mear alle dagen swak is, wurdt de rand alle dagen swakker, en dat is minstens sa slim. Dêr kaam it ferhaal fan Petrus ek sa'n bytsje op del.
‘De lêste tiid sjocht men faker en faker dat de froulju samar fuortrinne. No, rinne, se ha tsjintwurdich ek al fytsen mei in motor der oan. Bromfytsen; it binne fan dy útfiningen dy't de hiele wrâld op 'e kop sette. Ja, baas fan oërsee, nim no it jier dat it boppe de Drakersberch sa wjerljochte hat, dat wie yn de dagen dat Nelson Mandela frijkaam. Guon fan myn pakesizzers woene doe de taal fan de Boeren noait, nòàit mear hearre, lit stean lêze. Mar wat hear ik hjoed? In pakesizzer dy't yn Bloemfontein leart seit: op de universiteit wolle guon swarten wer de taal fan de Boeren lêze en skriu- | |
| |
we, want yn dy spraak sit mear macht as yn welke fan ús seis swarte spraken ek.’
Net fier hjirôf kamen oait de earste okseweinen fan de Boeren der oan waggeljen. De Foartrekkers út it súdwesten; se wrakselen harren earst oer de hichten fan de Westkaap. Doe mei de hiele húshâlding troch de Karroo. Dêrnei bejoegen se har oer bergen en troch dalen, no en dan oer ûnbegeanber skerpe klippen. As de tsjillen net mear rôlje woene, dan sleepten se de hiele oksewein ûnderdiel foar ûnderdiel oer de rotsen. Is it in wûnder dat de blanken dy't it heechst yn it noarden wenje, noch altyd de grutste hurdkoppen binne? Dat kin men yn it Súd-Afrika fan hjoed noch altyd fernimme.
Hjir, op dit stee, stieken se de Vaal oer op syk nei in bestean, nei aventoer. En se neamden it lân oan 'e oare kant fan de Vaal Transvaal. Yn ien klap wie it harren eigen lân. Ja, it pionierjen fan de ‘witmense’ wie miskien wol dreech, mar ek ferrekte simpel. Simpeler as no. Op it stee dêr't no Johannesburg leit, wie noch net it earste goud fûn. ‘Ja,’ prate Petrus justerjûn flústerjend Paul Kruger achternei, ‘doe't se op it plak dêr't no de hege gebouwen fan Johannesburg steane, goud by de klippen oan de stream wei hellen, doe is de ellinde fan Súd-Afrika begûn. Goud makket fan minsken jakhalzen.’
In kilometer as tweintich boppe Standerton leit de boerepleats Kromdraai. Neam it mar it Kromwâl (ûnder Britswert) fan Súd-Afrika. Op Kromdraai komt net sa faak mear ien del. De hiemhûn is wyld, lit sjen hoe geef syn tosken binne. De gastfrou bliuwt skruten yn 't skaad fan de grutte wite stjonkhoutbeam stean. Dan is der de boer, in dûbel persoan. Frijmoedich komt er myn kant op, achteleas triuwt er it revolver werom yn syn kontbûse en krijt mei lijen de hûn yn bedarjen.
‘Hoe hàst ús fûn!’ ropt er. Dit moat yndied Wytse Roelofs Rekker, ôfkomstich fan Burgum, wêze. Hy sprekt noch it Wêldfrysk fan in heale ieu lyn. Syn frou, Ybeltsje Elzinga fan Garyp, mingt har earste taal mei it sjongerige fan it Afrikaans. Se stiet noch altyd wat skruten by de wite stjonkhoutbeam, ferdwynt dan yn 'e hûs.
| |
| |
‘De frou is lang net ynoarder,’ seit er earnstich. ‘Se kin neat mear ûnthâlde.’
De skaden binne koart wurden, dochs weagje ik it derop en sykje even om de sinne rjocht boppe my. Yn in flits kin ik noch krekt de magistrale loften waarnimme. In Transvaalse novimbermiddei; ûnder in tichte sederbeam bliuwe de ferhalen fan Wytse fan Roelof Rekker fan Burgum yn it skaad hingjen. De frou sit alles stil oan te hearren. Letter, begryp ik, sinkt se fuort yn har eigen tinkwrâld fol skaad en betizing. Ja, wat har niis ynienen noch al yn 't sin skeat wie in foarfal út de Twadde Wrâldoarloch doe't de Dútsers har heit, ferver Piter Hindriks Elzinga fan Garyp, oppakke woene.
‘Se ha heit achternei sitten, mar hy krûpte ûnder de lykwein. En dêr woene de Dútsers him net ha, ûnder de lykwein siket men net.’
Wytse Rekker fertelt fierder. Net earst oer harren libben hjir yn Súd-Afrika. ‘Dat strak. Earst Burgum. Yn Burgum tochten se yn de winter fan 1944-'45: as earst de Dútsers mar fuort binne, dan wurdt it in prachtwrâld, dan binne wy befrijd en komme der allegearre nije kânsen. Ik hear it heit noch sizzen. ‘Dan bou ik in saak op dêr't de minsken fan opsjen sille.’ Mar doe't de oarloch oan 'e kant wie, kaam de domper: heit belâne fjouwer moanne yn 'e bak. No, dat wie foar ús sobere grifformearde nearingdwaanden wol wat. ‘Hear ris oan,’ seine de minsken, ‘Roelof Rekker fan krudenierswinkel De Concurrint moat sitte, hat ûndogensk west.’ It fielde krekt as hie heit fout west yn 'e oarloch.
It wie krektoarsom, heit wìe net fout yn 'e oarloch, hy hat yn 't ferset sitten. Doe hold er steefêst kontakt mei de fersetsman G. W. Navis. ‘Kin Navis dan net sizze hoe't it krekt sit,’ sei mem. Dat hie kinnen, mar Navis stoar hastich en sadwaande koe dy net mear foar heit opkomme.
Yn 'e oarloch hie de âldman it der op weage en helje in pear joaden út Amsterdam wei. ‘Mei Gods wil sil it slagje,’ sei er tsjin ús mem doe't er op in moarn betiid de doar út gie. Ik wit noch, wy hiene der yn Burgum yn 'e hûs op in moarntiid samar in opslûpen fanke by: Duifje Vuisje, in joadintsje mei roetswarte krollen. Om de pear dagen moast ik har it hier ynsmarre mei wetterstofperoxy- | |
| |
de. Sa krige ik Duifje sa blond as Heidewytske.
Goedbesjoen hat ús húshâlding mei Duifje by de râne fan it ravyn del west. Op in moarn seach in Dútse soldaat dat Duifje har hier ûnnatuerlik ferblikt wie, en hold har oan. Ik sil dy wol fertelle, ik gie troch de grûn, ik tocht dat ik net genôch myn bêst dien hie mei de wetterstofperoxyde. Mar it die bliken der wiene ek goede Dútsers, dy soldaat flústere Duifje ta: ‘Mädchen, aufpassen! Du farbst deine Haare!’
En doe kaam de befrijing en koene wy meielkoar feestfiere, mar foar ús hie alles in wrange bysmaak. Sokke dingen skoddet men net fan jin ôf lykas men it reade stof fan de Lytse Karroo fan 'e hoed kloppet. Goed, dan emigrearst en belânest yn in lân as ditte.
Der wurdt hjir tsjintwurdich op de boerepleatsen wat ôfmoarde! Dêr falt it geweld fan de Garypster oarlochstiid by yn 't skaad. Súd-Afrika herberget al it leaflike en moaie, en tagelyk al it haatlike en wrede dat der op dizze ierde bestiet.’
‘De witmense en swartmense binne yn harren hert boas en bang,’ sitear ik Petrus Wgabe. ‘Ja,’ seit Wytse der fuort oerhinne, ‘dêr hat de swartman gelyk oan. Se binne fan alle kanten benaud. Die witmense oër hulle toekoms, die swartmense oër hulle verleë.’ En nei in amerijke fan swijen: ‘Mar ik wit dìt wol: de túnmuorren om de huzen fan de witmense hinne wurde heger, de waakhûnen waakser, de messen langer.’
Hy jit sels de kofje yn en seit: ‘Ik lit de lêste tiid faak yn my omgean hoe't it hjir mei ús komme sil. Ik kin Ybeltsje al net mear even allinne litte. Wêr draait it op út?’
De dei ferrint, de skaden wurde wer langer. It is op Kromdraai no sa stil, it gûnzjen fan miggen boazet oan ta in earferdôvjend kabaal. Wytse Rekker mimert lûdop.
‘Yn ús âlde Afrikaner folksliet besongen wy eartiids allinne mar ús eigen blanke Súd-Afrika. Hoe faak net haw ik mei ynmoed “Die Stem fan Suid-Afrika” meisongen. Dan rekken de wurden my djip, dan fielde ik my ien mei it folk om my hinne. ... “Op U Almag vas vertrouend, het ons vadere gebou” ... Mar as ik dan útsongen wie, fleach my in skoat ûnwennigens troch de hûd, dan koe ik my ynienen sa leech fiele, dan koe 'k wol grine. Wat binne dat foar sentimintele kluchten? It is it lamme gefoel fan in minske dat
| |
| |
fan syn woartels losrekke is. Op sokke mominten tinkst ynienen oan dyn eigen âlde lân, oan dyn eigen taal en folksliet, dyn eigen Fryske klokken dy't liede foar dyn eigen neisten dy't fier fuort en ûnberikber binne.
It wie op sa'n stuit dat ik betocht noait de Súd-Afrikaanse nasjonaliteit oan te nimmen. Ik wol bliuwe wa't ik bin, al wurd ik hjir ek hûndert jier, wat net de ferwachting is.’
Wat brocht Wytse en Ybeltsje der ta om op dy kâlde fyftjinde febrewaris 1957 op 'e boat nei Kaap de Goede Hoop te stappen? Wie it allinne de tsjinfallende tiid flak nei de oarloch?
‘Ja, ik kom altyd wer by dy jierren út. Ik wie in opgroeiende jongfeint en it fielde as wie der gjin takomst. Earst moast dy rotoarloch ommers oan 'e kant. Heit woe foar syn húshâlding opkomme en belâne yn 'e swarte hannel. De man moat fol fan in florearjende krudenierssaak sitten ha, mar alles siet op slot. Hy hannele yn klean, tekkens, bûter, tabak, weage aloan mear. En doe, op in nacht, hat er in skiep slachte en waard er snipt.
Al earder, op in moarn ier, kaam heit yn Burgum de plysjeman tsjin. Skean tsjinoer 't Read Hert. De plysjeman stie oan 'e Dútse kant. It hearskap stapte fan 'e fyts en frege heit om in pear pûdfol tabak. Hy wie by 't ferkearde adres: ‘Woestû tabak ha, stumper? Fan my krijstû gjin triedsje tabak. Basta!’ Al is er no al jierren wei, dat optreden dêr bewûnderje ik ús heit om. Hy wie foar de duvel net benaud.
Oarekant Hurdegaryp waard er troch in pear Dútse soldaten oanholden. Hy hat op dat stuit grif krekt syn hannel kwyt west, want hy hie in poerbêst sin. ‘Heil Hitler!’ rôpen de Dútsers. ‘Heil keningin Wilhelmina!’ rôp heit wer. Doe ha se de man sa bot om 'e kop slein, heite, hy koe dy jûns sitte noch stean. Mar syn sin wie net te bedjerren.
Mids april 1945, de Dútsers marsjearden ôf, wy wiene befrijd, mar der wie noch in hiel skoft hast neat te krijen. Nee ferkeapje dat fûn heit ferskriklik, dat hy hie stikem wat hamstere. Fuort nei de befrijing tovere er in fetfol kakao en in doaze fytsbannen foar 't ljocht. Hannel.
Doe't er frij kaam, sei er tsjin mem: ‘Wy moatte messkerp ynkeapje, leave.’ Leve de firma Rekker fan ‘De Concurrent’ yn
| |
| |
Burgum. Ik wie in jonge en moast meihelpe yn 'e winkel. Sûker wage. ‘Tink derom, myn jonkje, net te royaal, want dan ha wy ússels by de poat!’
Ik woe sa graach nei de ambachtskoalle, mar thús woene se my nei de mulo ha. Dat ik mei de tram nei Drachten. Der moast fansels ek wat fertsjinne wurde en dan biedt de ambachtskoalle op koarte termyn mear risseltaat. Technyk siet ik fol fan, elektrysk siet magy yn. Nei in jier koe 'k op 'e ambachtskoalle yn Ljouwert komme. Dat lei my better.
It ambachtskoallediploma. Man wat wie 'k grutsk. Oan 't wurk. Nei dyn earste baas. Mei dyn earste selsfertsjinne lean nei hûs. Mar wat fertsjinne in jongfeint yn 't lêst fan de jierren fjirtich? Gjin bliksem! Sa trof ik Ybeltsje. Sy wenne as boerefaam by Wybren Hempenius en makke lange dagen. Doe't se sechstjin wie, hie se by wize fan sprekken noch noait in tientsje sjoen. Hoe koene wy sa sparje en in takomst opbouwe?
Wy krigen stiif ferkearing, dreamden fan in eigen hierhúske, mar dat húske wie nergens te besetten. Ik leau, Ybeltsje en ik holden yn de jierren fyftich net mear fan ús eigen lân, wy woene fuort. Der moasten yn 'e grutte wrâld grif bettere oarden bestean. Kanada. Amearika. De Kanadezen en Amerikanen wiene yn prachtige unifoarms kommen om ús te befrijen. Sy moasten wol út in fantastys lân komme.
Op in saterdeimoarn kaam de post mei it boadskip dat ik ûnder tsjinst moast. It sil yn 1949 west ha, ik tocht: dit is myn kâns, ik wol nei Indië. Blauwe loften, griene bergen, grutte plantaazjes, baas yn de koloanje bliuwe. Sa belâne ik as soldaat yn Stienwyk en die wakker myn bêst. Mar dêr hie 'k mysels mei by de poat, se makken my ynstrukteur en pelotonskommandant en woene my yn dy funksje op 'e kazerne hâlde. Ik moast jonges klear stome foar de militêre aksjes. Ien troepenskipfol haw ik noch drild, doe die bliken dat it tagelyk it lêste skip mei Indiëgongers wie. Wy wiene Indië kwyt.
Doe't ik ôfswaaide, waard my in baan as elektrisien by de PTT oanbean. Yn Drachten. Klear. Mar Ybeltsje en ik moasten noch altyd om in betelber hûs sykje. It begûn my raar yn 'e kont om te meallen en ik woe fuort. As Indië dan ferlern wie, dan mar
| |
| |
nei Súd-Afrika. Ybeltsje krige ik ek entûsjast. Der riisden bylden foar ús op fan moai waar en lange dagen.
Op in jûn yn 1955 binne wy tegearre nei in foarljochtingsjûn yn de Ljouwerter Groene Weide setten. Moaie praatsjes en moaie plaatsjes. ‘Zuid-Afrika, het land van mooi weer en lage belastingen.’ Dat moaie waar dat kloppet noch altyd. Yn 't skoft trof ik Foppe Hooghiemster, dy hie al yn Súd-Afrika sitten. Ik sei: ‘Lige se hjirre of lige se net, Foppe.’ ‘Ik kin net sa sear sizze dat se lige,’ sei Foppe. ‘Ast mar in bytsje hurd op 'e bealch bist.’ As hear ik it him noch sizzen: hurd op 'e bealch wêze. Doe't wy yn 'e bus nei hûs rieden, twifele Ybeltsje: ‘Ik wit net oft ik wol hurd genôch op 'e bealch bin.’ As ik it dan mar bin, tocht ik by mysels.
By de tariedingen kaam nochal wat Súd-Afrikaanse burokrasy oan 't ljocht. Ik hie myn diploma's opstjoerd en moast in lyts jier wachtsje ear't ik se weromstjoerd krige. ‘Ondersoek naar egheid.’ Se ûndersochten trouwens Ybeltsje ek op egheid. Dat barde op de Súd-Afrikaanse ambassade dêr't wy keurd waarden. Ybeltsje hie nochal donker hier, en dêr klauden se wakker yn om. It wie krekt oft se benaud wiene by har fan dy negroïde kroltsjes te finen. Der foel my noch wat op: roomsen waarden folle strenger keurd as grifformearden. In roomse tsjinstkammeraat skreau dêrom mar op 't formulier dat er herfoarme wie. Oars hiene se him mei syn groede op 'e foarholle deagewoan ôfkeurd.
‘Ik kin jim net ûngelyk jaan,’ sei heit doe't er fan ús plannen hearde. ‘As hjir daalk de Russen komme, giet it noch folle mâler as mei de Dútsers.’ Heit seach de Russen as de grutte heidenen dy 't it kristendom daalk ferbiede soene. It gie mei ús oan: op 17 oktober 1956 binne wy troud, op 2 febrewaris 1957 stieken wy mei de Waterman fan wâl nei Súd-Afrika.
My sil it noait wer ferjitte hoe't mem stie te skriemen. En wat heit sei. Wy sieten meielkoar yn 'e hûs. Hy sei: ‘No wol ik ha, wy geane allegearre yn in kring stean, wy hâlde inoar by de hân fêst, en sa geane wy ta de Heare.’ Sa ha wy yn in kring stien te bidden. Doe't ik de eagen iependie, sei er ynienen hastich: ‘En no der gjin gers oer groeie litte, no daalk fuort!’ Us bea waard ferheard, op 't selde stuit wie 't buske der.
Doe't wy mei de trein dwerstroch de Karroo nei Transvaal
| |
| |
stoomden, kaam de realiteit. Ybeltsje krige it benaud. Toarst. Mar op 't perron fan Letjiesbos wie oars neat te keap as in lyts kantsje smoarch wetter, heal kofje, heal tee. De trein gie fierder, Ybeltsje liet har each gean oer it koarkdroege lân en waard der raar fan. ‘Wat in ferskriklik lân,’ sei se.
Tsjin de jûn makke de trein in bocht en begûn stadiger te riden. ‘De bergen komme!’ waard der roppen. Ik wit noch, wy seagen op in stuit skean achter ús it einleaze spoar fan stof, opjage troch de trein. En foar ús riisden oan de kime laaiblauwe bergen op. Se joegen my in bliid gefoel, mar Ybeltsje waard der oerstjoer fan.
Der soe yn Pretoria wurk foar my by de PTT wêze, wie de hjitting, mar alles wat der wie: gjin wurk. Wy hiene tritich Súd-Afrikaanse pûnen oan ‘landingsjild’ yn 'e bûse, dêr hold it sa'n bytsje mei op. Mar gelokkich, foar in pear pûn hier koene wy by minsken wenromte hiere. It die bliken, it wie in iepen feranda. Dei en nacht heal bûtendoar húsmoanje, en dan ek noch mei in oare famylje der by: Johannes Hansma en Janny Hoekstra fan Blije; dy wiene ek noch net sa lang troud. De beide froulju hiene gelokkich in soad oan elkoar.
Doe't de need op 't heechst wie, kaam der wurk. By de PTT yn Klerksdorp. Om de fuotten wat ûnder it gat te krijen belânen wy earst wer mei de Hansma's ûnder ien dak. Johannes ek ik, wy wurken sa hurd, wy kamen allinne mar thús om te sliepen. Sa buorken wy wat foarút. Yn 1962 koe 'k in bêste baan krije by it Transvaalse elektrisiteitsbedriuw. Yn Standerton. It duorre net lang, doe koe 'k in moaie wente bestuiverje. Wy hiene in jonge en in famke krigen, wiene sa gelokkich as wat.
Yn 1967 makken se my senior-ynspekteur en krige ik fjouwer ynspekteurs ûnder my. Dynamyk en wurk by de fleet, mear as fjouwerhûndert skoallen moasten moderne elektryske sintrales ha. ‘Ik begjin foar mysels!’ sei 'k op in jûn doe't ik let thús kaam. ‘Ik seach it oankommen,’ sei Ybeltsje bedaard. Yn in pear jier tiid ha wy in ynstallaasjebedriuw opset. Grutte wurken oannimme, knap jild fertsjinje. It duorre net lang, doe kamen wy yn in kast fan in hûs te wenjen. Njonken de saak stie in winkelkompleks dat ik yn parten oan oare bedriuwen ferhierde, koartom, ik hie dêr, bûten de
| |
| |
goodwill, foar in pear miljoen rand stean. Tweintich swarten en fjouwer blanken yn 't wurk.
De boeren op de pleatsen bûtenút woene nije koelynstallaasjes yn 'e molkstâl ha, bellen bytiden noch tsjin bêdtiid. Wannear wie ik oan dy klanten ta? Ybeltsje hie alle dagen in swarte faam foar yn 'e húshâlding, ik kocht alfêst in moai pleatske mei trettjin bunder lân bûten de stêd, want ik woe wat om hannen hâlde as ik daalk út de saak stappe koe. Us Roelof wie der ryp foar en nim de saak oer. Roelof, in man fan de praktyk. En dan ús dochter Ronèl, dy't al foar yngenieur leard hie. Wy koene op 'e bern bouwe.
It wie yn 't begjin fan de jierren njoggentich, de Apartheid waard saneamd ôfskaft, presidint Frederik Willem de Klerk rôp dat de swarten strak net mear yn fan dy ‘lúsjefersdoaskes’ hoegden te wenjen. Hy beloofde it folk gouden bergen. As De Klerk al út sa'n grut gat blaasde, wat moast in man as Nelson Mandela dan wol net dwaan. Doe't ik it oanhearde krige ik fuort al it gefoel dat it op 'e kop ferkeard kaam. As jo de goedgelovige minsken yn dit lân dingen belove dy't jo op gjin stikken nei wiermeitsje kinne, dan ropt dat frustraasjes en agressy op. Tsjin ús as blanken rôp De Klerk dat wy der net oer yn hoegden te sitten dat ús as minderheid wat oerkomme soe.
De swarten wenje no net mear yn lúsjefersdoaskes mar yn heale lúsjefersdoaskes. En se stelle no gjin bôle mear mar in hiele bakkerij. Se fermoardzje no net elke moanne in boerefamylje, mar elke dei. Doe't ik ris op in sneintemoarn út tsjerke kaam, lei de sneinskrante Rapport iepen foar my op tafel en yn ìèn eachopslach seach ik fiif moarden stean. Opnij wiene der trije boerefamyljes op de pleatsen bûtenút ôfmakke. Beroofd en de hals útsnijd.’
‘Der steane wol tsien fallisseminten op de advertinsjesiden,’ seit Ybeltsje om de oandacht fan de moardpartijen ôf te lieden.
Wytse giet fierder: ‘Does't ik de middeis foar de twadde kear út tsjerke kaam, sei myn kollega-âlderling: ‘Het kom nie reg nie!’ En hy hie 't by 't rjochte ein.
Al dy falliseminten; earst tinkst: it oerkomt my net. Mar dan strûpt de earste grutte boer fan kwizekwânsje der ûnder. In keardel út ien stik dy't by dy yn tsjerke sit, dyn eigen klant. En dy blykt dan alhiel gjin keardel út ien stik te wêzen, hy lit my spikerhurd
| |
| |
barste. Ynienen begjinst dy te knipen. Ik wit noch, ik hie krekt noch in koelynstallaasje oanlein yn in nije aula; ik tocht in aula hâldt altyd wurk, want as it op 'e kop ferkeard komt, dan geane der genôch minsken dea. Wurk oan 'e winkel foar de aula. No, dat ding gyng wòl fallyt. It duorre net lang, doe hie 'k in lytse heal miljoen rand oan ûnbetelle rekkens yn 't fjild útstean. Doe wie de rand noch aardich hurd. As myn skuldenaren no fan ús tsjerke wiene of net, gjinien betelle mear myn rekkens.
Doe haw ik de stomste streek úthelle dy't in sakeman yn sa'n sitewaasje mar úthelje kin: ik helle myn liifrinte - it sparjild foar de âlde dei fan Ybeltsje en my, sis mar ús hiele pinsioen, fan de bank en stiek it yn 'e saak. Ik woe de saak draaiende hâlde, tidige op herstel. Mar doe rekken der noch mear boeren yn de nederklits. Se sleepten my fierder de bedelte yn. De hannelsboycot tsjin Afrika waard folge troch ek noch in ferskriklik droege simmer.
Hoe min de saak der foarstie, dat haw ik earst foar Ybeltsje ferswijd. It begrutte my om har, ik ha miskien noch altyd tocht dat it wol goedkomme soe. Mar doe't ik dan op in neimiddei by de kurator wei kaam, moast it hege wurd der út: ik bin fallyt. Ik sil dy fertelle, it wie in slach foar Ybeltsje. Te lider slein wie 't stumper. Dêrnei kaam in rite dat se sa stil waard. En no tink ik dat dêrtroch har sykte begûn is. Se waard sa ferjitlik as wat en no docht bliken, it is Alzheimer.
Wy moasten yn Standerton út ús moaie hûs wei. Wêr moasten wy ûnderdak fine? Rogier de Ville, dy't foar 't rjochtse Vrijheidsfront yn 't parlemint sit, waard myn freon. Rogier sei: ‘Jimme kinne tegearre wol op myn pleats bûtenút op Kromdraai wenje.’ Dat sadwaande sitte wy hjir no. Somtiden skamperje ik mysels ta: in nije útdaging, Wytse! Se fermoardzje ommers dei yn dei út in boerefamylje op in pleats op 'e romte. It stiet foar my wol fêst dat de kommunisten fan it ANC der achter sitte. Sa wolle se wraak nimme op 'e boeren, sa wolle se de blanken it lân út jeie.
Witst hoe't it yn syn wurk giet? Midden yn 'e nacht komt der sa'n bakkie oan, sa'n lyts frachtautootsje mei in iepen laadbakje. Se sjitte de hûn dea, fege de finsters en doarren der út, litte earst de boer de jildklús iependwaan en pikke alles yn dat wearde hat. Mar dan begjint it pas: de boer wurdt fêstbûn yn 'e badkúp, se mis- | |
| |
brûke foar de eagen fan de man frou en dochters, dan lit ien fan de mannen it bad fol gleonhyt wetter rinne. En ta beslút slane se alles dea wat noch himet. Mei it sûkerreidmes.’
Wytse Rekker hellet syn nije Ruger Security 6 foar it ljocht, it revolver dat er nachts op bêd yn syn krús lizzen hat.
‘Dat is it plak dêr 't it altyd foar 't gripen leit. As se komme, sil ik it earst wêze moatte.’
It is tsjuster ûnder de âld sederbeam wurden.
‘Wy moatte mar gau nei hûs gean,’ seit Ybeltsje. Hy bûcht fol myldens oer har hinne en seit: ‘Sy hat gelyk, leave, sy fielt it goed oan. Yn ús gefal, mei har sykte en sa, kinne wy faaks mar it alderbêste oërsee gean. Werom nei de Wâlden. It moat hjir net sa komme dat wy libben begroeven wurde ûnder ús takomst.’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd