|
| |
| |
| |
De flecht fan Sybrandahûs
Hetty Seif-Lettinga fan Grand Rapids, Noard-Amearika.
Deastil is it yn de op en del weagjende avenues fan Grand Rapids. De gleone sinne liket de stêd te ferlamjen, it rint tsjin trije oere yn 'e middei en yn it skaad stiet de termometer op 35 graden. Sels de roazetunen achter rêsthûs Luther Home, dêr't in pear dagen lyn stokâlde minsken, guon yn koarte broek en op wite sportskuon, omstroffelen, lizze der no ferlitten by. Grand Rapids is deaslein fan de hjittegolf fan Michigan.
Op de gongen en keamers fan it rêsthûs draaie de ferkuollers hurry-up. Op de tredde ferdjipping hat Hindrikje Seif-Lettinga de propeller der by oan setten. Dat it waait dat it rikket yn it lytse bestean fan de lytse âlde frou.
Neat lit ús yn it keammerke tinke oan âlde tiden, de foto's út it skiere ferline komme net foar 't ljocht. Der moat noch earne in famyljefoto út 1907 of 1908 omslingerje, mar it fiere ferline is der om te ferjitten.
‘Letter,’ seit se, ‘letter nei de lêste grutte oarloch, doe krigen wy it stadichoan wat rommer. En no ha de bern en bernsbern it sa goed as wat, de Lettinga's ha hjir wol tsien grutte pleatsen, der binne miljonêrs by, ien hat in embryo-fabryk, dêr mèìtsje se by wize fan sprekken kij. Ien boer is der, dy hat mear as tûzen bisten. En yn Kalamazoo rinne, as ik it goed ha, 320 bisten.
Wat ik jo no freegje woe: wat tinkt jo, soene der skylk ek noch fabriken komme dêr't se kij en minsken meitsje kinne? Ik leau, dat moat mar net wêze. Lit dat mar oan de Skepper oer. Hoe- | |
| |
wol, der rinne ienris frjemde skepsels om.
Myn suster Selly, ik bedoel ús Sytske, dy is nei ûnderen reizge, nei Florida. Se troude letter noch in sirkusdirekteur. Dat ús Selly is sa wearelds wol as ik bin. Lêstendeis sei se foar de tillefoan: ‘Yn de trapeezje, dêr weagje ik my net mear oan, mar op in oaljefant de grutte sirkustinte yn daverje - in tinte mei in moai orkest derby - dàt soe ik noch wol oandoare.’ Ik sei, berntsje, do wurdst ynkoarten 99 jier!’ Doe sei se: ‘Ik mei dochs wol myn dreamen hâlde?’
In lytse âlde fertelster, sa helder as in bij. De widdo is by steat en oersjoch in tiidrek fan njoggentich jier. Sa roerich en drôvich as har bernejierren ek ferrûnen, se rekket deroer op 'e tekst mei in fleurich antlit. Want as it yn 't libben poermin giet, kin it allinne noch mar better.
‘As hear ik de wyn noch yn 'e beammen op Sybrandahûs: it wie op in nacht mei rûzich waar. Wy wiene bern en waarden fan 't bêd helle. Yn 'e foarkeamer baarnde allinne in kears. En dêre, dêr koe 'k myn eagen net leauwe: heit wâlde op strontklompen oan de keamerstafel ta. Is dat net in rare oantaasting; de boer sels dy't by syn skytskjinne boerinne mei stront oan 'e klompen oan de foarkeamerstafel ta wâldet!
Heit wie opsternaat, rûn deryn en derút. Letter sloech er mei beide fûsten tsjin de iepensteande keamersdoar. “Minske, jo moatte ophâlde te grinen!” Mem har gûlen koe er net ferneare. “Ik gean der net mear foar omlizzen, it bûthús is leech, it ís safier, pak de bern yn!”
Doe moasten wy allegearre nei de skuorre: mem mei ús Sytske fan acht, ikke en ús lytse Heabele fan goed twa jier. Iksels wie dat jier yn augustus seis wurden. Wy hiene nije wite klompkes oan. Der wiene foar ús elk ek in pear nije skuon út Dokkum kommen, mar dy wiene foar letter, sei mem, dy wiene dy middeis al ynpakt foar de grutte reis.
Op 't hiem achterhûs stie in hynder ynspand, in swart hynder dat wietreind wie en no yn it ljocht fan de moanne stie te glânzgjen. Heit treau mei de âld arbeider in haiwein de skuorre út. Der stie in kiste op 'e wein, in hege kiste, en der lei in pak strie op en wat hea. Wy moasten ús deryn deljaan, sei heit. Sa belânen wy achter de rêgen fan ús âlden. Ik lei nei it knisperjen fan de weintsjil- | |
| |
len te harkjen. As ik my stiif tsjin de bûkberje drukte, trille it my troch de lea.
Dy jûns hiene twa feedriuwers fan Rinsumageast it lêste jongfee fan 'e pleats helle en nei de Dokkumer Ie brocht. Mei de Dokkumer feeboat wiene de bisten no ûnderweis nei de Ljouwerter freedsmerk.
Sa ha wy de stjelppleats op Sybrandahûs ûnder de Geast ferlitten. In rûzige tongersdeitenacht yn oktober 1909. “Net oer de Geast de Wâlden yn!” hat mem ús heit noch skamperjend sizzen heard. “Wy geane oer Dokkum op Grinslân ta. Dêr nimme wy it fearskip en belânje wy fansels yn Dútslân”.’
***
It is de rekonstruksje fan in drama. Troch in minske fan 95 jier, de widdo Henny Seif-Lettinga. De bylden út eigen waarnimming en ûnthâld binne yn de njoggentich jier nei dy dramatyske ôftocht fermongen mei de bylden dy't har mem oer it foarfal sketst hat. Har âlde mem hie it der trouwens mar hiel inkeld oer, en dan ek noch yn sobere wurden. Want it ferlitten fan de pleats op Sybrandahûs wie neat oars as in flecht. En it begjin fan in tiidrek fol kommer en earmoedzjen. Letter hat de heit no en dan ek wolris wat loslitten. Sels yn Fryslân, op 'e Geast en Bartlehiem, witte guon der noch fan. Mar dan út oerlevering.
Eins wie it fuort al earmoedzjen, dêr op de stjelppleats fan Wybren Lettinga op Sybrandahûs ûnder Rinsumageast. Hoe't it krekt yn elkoar stiek, dat bliuwt wat dizenich, mar it hat de jonge boer en syn húshâlding gâns tsjinwierre.
Op in moarn om fjouwer oere kaam de boer ris yn 't bûthús en der leine twa kij tsjin 'e flakte. Se kamen net wer oerein. It kin miltfjoer west ha, of faaks tongblier, mar wis is yn elk gefal dat der in sykte yn it beslach siet.
Heit hie rekkene op help fan syn skoanmem, beppe Sytske. Dêr siet ommers jild, ja de Postma's koene it hiel goed dwaan. Mar beppe Sytske, dy't al op har njoggenentweintichste widdofrou wurden wie, troude foar de twadde kear, mei in tûke en deeglike boer,
| |
| |
in Tamsma. En dy hat it beppe ôfret en stek heit-en-dy de helpende hân ta. Dy Klaas Tamsma hat it swurk driuwen sjoen. Tamsma fûn Wybren Lettinga net oppassend genôch, it soe dêr op dy stjelp dochs wol op en wei reitsje. Trouwens, Wybren Lettinga hie de molkfarder fan Bartlehiem, dy't noch hûndert gûne fan him ha moast, ek al net werombetelle.
Doe't de boer dy nachts mei syn jonge húshâlding útnaaide, koe er de twadde man fan syn oars altyd sa mylde skoanmem wol deasjen. Oarsom wiene der op 'e Geast ek wol in hantsjefol dy't Wybren Lettinga leaver gean as kommen seagen.
It wie de dupearre molkfarder fan Bartlehiem dy't op ‘the day after the night before’ as earste op de Lettinga-pleats delstriek. Wat er dêr oantrof dat wie in leech bûthús, sa hat letter út syn ferhalen bliken dien. Hy weage de reis nei de foarein. Yn 'e foarkeamer seach er de spoaren fan in breinroere boer. Hjir en dêr stie noch wat húsried, ja sels it kleed lei noch op 'e tafel. Op de skoarstien stie in marmeren pendule mei twa losse kearsestanders. De klok stie stilset op kertier foar tolven.
Noch dyselde freeds wie it yn 'e herbergen oan 'e Langemerkstrjitte yn Ljouwert ‘the talk of the town’: Wybren Lettinga, de bluisterige boer fan Sybrandahûs, is yn neare nacht mei wiif en bern útnaaid. En slûchslim as er wie, hie er de middeis tefoaren de lêste kij ferkocht en fuortendaalk de sinten ek mar bard en djip yn 'e binnebûse stutsen. Sa koe er in twaddeklas kaartsje nei Amearika bestuiverje, sa hoegde er net tagelyk mei fan dy smoarge Poalen ûnderyn it skip treddeklas en ûnder de luzen de nije wrâld temjitte te gean.
‘Hy is grif ôfset nei fiere famylje yn Dútslân,’ tocht de foerkeapman fan de Geast. ‘Wybren hie it der okkerdeis oer dat de lânferhuzers út Dútslân wei yn Amearika smoarryk wurden binne.’
‘Ja,’ miende in oarenien te witten, ‘hy sil wol ûnderweis nei Dútslân wêze. Yn Bremerhaven of Hamburch leit wol in boat nei Amearika, yn Amsterdam gripe se him yn 'e loadsen fan de Hollân-Amearika-Lijn noch yn 'e kraach. Der binne tefolle minsken dy't noch jild fan him ha moatte.’
‘Ja, der binne noch al in stikmennich keaplju dy't sinten fan Wybren barre moatte,’ wist in oarenien. En in neef sei: ‘It docht
| |
| |
my gjin nij dat er fuort is, want hy kaam okkerdeis by ús del en sei: ‘kom, ik woe noch mar ris delkomme, want it kin ek wolris barre dat wy elkoar noait wer sjogge!’
‘Us pleats hat letter in Prins op buorke,’ wit Hetty Lettinga noch. ‘Ik ha der, jierren en jierren letter, noch in kear west. Der kamen doe ynienen wer oantinkens boppe. Ja, it wie in ferskriklike oktobernacht. Op dy wein ferlear ik noch ien fan myn moaie wite klompkes. Doe't heit it fernaam, sei er: ‘Hjir, leave!’ en hy helle my it oerbleaune klompke ek fan 'e foet en goaide it yn 'e feart. Ik raasde fan oerstjoerens. En doe sei mem: ‘Och berntsje, heit hat gelyk, oan ien klomp hat men ommers neat.’
De flecht fan Sybrandahûs soe yn wêzen jierren duorje. De earste dagen en nachten lizze yn myn ûnthâld as in einleaze, tsjustere tiid fol opûnthâld en ûngemak. Ik wit noch, ús Sytske frege iderkear oft beppe wol wist dat wy samar fuortgien wiene. Fan dy fragen rekke mem der alhiel foarwei. Heit wer lilk. Op in moarn ier tilden in pear sterke manlju de kiste fan 'e wein, it hynder en reau waarden ferkocht, heit barde fuort jild, wy belânen oan board fan in fearskip mei in pear hynders derfoar. Wy makken lange, lange reisdagen, sliepten yn frjemde steeën, hearden minsken in frjemde taal praten. Mar ik wit ek dat ús heit mylder en mylder waard. En der kaam in oere dat ik net mear bang foar him wie, ja doe hat er my oanhelle. Oars hie er ús Sytske leaver, Sytske wie oanfalliger. Ik wie in suterich hjerstkatsje, sei er altyd.
Der kaam in frjemde omke op 't aljemint, heit naam papieren mei him troch, helle jild út 'e portefúlje, wy belânen yn in trein, der lei letter in kolossaal stoomskip. En it reinde.
Op see ha wy spuid; wy haw ús it hert út 'e lea koarre. It moat wilens begjin novimber west ha, wy troffen ûnlijige dagen mei in hege see. Fan mem ha 'k letter wol begrepen, it skip koe op in stuit net mear yn 'e noardwesterstoarm op komme, it koe allinne noch skean mei de kop op 'e wyn lizze te stampen. Alles om ús hinne weage en kreake. In orkaan moat it west ha, in orkaan dy't in ivichheid duorre. Hast trije wiken ha wy op folle see ferkeard. Op in stuit, sa hearde ik letter, hat mem sein: ‘Wy moatte it yn 'e hannen fan de Heare Jezus lizze.’ En heit sei: ‘Op Sybrandahûs is it bûthús leech.’
| |
| |
Doe't wy yn New York oankamen, wie 'k in heal útdroege bern. Mem hat letter wolris ferteld dat der net folle libben mear yn my siet. Heit, sei se, wie alhiel út 'e skroeven doe't er it Frijheidsbyld yn New York foar him oprizen seach. Hy rekke der suver oandien fan. ‘Yn dit lân sil ik boer wurde, op in pleats dêr't dy fan Klaas Tamsma fan de Iewâl ûnder Sybrandahûs net by yn 't skaad stean kin!’ Doe't er dy wurden spriek, moat ien fan myn moaie wite klompkes noch altyd yn de omkriten fan Damwâld omtoarke ha. En it oare klompke hat doe faaks noch yn in sleat ûnder Boerum lein. Yn elk gefal bin ik op hoasfuotlings yn Amearika oankommen.
Fan it wachtsjen yn de kolossale ymmigranteloadsen fan New York kin ik my noch amper wat foar de geast helje. Ik sil wol oars neat dien ha as sliepe. By de útgong ha de joaden heit o sa foar in strenge winter warskôge, fertelde mem. Der binne doe swiere wollen ûnderklean oantúgd. Wazich sit my de treinreis nei de Mid-West yn 't ûnthâld, in reis dêr't mar gjin ein oan kaam. Dwerstroch Pennsylvania gie it, troch Ohio, Indiana, Illinois, Missouri.
As ik it net mis haw binne wy op in moarn ier yn Dodge City út 'e trein stapt. Dat is fier yn Kansas op, net iens safier fan Colorado, want wy hiene de prairys al lang achter ús litten. Foarby Dodge City leit it lân heech. Wat my noch bystiet is dat heit bytiden wer koart oanbûn wie. Mem droech in rûn swart huodsje. No't ik deroer neitink, kin ik it my net rjocht begripe, mar ik leau in huodsje mei in rou-waaltsje. Heit hie no de streekjebroek oan dy't er yn New York kocht hie. En hy hie in striehoed op dy't er op in stasjon yn Missouri troch it finster fan de treinkûpee betelle hat. Letter, doe't ik al op skoalle gie, lies ik de namme fan de stêd dêr't de hoed makke wie: St Louis.
Sa belânen wy achter yn Kansas. Doe't de trein fierder gie, kamen der trije manlju op hynders. Se hiene wol fiif farske hynders oan in line by harren. Fynbonkige brune hynders. De wurdfierder spriek, wylst er om de haverklap op 'e grûn spuide, heit mei in nuver skerp lûd ta, mar heit ferstie it hearskip net. It wie de bedoeling, wy moasten yn in buggy, in soarte fan seas mar dan wat soberder. Ien fan de hynders waard foar de buggy spand. Mei ús fiven koene wy der krekt yn. De kiste mei guod soe letter komme, seine se.
| |
| |
Dy jûns rieden der in stik of fiif buggy's achter ús oan, dat der wiene mear neikommers. Heit waard fleuriger.
Wy binne der hast,' sei er.
‘It lân liket hjir droech,’ brocht mem der tsjinyn.
‘It lykje my fertroude mannen ta,’ sei heit.
Heit hie him fersind, hie de mannen net goed begrepen. Dy jûns let koene wy net fierder, wy bleauwen foar in rivier stean. De hynders dronken út 'e rivier, de mannen ferdútsten heit dat it wetter folle heger stie as twa dagen lyn. It moat dêr in sydrivier fan de Arkansas west ha, of in kreek dy't fan Smoky Hill kaam en it suden yn rûn. Yn elk gefal wie it net fertroud om der mei de buggys trochhinne te gean. Der waard fjoer makke, wat iten en wy moasten bûtendoar sliepe. Goedbesjoen ha wy it troffen, it wie in net al te kâlde novimbernacht.
De oare moarns binne wy, sa is my letter dúdlik wurden, súdliker de rivier oerstutsen en op 't hynder op de bestimming oankommen. Ik leau dat wy doe yn Big Bow sieten, mar it kin ek yn 'e omkriten fan Lakin west ha. Der wie foar ús húshâlding ûnderdak yn in plaggehut. Miskien kin ik it better in hol neame, want it ûnderkommentsje wie yngroeven yn de skeante fan in heuvel. Heit trof it, der húsmannen minsken om dy't Dúts sprieken; dat koe er sa goed wol ferstean as it Ingels.
Heit is ier en betiid op in hynder ôfset nei de boer dêr't er as arbeider besteld bliek te wêzen: Gerald Hitchmann. Dy hie achter de heuvels de wereld oan lân lizzen. Doe't er nei in deimennich wer thús kaam hie er de blierren op 't gat fan 't hynsteriden.
Doe foel de winter yn, in koarte, wrede winter.
‘Heit hat it him justjes te moai foarspegelje litten,’ hearde ik mem ris fersuchtsjen. Fierder hat it minske, as boeredochter fan goed komôf, net folle klage. It wie as hie se har nei de ôftocht fan Sybrandahûs mar by it lot dellein; by it lot om mei in man as Wybren Lettinga troch 't libben te moatten. Yn wêzen hat se bot fan heit holden; se besocht teminsten altyd syn dwaan en litten te ferguodlikjen en te ferdigenjen. Foar har moat de man wat ûnwjersteanbers oer him hân ha. Ik kin my der, safolle jierren letter, ek wol wat by foarstelle; it wie in man dêr't wol slinger oan siet. In persoan ek mei oertsjûgingskrêft.
| |
| |
Heit koe, bewearde er, mear fertsjinje mei melken as by dy boer, dy Hitchmann mei syn grutte keppel fleiskij. Dat hy reizge noch dyselde winter nei in boer fierderop. Mar ienris yn 'e wike kaam er thús. Noch altyd op 't hynder. Doe't de earste sniestoarm út Nebraska oer ús plaggehut jage, heukeren wy dêr allinne mei ús mem om. De oare moarns koene wy net mear út it stee komme. Doe hat mem it har foar 't earst oansjoen. Sa goed en sa kwea as it koe is der troch de sniedunen in gleuf nei de hutte fan de buorlju groeven. In dei of fjouwer letter kaam heit thús. Sûnder hynder; dat hie er ferkocht. Hy hie fjouwer dagen wurk hân om thús te kommen en o sa om ús yn noed sitten. Mem skriemde.
‘As it maityd is, geane wy nei Iowa, dat leit oan oare kant Nebraska,’ sei heit. ‘Dêr leit poerbêste klaaigrûn. Oan oare kant Omaha, yn Iowa, besykje ik boer te wurden.’
It waard winterwaar mei alle dagen sinne. Der kaam in boer fan Burlington dy't heit mei noch in pear manlju op 'e slide ophelle. Hy koe earne fiif dollar yn 'e wike fertsjinje. ‘Dat is better as neat,’ sei er. Doe wiene wy wer allinne mei mem.
‘Wa gûle dêr sa, mem,’ woe Sytske op in jûn witte. ‘Dat binne hûntsjes leave, gjin boaze hûntsjes. Se hawwe allinne mar in bytsje honger.’ Dat sei mem, mar it wiene gjin leave hûntsjes, it wiene byljende wolven dy't elke nacht tichter by de plaggehutten fan Big Bow kamen.
Doe't heit ein jannewaris wer thúskaam, hat er syn gewear oan mem jûn en útlein hoe't se har dermei rêde moast.
De maityd kaam en heit hie in melke ko kocht. It waar wie myld, it fjild droege hurd op en it duorre mar in skoftke doe koene jo it gers hast groeien hearre. ‘Ik leau, wy moatte hjir net weigean,’ sei er. ‘It wurdt ek wer ris winter,’ brocht mem nei foaren. ‘Gerald hat sein, it kin noait wer sa kâld en wreed wurde as ôfrûne winter.’ Dat wie heit syn wize fan sprekken.
Op in moarn, doe't er al wer oan 't wurk wie, kaam de postman mei de earste brief út Fryslân. Fan beppe Tryntsje fan De Geast. folle letter haw ik dat skriuwen ûnder eagen krigen, en ien rigel út de brief is my bybleaun: ‘Ik heb, mijne geliefde dochter, pijn in 't hart van hartzeer en onwennigheid.’ Wy wiene te lyts om yn 'e gaten te hawwen hoe bot ek ús mem lit hat. Letter, doe't wy
| |
| |
âlder waarden, fertroude se ús ta dat se alle dagen skriemd hat. Se wist ommers dat se De Geast en har folk noait wer sjen soe.
Se molk de ko trije kear deis en besocht fan de molke bûter en tsiis te meitsjen. Mar fier foar de langste dei wie it al sa benaude waarm dat de molke yn in omsjoch soer waard. Doe hat se in gat yn 'e grûn dold om sa de molke goed te hâlden en de rjemme te winnen. Doe't se op in moarn de panfol molke foar 't ljocht helle, seach se hoe't in grutte slang de rjemme der ôfslobbere. Mem naam it gewear en skeat de slang dea.
‘Wy moatte hjirwei, Wybren,’ sei se doe't heit dy saterdeijûns fan 't hynder sprong. Ik sjoch de man noch foar my mei de sâltringen yn syn ferswitten wollen boarstrok. It wie as hearde er de wurden fan mem net. ‘Oer in wykmennich kin ik der twa bisten by bestuiverje,’ sei er. ‘En fierderop haw ik in blikken skuorre kocht. As ik dy foar de winter snieticht krij, binne wy yn hâldershân.’
Mar doe is der wat foarfallen, dat ús út Kansas ferdriuwe soe. Fuort de oare deis barde it; der kaam in tornado fan de kant fan Ulysses ús kant op. Mei de wynhoas foarop as leedomsizzer. It wie de sneintemiddeis tsjin in oere of twa. ‘De loft is hoazich,’ hie heit al in stikmennich kearen sein. As in langhalzige, alles ferslinende dinosaurus streupte de tornado it gea ôf. Earst like er noch in oare kant op te gean en op te lossen, mar doe lade er him opnij op, mei stof en wetter en it hea dat hjir en dêr yn bulten op 't lân lei. Doe wie er oan ús nedersettinkje ta. Wy fleagen mei heit en mem de hutte yn en fielden hoe't de ierde boppe ús fuortwraamd waard. Ynienen wennen wy bûtendoar.
‘It ljochtet al wer wat op, daalk ha wy de sinne der wer by,’ sei heit.
‘Wy moatte hjirwei, Wybren, wy moatte sa gau mooglik nei Iowa.’
‘Ja,’ sei er, ‘dêr yn 'e kontreien fan Marchalltown en Waterloo moat de grûn ek folle better wêze. Dat seit Jerry Griffith. En it waar is der ek gau sa betrouber’.
‘Jerry Griffith is in dranksuchtich hearskip,’ warskôge mem, ‘wy moatte mar net tagelyk mei dat persoan yn see stekke.’
‘Jerry Griffith giet nei Iowa omdat it lân dêr noch net
| |
| |
droechlein is,’ lêbe er, ‘mar hy giet yn 't foarste plak om 't it dêr groeisumer waar is.’
Fan de reis nei Iowa is my net folle bybleaun, mar ien ding wit ik noch wol, dat ik it as in benearjende tiid ûndergien ha. Us bestean wie sa ûnwis, wy wiene sa ferlitten fan alles. Omdat mem it doe sa ûndergie, ha wy dat as bern ek sa field. Al ús belibbenissen op wei nei Iowa binne út myn memoarje rekke.
Wy binne leau 'k oer Kansas City en Omaha reizge. It wie yn de tiid dat it autofabryk fan Henri Ford op folle toeren begûn te draaien en yn Omaha de earste A-Fords ferskynden. Ja, dy earste auto sjoch ik noch riden, dat wol. Underweis hearde heit dat der in Jackson mei ien en deselde auto fan New York nei de Far West riden wie. Yn 65 dagen. It wie allegearre net te leauwen, safolle as der yn dit nije lân mooglik wie. En wy, wy swalken fan 't iene plak nei 't oare. Dan wer yn in smoarhjitte trein, dan wer yn in gammele buggy of op 't hynder. En altyd moasten wy wer earne oars ûnderdak sykje.
Foarby Des Moines yn Iowa blieken de winters noch folle strenger te wêzen as yn Kansas. Om de krystdagen hinne moast heit in tou spanne tusken de âld ko-stâl en ús lytse houten wente dy't fyftich meter fierderop stie. As er dat net dien hie, soe er yn de sniestoarmen fertutearze en omkommen wêze.
Stadichoan belânen wy dêre wêr't de Almachtige God ús ha woe: hjir yn de omkriten fan Grand Rapids yn Michigan. Der kamen noch twa sûne bern by - August en Tina - mar heit syn buorkjen woe it net mei bûterje. Hy hat noch by de boer, by in Folkertsma, arbeide. Yn dy snuorje moasten wy gauris heit syn haatlike redenaasjes oanhearre oer de minne honden fan Sybrandahûs en fiere omkriten. Ja, by de famylje dêre siet neffens him jild genôch, mar se gunden it him fansels net. Op in stuit molk er in ko of sân acht. Dêr koene wy krekt sa'n bytsje fan libje. It jild dat wy as bern letter fertsjinnen, joegen wy oan mem.
Op in saterdeimoarn kaam de postman mei in telegram: te Rinsumageast wie beppe Tryntsje te hôf brocht. Har hert hie it bejûn fanwegen it fertriet om it ferlies fan har dochter, wie de hjitting. Heit loek fuort syn konklúzjes: út har neilittenskip moast jild nei Amearika komme. Rjocht is rjocht. ‘Al sil ik it sels ek helje.’
| |
| |
Safier hoegde it net te kommen, it memmepart wie al troch in notaris beskreaun en de sinten kamen dan ek rillegau yn Amearika oan. It wie yn deselde snuorje dat ek pake Heabele - heit syn heit - weirekke. ‘En no helje iksels myn part op, oars wit ik it wol!’ rôp heit doe't er it telegram lêzen hie en foar him op 'e tafel lei. Noch deselde wike hat er de trein nei New York nommen en is op de boat nei Amsterdam stapt. Wybren Lettinga woe wolris jild om hannen ha. Dat sil healwei de jierren tweintich west ha.
Earst in healjier letter kaam er yn Grand Rapids werom. Mei syn neef, in Gysbert Lettinga fan Hilaard dy't er wiismakke hie dat it in fetpot yn Amearika wie. Foar mem hie heit in string gitten yn goud meinommen, dat wol, mar hy hie minder urven as er tocht hie. Pake Heabele op 'e Geast hie heit syn âlde skulden eartiids foar syn rekken nommen, en no waarden dy fan syn part ôfholden. Dan wie de dupearre molkfarder fan Bartlehiem der noch, dy hie syn hûndert gûne noch net fan Wybren Lettinga werom krigen. De molkfarder is fan Bartlehiem nei Hilaard fytst, dêr't heit útfanhûze en hat syn rjocht opeaske.
Der bleau foar heit lykwols noch krekt genôch oer om in farm yn Michigan te keapjen. En doe kaam de krisis fan de jierren tritich. De minne jierren kletsten der yn, it wie in griis. Der kamen noch in pear koarkdroege simmers oerhinne. De hiele farm moast wer ferkocht wurde, want der lei tefolle skuld op 't lân. Heit syn dream om it fierder te skoppen as Klaas Tamsma fan Rinsumageast op de pleats fan syn skoanmem soe noait útkomme.
Mem stoar op har 81ste. En doe die bliken, heit wie neat sûnder mem. Alhiel fan de kaart. In jier letter lei hy hjirre ek de holle del.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd