|
| |
| |
| |
De merkereizger
Jan Velstra fan Canberra, Australië.
‘Alles woe 'k ferjitte. Oan it Bilt tocht ik leaver net mear werom en myn âlde taal hie 'k my al lang út 'e kop set. Allinne it moaie famke fan de Aldedyk by Sint Jabik seach ik no en dan noch foar my. Hoewol, ik wie hjir yn Australië, yn New South Wales jierren lyn al oan in frommeske slagge, mar dêr wie 'k nei twa jier op útsjoen. En sy op my, dat wy rekken byelkoar wei. Ja, ik ha wat meimakke. En ik ha wat ôfbealge. It hat my mei-elkoar net folle mear oplevere as in wrakke lea. In weromreis nei de Aldedyk, dat siet der net yn. Mar it kin raar rinne. Op in dei - ik koe doe al hast it wurk net mear oan - belle Thys Balt út Fryslân wei my op. It sil yn 1996 west ha. Se holden in skoalreüny fan klasgenoaten fan de legere skoalle, sei er. De âlde jonges en famkes fan de Aldedyk soene byelkoar komme. Ik woe der sa graach by wêze, der noch by hearre; it waard my even dwyl foar de eagen, mar ik hie ommers gjin jild foar de fleanmasine.
Dy jûns rûn ik hjir yn Canberra de doar út, swalke troch Flack Street, kocht in pear slokjes, poatele de kant fan Zaragardens op. En ik flokte ris even goed. Yn de dagen dêrnei bin ik stadichoan wer begûn te gokken. Net te mâl, allinne mar bingo, want ik ha no in bêste frou by my, in deeglikenien. En sa herhelle de skiednis him: op 't alderlêst krige ik it gelok oan myn kant, ik wûn op in sneontejûn de bingo fan Canberra. Tûzen dollar. Ik sei tsjin de frou, tsjin Dinha, ‘it's now or never’, dat ik belle fuort Thys Balt op. ‘Ik kom der oan!’ rôp ik. Ik tocht, ik wachtsje net de simmer
| |
| |
fan 2000 ôf want dan kin 't wol wer op wêze, of ik lis al ûnder de seadden.
It wie op 5 maaie 1998 doe't ik de Aldedyk op ried. Prachtich maitydswaar wie it. Dihna is fan Ingels komôf, se kin 't wol moai fertelle, se sei: ‘It liket wol oft de húskes hjir út de berm omheech groeie.’ Ik sei: ‘Dat is ek sa, leave.’ En dêr wiene Thys Balt en Hans Marra. En even letter wiene Maartje Groeneveld en Neeltsy Feenstra der ek. En Tjeard van der Zee sei: ‘Jan jonge, do en de frou wurde oer in oere yn kafee De Oosthoek ferwachte. Ik kaam de taap yn en rekke suver yn 'e sûs, want dêr siet myn hiele klasse. Jan Balt begûn op de harmoanika te spyljen mar troch de triennen hinne koe 'k him allinne mar hearre. En doe ha se ek noch foar my it Biltse folksliet songen.
It wie flak nei de oarloch, op in kâlde, wat skiere moarn yn novimber. Dy deis wie heit even de rykste bakker fan de hiele wrâld, want wy hiene in motorbakfyts krigen, in Batavus. Wat gjinien tocht hie, dêr oan 'e Kromte op de Alddyk yn 't Bilt, dat barde: heit krige de bakfyts oan 'e praat en gie dermei te suteljen.
Hy sloech it ding oan, it monster begûn te knetterjen en te rikjen, heit sprong op 't grutte sadel en dêr fleach bakker Jochum Velstra fan de Alddyk nûmer 664 de dyk del. Wy ha noch in skym fan him sjoen doe't er oer it smelle dykje ûnder de seedyk lâns op nei Swarte Hoanne jage. Mem stie him nei te sjen, se seach it in gat yn 'e kop. ‘As der mar net in hikke ticht stiet, want dan fljocht er der dwers trochhinne, heit is net op in motor berekkene.’
Mar wy krigen heit dy middeis heel werom. Letter as oars, dat wol, en mei in holle sa read as in boei. ‘Dit is geweldich, Berta!’ swetste er, ‘it komt daalk noch sa dat ik myn guod waarm ôfleverje kin.’ Mar it wie net geweldich; heit wie yn wêzen in man dy't der gau mei oan wie. Hy koe net mei de motorbakfyts omgean, hy wie allinne mar in man dy't goed bakte en fleurich mei de klanten stie te praten.
It waard jannewaris, ik wie op de trettjinde krekt fjirtjin jier wurden en de master fan de skoalle op 'e Aldedyk sei: ‘Jan, gean mar nei jim heit yn de bakkerij, ik wit net mear wat ik mei dy oan moat.’
| |
| |
Ik wie gjin learder, siet allinne mar fol ferhalen, it skriuwen woe net en mei 't rekkenjen wie it ek neat gedaan. Dat de oare moarns moast ik tagelyk mei heit fan 't bêd ôf. Dat wie moarns om healwei trijen. ‘Ik sil dy it fak leare,’ rôp er.
Tsjin kofjetiid, om healwei tsienen, wiene wy klear yn 'e bakkerij. ‘Jan, mei te suteljen!’ rôp er. Op 'e motorbakfyts. No, dat like my skoan ta. Mar der lei dy deis sa'n pak snie, der wie suver gjin trochkommen oan. Letter op 'e moarn helle de noardeastewyn fierder oan, de djippe sleat njonken de Alddyk wiske fol, de brechjes wiene amper te sjen. ‘Opsjitte,’ rôp er, ‘de sniebanken wurde heger en heger.’
De bakfyts siet fol bôle en koeke. Earst nei de Easthoeke, oan de Noarderwei ta, dan wiene wy itenstiid hinne werom. Hurd ite, en dan de Westhoeke yn. Dat wie leau 'k de bêste hoeke, it wie krekt oft de minsken dêr wat rommer yn 'e sinten sieten. Mar miskien wiene se allinne mar royaler.
Ik hie dy moarns de bakfytsmotor al oanslein, soe derop springe, mar heit woe sels stjoere. Ik achterop. ‘Werom skeakelje!’ raasde ik. Wy fleagen rjocht op in hege sniebank ôf, mar heit woe gong hâlde en joech noch mear gas, hy besocht dwerstroch de sniebanken hinne te batsen. It mislearre, yn folle gong smoarde de motorbakfyts yn de sniebank, sloech oer de kop en belâne yn de tichtsnijde feart. En wy der achteroan. It wie as ferdronken wy fuort yn in see fan snie. Eefkes wist ik net mear oft heit der noch wol wie, mar doe seach ik him foar 't ljocht kommen. De motorbakfyts wie, op de pakjedrager nei, net mear te sjen. ‘Wat is dit wat!’ It gûlen stie de man neier as it laitsjen.
It wie dêr poer op 'e romte, wy wiene stiif fan de kjeld, yn gjin fjilden en wegen wie in mins te bekennen en heit begûn it him oan te sjen. ‘Wy binne ferloaren,’ hime er. Ik waard fûl, besocht de bakfyts derút te graven, mei de hannen. Heit hong noch oan it kin ta yn 'e snie, it wie as joech er it oer. Nei in kertier hie 'k de bak mei bakkersguod in stikhinne frij. Doe seach ik him myn kant op wrakseljen. Hy miste in klomp. Ik tilde it lid fan de bôlebak op. ‘Alles is my al beferzen,’ stammere er, ‘wy geane nei de bliksem.’
De bakfyts wie gjin beweging mear yn te krijen. ‘Dy boer
| |
| |
dêre dy hat wol in hynder!’ rôp ik. In hynder koe ús der wol útlûke. ‘Biltboeren helpe bakkers net,’ hakkele er. Mar even letter: ‘Wacht ris, daalk komt bakker Dragtstra fan Sint-Anne hjir del, Dragtstra is wol genegen en skuor ús by de wâl op.’
En ja hear, noch gjin fiif minuten letter kaam kollega-bakker Dragtstra der mei syn sutelmasine oan. Heit krige moed, wrotte him op ien klomp út de berm wei omheech en wiuwde Dragtstra optein temjitte. Dragtstra seach eefkes spytgnyskjend ús kant op en ried ús straal foarby. Doe rekke heit sa oerstjoer, hy sprong yn ien kear fan 'e dyk wer yn 'e feart. En dêr seach ik him foar 't earst skriemen. It earste wat ik tocht wie: sa wurdt it fansels noait wat, dat ik bin nei dy boer fierderop tagien. It die bliken, dy hie de foarige deis krekt in hynder op skerp sette litten. In arbeider spande it bist yn en in lyts oere letter hiene wy de bakfyts wer op 'e dyk. En it wûnder barde: wy krigen de motor ek wer oan 'e praat. Mei in skeppe foar ûnderweis oan 'e bakfyts tuften wy dyselde middeis, as bern sa bliid, nei Sint Jabik. Doe't wy by ús earste fêste klant oankloppen, kaam de frou nei 't finster en rôp: ‘No, dit is ek wol wat Jochum, Dragtstra hat al west, hy sei: Jochum Velstra komt hjoed net.’
Mei lijen krigen wy op 'e weromreis de motorbakfyts troch de sniebanken. Mei alle hurdbeferzen bôle en koeke der noch yn. Mem sloech fan lilkens mei de fûst op 'e tafel.
It draaide alle middeis út op in konkurrinsjeslach mei de oare bakkers fan de streek: Siesling fan de Westhoeke, De Jager fan de Easthoeke, Balt fan Nij Altoena en dan wiene Peereboom, Stienstra en Dragtstra der ek noch. As heit dan wer ris de slach ferlear, dan seach ik hoe't er him ferbiet fan teloarstelling. Mar de ellinde siet doe by him net sa djip, as er moarns de bakkerij rûkte, dan glom er wer fan gelok.
Ik wie de âldste fan fiif bern, der wiene noch twa jongens en twa famkes. ‘As it treft kin ik in soad oan dy ha,’ sei heit. Ik krige rillegau in âlde transportfyts, mei in koer foar it stjoer dêr't ik lang net oerhinne sjen koe. Sa begûn ik te suteljen. Op in middei, doe't heit en ik steandewei it itensboard leechskraben, sei mem: ‘Oars moatte wy de stap mar weagje.’ Op dat stuit hie 'k net iens yn 'e gaten dat se it oer emigrearen hiene. ‘Ik bin oars net ûntefreden,’ lei
| |
| |
heit dertsjinyn. Ynienen waard mem spinnidich. ‘Do bist der sels oer begûn,’ rôp se, ‘wy hâlde gjin sint oer, wêr moat it aanst mei de bern hinne!’
Hoe't ik it my yn 'e plasse helle wit ik noch net, mar ik fielde my as âldste jonge de skuld fan alle ellinde. Se moasten wol fuort omdat ik net leare koe en ek bakker wurde woe. Al dy earmoed, al dat gewrot fan heit en mem, dat lei him oan my. Ik iet mear as ús heit, mar ik brocht nei 't suteljen folle minder sinten yn as hy. No kaam dat fansels ek omdat ik de fierste en minste klanten hie, mar dêr doarst ik net oer te reppen.
It waard wer simmer en der waard no alle dagen oer emigrearen praten. Heit seach de bylden moaier en moaier wurden. Der kaam in opteine brief fan Jan en Atsje Vlietstra dy't yn Australië al in bakkerij hiene. Australië, dat wie it lân fan de ferlossing, dat wie de wrâld dêr't gjin hege sniedunen bestiene, gjin gemiene konkurrinten foarbyrieden, gjin klanten wennen dêr't men fjouwer kear oanklopje moast ear't men wer ris in pear sinten barre koe. Dêr, oan 'e oare kant fan de wrâld, skynde neffens heit altyd de sinne, dêr hie elkenien in auto en dêr koene wy op it strân keatse en fuotbalje. Noch datselde jier koe heit in keaper foar syn ‘Brood, koek en banketbakkerij’ op de Aldedyk nûmer 664 krije. Blykber wie der noch sa'n âlde held dy't der yn doarst te stappen. Yn in oere wie ús bakkerij ferkocht oan in bakkersechtpear op jierren. It sil yn 't alderlêst fan de jierren fjirtich west ha.
It wie yn 'e neiwinter doe't heit as in geslagen hond mei ús fan de emigraasjekeuring werom kaam. Us Hanneke, dy't doe in jier of tolve wie, blykte in gatsje yn 't hert te hawwen en koe sa net mei nei Australië. Dêr sieten wy. Sûnder bakkerij. De keaper wiisde ús derop dat wy derút moasten.
In wykmennich letter kaam der berjocht dat wy allinne mar in jier útstel krigen hiene en dat Hanneke nei ferrin fan tiid ek wol yn Australië oan 't hert holpen wurde koe. Heit fûn fierderop sa lang wurk yn in bakkerij, ik moast de ni je bakker oan de Alddyk mar helpe. Foar kost en ynwenning.
Wêr wolst sliepe,’ woe de frou witte.
‘Leafst op myn âlde plakje,’ sei 'k. No, dat moast dan mar. It die bliken, ik kaam deun njonken it ledikant fan de bakker en de
| |
| |
frou te lizzen. Der waard wat buordpapier tusken beide beden prutst.
Jûns koe'k beide minsken op bêd hearre. Ik wie mar in jonkje, net sa ierryp, mar it begûn foar my dochs wat te daagjen.
‘Toe no ju!’ sei de frou, ‘ik ha der sa'n ferlet fan.’
‘It hat foar my hjoed moai genôch west,’ sei de man, ‘ik ha kjeld op 'e mage.’ En dan begûn de frou sa te hearren oan te trunen. ‘Ja, ja, no trochsette!’
Ik lei der deunby, hold de siken yn en koe fernimme hoe't it harren ôfgie. En dan dreamde ik letter fan it famke fan de Aldedyk.
Op fiif maaie 1951 wie't safier. Ik wie sechstjin jier wurden. Thús wie de spanning te snijen. Us Hanneke mocht har foaral net ynspanne. Foardat wy op't spoar nei Skiphol stappe soene, woe heit earst noch nei't tsjerkhôf fan Raerd yn Raerderhim. Dêr leit syn folk. Yn 'e earste wrâldoarloch hie er yn ien wike syn heit en broer te hôf bringe moatten. Stoarn oan de Spaanse gryp: hy die der de lêste wiken sentiminteel oer. ‘Ik moat ôfskied nimme, foar ivich en altyd.’ Ik tocht, wy moatte allegèàrre ôfskied nimme, ik fielde ynienen hoe grut de stap wie, ek foar my.
As it my goed bystiet wie it in auto dy't ús de moarns ier en betiid nei Raerd brocht. It momint kaam dat wy de Aldedyk foargoed ferlitte moasten. Heit gûle, de fjouwer broerkes en suskes fan de weromstuit jàmmerje. En ikke? Ik hie my ûnsichtber makke, mar wie der noch wol by. Der spilen my bylden troch de holle út in ferhaal dat ik ûnder it suteljen opfongen hie: In jonkje fan tolve út Toppenhuzen wie in kertier foar de ôfreis nei Amearika útnaaid. Heal Toppenhuzen socht mei. Wêr siet dy smoarge jonge no! Net te finen. Twa dagen letter kaam er foar't ljocht. It hiele doarp, de plysje - syn heit en mem noch it meast - elk wie lilk op him, want no koe de húshâlding earst in fearnsjier letter de boat nei it paradys nimme. Nee, dy rotjonge soe net opnij de kâns krije en wyn de kont der foarwei.
Ik wit noch, doe't de auto de Alddyk ôf ried, seach ik noch ien kear om. Mar in pear minsken stiene ús nei te wiuwen. Gjin klanten; de klanten hiene op de lêste suteldei al sein: ‘No, Jochum jonge, ik soe sizze it alderbêste mar.’ De pear minsken der op 'e
| |
| |
Alddyk stieken noch eefkes in hân yn 'e loft, en doe seach ik hoe't se harren omdraaiden en fuortrûnen. Ja, der wie in man by, dy seach eefkes nei de loft - net nei ús, mar nei de loft.
As in reus riisde de fleanmasine fan de KLM foar my op. De Soerabaja. ‘Der kinne twa kear safolle minsken yn as yn de LABObus,’ bearde heit. Ik wie wrevelich, hy wie oerémis; ik wie as in grut mins, hy as in bern. En it wie op de fyfde dei, op in moarn betiid dat wy fan Darwin yn Noard-Australië nei Sydney skoden. Yn de Soerabaja wie de stimming bedompt, want ûnder ús baarnde Australië. Kolossale boskbrânen wiene dwaande ús nij lân op te fretten. Fierderop, op de mear keale flakten, baarnde it ek. ‘Dit liket net bêst,’ sei mem nei in skoft fan swijen. ‘Wat bliuwt der sa fan dit lân oer.’ ‘Yn't suden sil it wol griener wurde,’ spriek heit himsels moed yn.
Doe't wy yn 'e lette jûn fan de âlfde maaie yn Sydney op 'e trein nei Bathurst yn New South Wales stapten, hie'k yn fiif dagen en nachten amper sliept. Heit knapte no fan de spanning en wie koart oanbûn. Ik wie net te brûken. Us Hanneke, Keimpe, Sytske en lytse Rink moatte alle fjouwer út 'e liken west ha. No en dan stie de trein in skoft stil, dan weagen de manlju har bûtendoar en stiene yn in lange rige te pisjen.
Stadich krûpte de trein noch dyselde jûns troch de Blue Mountains. De oare moarns, doe't wy flak foar Bathurst ho holden, die bliken, de winter wie ynfallen. Der hong ryp oan de beammen, no en dan snijde it in bytsje. Hjir en dêr seach ik in nearzich húske yn de negerij stean. ‘Ik sjoch nergens de bananebeammen dêr't heit it oer hie,’ weage ik. De man waard poerrazend.
It Bathurstkamp like wol in gefangenis. Heit rekke alhiel fan de kaart doe't er lieders yn it Dúts en it Ingels kommandearjen hearde. ‘Ik ha net tekene foar in konsintraasjekamp,’ tjirge er.
Doe't wy tsien dagen yn Bathurst sieten, wiene heit syn moaie dreamen in stikhinne ferflein. Om wurk te krijen bestelde er him by de heechovens fan Port Kembla; dat stedsje leit in oardeloere ûnder Sydney. Ik soe dêr letter ek oan de slach moatte, seine se. By de heechovens trof heit de bakker Jan Brasse, en fuort dêrnei ek bakker Jan Vlietstra dy't fan Ljouwert kaam. It die bliken se wennen yn tinten. ‘Dit is in stap werom,’ konkludearre mem. Der
| |
| |
brieken jierren oan fan geheuker, en der bestie foar de âldelju mar ien doel: in eigen bakkerij.
Mem krige in baantsje yn 'e húshâlding fan húsdokter Millgrow. Net dat se dêr in soad fertsjinne, mar no hiene wy yn elk gefal in riedjouwer fan formaat. Millgrow wie net allinne miljonêr, hy wie ek in man mei in grut hert. ‘O, Jochum is so homesick, dokter,’ krimmenearde mem. ‘He is so bad.’ It minske hie hâlden en kearen mei de man. ‘As ik earst mar in bakkerijke ha,’ hakkele er mei de triennen yn 'e eagen.
Ik makke sechstich oeren yn 'e wike en fertsjinne njoggen pûn en sân shilling. En alles wie foar heit en mem. Bûssinten hoegde ik net, ik tocht, as sy aanst harren eigen bakkerij mar ha, dan komt alles wol goed. Mar der wiene mear dy't bakker wurde woene: Jan Buikstra en Leendert Stienstra fan Sint-Anne bealgen der ek tsjinoan. En dan hiest bakker Bertus van der Ploeg fan Ljouwert noch. Op in moarn sei 'k tsjin ús mem, sadat heit it net hearre koe: ‘Wy binne nei de oare kant fan 'e wrâld flein om fan de ellinde ôf te kommen en hjir tilt it ek wer op fan de bakkers.’ ‘Komt wol goed,’ sei se dan.
Dokter Millgrow woe heit wer yn 'e fleur sjen en liende ús jild om in lapke grûn, in oven en in deechmasine keapje te kinnen. Ja, bakke koe heit wol. En wy holpen allegearre mei. By dei en by nacht. Sneons en sneins ek. Myn lean fan njoggen pûn en sân shilling yn 'e wike wie noch altyd foar heit en syn bakkerij. Op 't lêst hiene wy trije sutelers yn tsjinst. ‘Sutelje, dat docht hjir fierder gjinien, mei suteljen binne wy hjir hear en meester,’ sei er. It gie yn Port Kembla noch mei hynder en wein.
Soms krige ik de hiele sneintemiddei frij, dan gie 'k nei 't strân en seach hoe't de famkes fan Tarawanna mei it wiete swimpak strak om 'e lea wille makken, dan seach ik alle moaie foarmen, en it bloed stiigde my nei de holle. Ik knapte, en dan socht it syn útwei, en dan fielde ik my skuldich en dea-ûngelokkich. God, wat fielde ik my iensum. Kontakt mei dy fammen doarst ik net te meitsjen, ik spriek amper in wurd Ingels. Dat hat sa duorre oan myn achttjinde jier ta.
‘First Car For Dutch Baker,’ stie yn 't krantsje fan Port Kembla. Heit knipte it berjochtsje út en stjoerde it nei de Aldedyk. Mar
| |
| |
it holp him net fan syn ûnwennigens ôf; hy waard sa weak as bûter, stie op 't lêst alle dagen te skriemen as in bern. Millgrow woe ha, heit moast mar ris in weromreis nei de Aldedyk meitsje. ‘As er dan weromkomt, is it oer,’ oardiele de dokter.
Sa fleach heit allinne werom nei de Alddyk. Hy kaam goed fjouwer wike letter deawurch werom en grynde rillegau wer fan de ellinde. ‘Ik wol hjirwei,’ skriemde er op in jûn, ‘ik wol sa graach nei de Alddyk, Berta.’
‘Bist te let, de bern wolle al lang net mear werom!’ snaude mem op 't lêst.
Wilens wie der in ein kommen oan myn ferskriklike earste jierren yn Australië, ik hie it dochs oandoard en freegje ien fan de famkes fan Tarrawamma. En ús Hanneke, dy't wilens oan 't hert holpen wie, woe ek foar gjin goud werom. ‘En dan kin ik ek net mear fuortgean,’ sei mem.
Seis kear reizge heit allinne werom nei de Alddyk. Sa hat er al ús soer fertsjinne sinten nei Fryslân werom tôge. Ja, al dy tiid makken wy de bôlen mei de triennen fan heit deryn bebakt.
Doe't de âldman wer ris emosjoneel waard en neffens my de miskende Bilkert úthingje woe, joech ik gjin sjoege mear.
‘Ik gean de doar út!’ sei 'k. Wer triennen.
Wilens hie 'k dy earste frou - de mislearring sil 'k mar sizze - by my. Foar mysels begjinne en grut wurde, dat wie de bedoeling. Achter de Blue Mountains, yn it lytse doarpke Newbridge, stie in bakkerij leech. Ik nei de bank om sinten. Foar 't earst yn myn libben hie 'k jild om hannen.
Der wie yn dat ferlitten doarp Newbridge in âlde stienoven-bakkerij dy't op hout stookt waard. Achterhûs stiene in wetterpomp en in pear reinwettersbakken. Mar it reinde yn dy snuorje net, en liedingwetter wie der net. Jûns tsjin bêdtiid sette ik tolve ammersfollen pompwetter klear om't de smoargens besinke moast. Moarns om twa oere sette ik it dampe hout foar de oven; dêr koe 'k net by weirinne.
Wêrom soe ik it hjir net rêde. Yn gjin fjilden of wegen wie in konkurrint te bekennen. Wol stiene der yn 'e wide omkriten grutte buorkerijen, dêr koene de Biltboeren net by yn 't skaad stean. Dy boeren wiene op Newbridge oanwiisd. Mar doe't ik dan in deimen- | |
| |
nich by dei en by nacht yn 't spier west hie die bliken, de grutte boeren hiene foar de moade en betelje de bakker ien kear yn 't jier. Sa tsjin âldjiersjûn. En âldjiersjûn dat wie 't noch lang net.
Fan it winkeltsje woe de frou in ‘general store’ meitsje; it minske mocht ek graach wat oar guod ferkeapje. Kranten en bledsjes en sa. Der bleau wolris in boer hingjen. Sneintejûns kaam de Ierse pryster om in slokje del. Father Fohley. Sneintejûns, dat wiene myn iennichste oerkes mei wat ferdivedaasje. Father Fohley krige my net roomsk, mar dat koe him neat skille, hy hie altyd toarst en de frou hie wol wat ûnder de koark. De whisky kaam ús bytiden ta de earen út. Ik waard bretaal, ik sei: ‘Do moatst ris goed hearre, fader, Ian Edwards en Jerry Smith binne hjir twa Ierse boeren en roomser as de paus en ik moat fan harren noch fjirtich pûn barre.’
‘Ik sil foar dy bidde, Johnny.’
‘Dan fuortendaalk bidde,’ sei 'k. Dus, hy bidde. De frou lei der by op 'e knibbels, want dy woe ek wol wat mear sinten om hannen. Wy ha dy sneintejûns bidden dat it sta sei. En ferdomd, twa dagen letter kamen de froulju fan Edwards en Smith mei de pickup en betellen helderop alle jild dat noch útstie. Father Foley hie se fansels geweken nommen, want it moast der net op útdraaie dat der daalk gjin jild mear wie foar drank en oare grapmakkerijen.
De frou krige har nocht. Fan Newbridge, fan de saak, fan my, fan alles. Dat dy naaide út. De finansjele problemen bleauwen, ek al wiene wilens de pûnen tsjin Australise dollars ynruile. Ik tocht, as ik oait noch fan dizze ellinde ferlost wurde sil, dan moat ik gokke. Ik nei it agintskip fan de New South Wales Lottery om lotten. Heech ynsette. Mar it die bliken, ik wie ek net gelokkich yn 't spul. Dat wie yn 'e tiid dat ik jûns op bêd lêst begûn te krijen fan 't boarst. Ik tocht, hjir yn Newbridge gean 'k hartstikke dea.
It sil yn 1964 west ha, Dinha hie 'k al by my, ik kaam wat ta bedarjen, en dêr stapt op in neimiddei in klant op my ta. ‘Get 'm Johnny!’ rôp er. Ik hie in priis yn 'e lotterij wûn, woe er beweare. Wy namen dêr ien op, mar yn wêzen tocht ik: soademiterje op! De oare deis kaam dêr in telefoantsje fan it agintskip. ‘Goed nijs, mr. Velstra, sykje jo lot mar op!’
It waard in ferskriklike dei en in noch ferskrikliker nacht, it swit rûn my by alles del, nergens wie dat lot te finen. Alle bûsen
| |
| |
hiene wy bylâns west, alles waard oer de kop helle. Dinha en ik krigen suver spul, se sei dat ik sa rûch as in baarch wie. En ik fûn dat it ek gjin wûnder wie dat it lot fuort wie, want guon bûsen siet in gat yn. De waskmasine op 'e kop. Yn 'e neinacht der wèr ôf. De wask-masine nòchris op 'e kop. En doe foar de safolste kear de kontbûsen fan in âld broek neisjen. En dêr fûn ik in ferwosken fodsje. It wie mar in bewyske, mar it wie it lot, en it nûmer wie noch te lêzen.
Ik de oare moarns mei 't lot nei it agintskip. En dêr krige ik opnij in heale beroerte. It fanke dat my altyd de lotten ferkocht, hie myn namme ferkeard speld; der stie Velstar ynstee fan Velstra.
‘Sa jildt it lot net,’ sei de agint. Ik as de bliksem nei Father Fohley. Bidde! ‘Dan sil dàt heve!’ bearde Fohly mei safolle wurden. En ferdomd, it bidden holp wer. Daalk. Noch dyselde deis waard my de priis útbetelle en ik rekke der dwyl fan yn 'e kop: ik stie mei sechstjintûzen dollar cash yn 'e klauwen.
It duorre mar trije dagen, doe hie 'k de hiele famylje al op 'e hûd. ‘Dat jild kinsto net hielendal foar dysels hâlde!’ sei heit. En ús mem en de broers en susters, dy't ek noch wol wat sinten brûke koene, woene eins ek wol in part fan de priis.
‘Wy ha altyd mei-elkoar stien te wrotten,’ sei de iene. ‘En do bist dochs in familyman!’ oppere de oare. Mar ik hie der wer ien op nommen en song harren foar de telefoan it ferske ‘This time, Johnny is wise’ yn 't ear.
Dinha en ik ha fuortendaalk de bakkerij yn Newbridge ferkocht - wy barden der twatûzen dollar foar - en binne hinnegien en stek it jild yn in royaal wenhûs yn Bathurst.
Wy koene no fjouwer kostgongers ha. Wylst seach ik om my hinne om wurk. Noch ienkear hat Father Fohley dêr by ús op besite west. Op in sneintejûn. As jo nochris foar ús bidde wolle, Father, bid dan foar ús heit,’ sei 'k. Wy wer op knibbels. Heit hat oan syn dea yn 1982 ta noait wer yn 'e fleur west, dat it gebed is net ferheard.
Fierderop, oan Highway 24, yn it stedsje Blayney, waard in tûke bakkersfeint frege en yn in kertier wiene wy it iens. It wie in âlde, mylde man, dy bakker, hy hie de hiele stêd as klant, koe my in goed lean betelje. It wie de earste saak yn myn libben dy't goed
| |
| |
draaide. Nei in fearnsjier wie de pine yn 't boarst oer. Op in moarn betiid stie de âld bakker rjocht foar my, hy sei: ‘John, ik ha kanker, ik gean dea.’ Doe't er trije moanne letter nei 't tsjerkhôf brocht waard, haw ik ús grut hûs ferkocht en de bakkerij oernommen. Noait haw ik it better hân as yn dy pear jier dêrnei. Us soan Lennart John waard berne, ik krige de klanten der by fan myn opfolger yn Newbridge, dy't fallyt gie.
Ik bin in mantsje, ik sjoch de ellinde noait oankommen. Op in dei kaam der in grutte frachtauto mei fabryksbôle en dumpte it yn alle winkeltsjes fan Blayney. ‘Net werom fjochtsje!’ rôp Dinha fuortendaalk, ‘de brut ferkeapje!’ Ik sette in advertinsje yn 'e krante en koe noch krekt genôch sinten oerhâlde om wer in hûs mei plak foar fjouwer kostgongers te bestuiverjen.
De sykte fan my wie dat ik altyd wer bakker wurde woe. Doe't ik al net mear op myn poaten stean koe fan de gewrichtspine, woe 'k nòch bakke. Us jonge siet ek wer in goede bakker yn, yn syn belang ferhuzen wy nei Canberra. In stêd mei kânsen. It duorre net lang, doe siet ik alwer by de bankman om jild te lienen. Wy kochten in âld pand, ferbouden de saak, krigen in tsjinfaller, it wenhûs moast wer yn 'e ferkeap, wy belânen yn in lytser hûs en ik rekke tenein. Ofkeurd. Mar ús jonge is in flinke bakker, en dêr bin ik grutsk op.
En doe krige ik Thys Balt oan de tillefoan en wûn ik dus tûzen dollar yn de bingo. Ik nei de Alddyk. En dêr ha se dus it Biltse folksliet foar my songen.
In deimennich letter haw ik ek noch by muoike Geartsje Velstra yn Dronryp west, mar dat hie better net wêze kinnen. Se sei: ‘Bisto no Jan fan ús Jochum! Jochum naam hjir simmerdeis syn omkesizzers altyd mei nei de simmerfeesten yn 'e keatshoeke. Dan wie 't foar de mannen grut feest! Jochem wie in emigrant dy't it yn Australië o sa goed dien hie, dat hjir wie it in royale merkereizger.’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd