|
| |
| |
| |
De supporters fan Franschhoek
Tiemen Groen fan Franschhoek, Súd-Afrika.
Der hinget in swymke Paiys oer it kafeeterras fan Martin Hansen. Links en rjochts lytse bodega's, ateliers en antykwinkeltsjes. Fansels, de doarpsstrjitte fan Franschhoek kin it net helje by Montmartre, mar de kofje is hjir better, it waar fêster en it útsicht op de Aasvoëlberg rom. Sa't ek de ôfdronk fan de reade Súd-Afrikaanse cabernet sauvignon merlot hjir rom op 'e tonge leit.
De earste kofjedrinker fan de dei hat syn krante achterlitten foar in folgjende gast. It is dan ek Le Soir fan ferline wike freed; âld nijs út in âlde wrâld fier fiiort. Op it pleintsje oan 'e oare kant fan de dyk stoppet in bus mei bleke gesichten. Folk út in lân fan it winterske Noardlik Healrûn. De fêste moarnsgasten op it terras fan Martin Hansen sjogge der net frjemd mear fan op, se bestelle harren swarte kofje en waarme bôle mei camembert, nimme in moarnskrante út it rek en beredeneare it nijs fan de dei. En dan binne de lytse camelots der ek, de kleurlingejonkjes mei harren sabeare-skoalrapport. ‘Ja, 'n baie mooie sijferlijst’. As it jonkje no mar in rand fan mynhear krijt, dan mei er op skoalle bliuwe, beweart er. In wierheid mei de Frânse slach.
De minsken út 'e bus stekke de dyk oer. ‘Lêstendeis stoppe hjir ek in bus mei folk fan oërsee, dêr sieten sa te hearren Friezen by, dat ik tocht, no sille wy 't beleve.’ Tiemen Groen, oait fan Follegea, laket wylst er it fertelt. Laitsjende eagen.
It is net mear deselde Tiemen Groen fan tritich jier lyn. Fan in stoefe polderjonge dy't almeugende hurd fytse koe - dy't fjou- | |
| |
wer kear wrâldkampioen waard en hiel Fryslân plus oangrinzjende kontreien op 'e kop sette - is er feroare yn in rêdige persoanlikheid. De trekken fan in net wurch te krijen jongkeardel, de kop fol ûnbefongenheid, dat alles is ferdwûn. Syn eachopslach hat hast wat kwetsbers krigen. Mar de eagen ha noch wol deselde griisblauwe kleur fan de Tsjûkemar achter harren Follegeaster pleats fan doe, it wetter dat opfleurje kin as de loft blau is en de sinne skynt. Hjir, yn it Wassenaar fan Súd-Afrika, is de loft blau en skynt de sinne.
‘Goed, dy bus mei minsken. Ik siet hjir op deselde stoel, lykas elke moarn, mei myn fêste freonen. Oan 'e kofje. En dêr ploffe in pear fan dy Friezen op ús terras del. ‘Mensen nog eens aan toe,’ sei ien fan de hearen, ‘is 't hier altijd suk mooi weer?’
As dit gjin Lemsters binne tocht ik. Raarder hie 'k my net fersinne kinnen: it wiene Jousters, sa die bliken. It duorre net lang, doe seagen se blykber wa't ik wie. It koe net útbliuwe, it praat kaam op 'e hurdfytserij. Ien fan 'e mannen hie yn 1964 leau 'k mei west nei Parys dêr't ik doe foar 't earst wrâldkampioen waard. Mei in bus fan Paulusma. ‘De Skries’ hjitte dy bus. Op 'e tribunes fan Parc des Princes. Der wie sa'n Lemster reus by, dy gisele nei ôfrin oer in withoe heech stek hinne en fleach de piste op. En dat stek wie ek noch wol sa makke dat der gjin mins oerhinne koe.
Doe't dy Jouster oer dat gefal begûn, seach ik alles wer foar my. Amper wie 'k oer de finish - ik hie dus goud wûn - en dêr fleach my dy Lemster bokking mei in kolossale pompeblêdeflagge troch it stadion. Ik leau dat ik earst doe yn 'e gaten hie hoe belangryk oft it wie om wrâldkampioen te wêzen.
Doe't de Jousters ús terras ferlieten, wie ien fan myn freonen der suver kiezzich om. ‘Do hast my wolris ferteld datst ‘wat fytst’ hiest, sei er, ‘mar wêrom seist der net by datst fjouwer kear wrâld-kampioen wieste!’
‘It is ek net út te lizzen wêrom't ik sa radikaal mei dy fytserij ôfweefd ha.’ Even letter lit er him ûntfalle: ‘Ik wenje hjir net foar neat oan de Baggetelle Straat. Wier, sa hjit de strjitte dêr't ik wenje. Kom mar mei.’
Tiemen, berne yn 1946, drinkt syn kofje op. It stribbige hier fan Parc des Prinses feroare yn tin donkergriis. Dat donkergrize sit ek al wat yn 'e eachbrauwen. En op 'e rêch fan syn hannen. Gjin
| |
| |
melkershannen fan de sljochtweihinne Follegeaster boeresoan, earder de fragile fan in cellist. Gjin trouring, gjin watfoar gouden ring of kettinkje dan ek. En noch wat: hy is gjin gram swierder as doe't er yn 't begjin fan de jierren sechstich yn Switserlân Eddy Merckx der yn in tiidrit ôfried en de hiele wrâld noch tocht dat it in fersin wie.
‘Fjouwerentachtich kilo, dat is foar my in gaadlik gewicht.’
Baggetelle Straat is eins gjin strjitte mar in stadich omheech slingerjend paad. Unferhurde en breed. Links in bosk. ‘Ik hearde koartlyn fan goekunde, in wynboer hjirre, dat se de bosk omkappe sille. Der komt ien fan de moaiste golfbanen fan de Kaap. Ik bin oars net sa golferich, mar no't ik mei 't wurk en mei al dat geswalk opholden bin, moat ik der miskien mar oan gelove. Trouwens, doe't ik noch yn 'e antykhannel siet, haw ik wolris op in lânhûs yn Noard-Ingelân útfanhûze en doe ha se my mei nei de golfcourt sleept. Ik fûn it wol aardich.’
Rjochts in kolossale delte mei útsicht op bûnte hellingen mei wyngerds. Yn 'e fierte de pearsige kontoeren fan de Kaapse bergen. ‘Winterdeis, om july hinne, ha dy hichten moarns ris de wite mûtse op hân.’
Net fier fan it paad steane trije wite filla's. Wa fan de trije? It sil dochs net de middelste wêze? De architektuer fan de útspanningen lykje hjir en dêr ynspirearre op dy fan it lânhûs dat baron Van Rheede van Oudtshoorn yn 1791 bouwe liet. De replika dêrfan stiet in pear hûndert meter fierderop en herberget it Huguenot Memorial Museum.
‘De Afrikaners fan de earste oere ha earst bot har bêst dien Franschhoek absolút frankofylfrij te meitsjen. Yn Nederlân setten se eartiids asylsykjende Hugenoaten op de boat. Nei de Tafelbaai. Mar de Boeren woene hjir net mear as ièn sa'n Frânsman op 't hiem ha. Sa waard der foar soarge dat de Frânsmannen de taal fan de Boeren wol leare mòàsten. Mar doe't hjir yn 1790 in pear skipfollen Hugenoaten tagelyk kamen, kroep it bloed blykber dêr't it net gean koe. Der sit dochs in krûmke Frâns troch 't Afrikaans. De dûbele ûntkenning bygelyks. In gehucht as La Province - sjoch, dat leit dêre - mocht hjitte sa't de Hugenoaten it neamden.’
Syn filla is de middelste fan de trije. Hy stiet op in bunder
| |
| |
lân. Oan de dykskant trije gevels. Alles wyt, mei stângriene blinen foar de finsters. It dak: de kleur fan de bergen yn 'e fierte. De tún: in pûnsmiet gazon mei ticht oaljefantegers, der omhinne borders mei in soad grien en kleur. Achter, wer in pear gevels. Terrassen mei skaad, in swimbad, tegelplato's. Fierderop, yn 'e bedelte, in fiver mei wite balstienwâlen, wite ôfskiedingen, sels wite einen. De grutte wytmitsele homeie moat noch in namme op. It wurdt ‘Fryslân’, hat er koartlyn besletten.
It hiemberêden is de deitaak fan Tiemen Groen syn fêste arbeider William. ‘William mei ek graach koperpoetse, dat fynt er geweldich moai wurk. En koperpoetsen dêr haw ik no krekt in almeugende hekel oan, dat it treft moai. William wennet yn dy húskeboel oan oarekant Franschhoek.’ Hy swijt even, syn eagen no earnstich. ‘In folslein oare wrâld, dy fan William. In wrâld mei ek folslein oare gewoanten. Dy wrâld kom ik net yn, dêr kom ik net oan, kin ik ek net by. Oarsom sil't ek sa wêze. William soe sa net libje wolle en kinne as ik, as in man dy't allinne yn sa'n grut hûs wennet; in mynhear mei sokke nuvere âlde dingen yn 'e hûs. Tsja, der binne yn Súd-Afrika noch safolle oare wrâlden.’
Yn de grutte wenkeamer komt de iernjoggentjinde-ieuske Fryske arristokrasy my temjitte. De flierkleden binne perzen mei in soad read. Fierderop in Oeriselse kammenetskast. En dochs ek in bytsje Afrika: klokken tikje trochelkoar jazz. Sels in Fryskenien swingt mei, in Fryske klok mei in hiel apart bourgondys ornamint. Yn in hoeke in steand Ingels horloazje mei spylwurk en moannestân. Wy libje earste kertier.
Njonken in doar hinget oardelieu âld Makkumer blau yn trijelûk: ‘Recht door zee’; ‘Houd u woord’; ‘Hoop op Welvaart’. Myn oandacht foar de tekst ûntkomt Tiemen Groen net. ‘Dat binne de trije dingen dêr't ik wol op oan wol.’
Net fier fan de kammenetskast, op in prominint plak, hinget in ienfâldich diploma oan 'e wand. ‘Ljeppend achter de ljip oan’. It byld fan in jonge dy't mei de pols troch de iere maityd swalket. Dêrûnder: ‘Op 28 maart 1964 foun te Follegea Tiemen Groen it earste ljipaei, en brocht it by de boargemaster’. De finer fan doe hinget no tsjin in mei Skotse rút beklaaide bekling fan in sitbank en stoarret in skoftke nei 't aaisikersdiploma. Syn eagen ferriede
| |
| |
emoasje, hy moat syn donkergrize eachbrauwen derfan oplûke.
‘It jier tefoaren hie 'k al op dat ljippespantsje rûn, it skarrele dêr doe ek al om. It wie de kant fan de Follegeasterfeart op, achter de âlde Tramdyk. Mar doe wiene de ljippen letter, doe wie 't nei de grutte winter fan 1963. Se hie doe in twake. Mar in jier letter seach ik itselde ljipke en se koe my net mear ferrifelje. Dat ik die in loop en it wie klear. Yn 'e pet en as de bliksem nei hûs. Alderearst pake Tiemen belje. Dy belle fuortendaalk boargemaster Brouwer. Ja, ik wie de earste.’
As er yn 'e keuken stiet en koeke ôfsnijt, seit er: ‘Dat earste ljipaai fan Lemsterlân; it seit my mear as dy pear wrâldkampioenskippen, it seit my mear as goud.’
Syn hert. Syn hertoanfal, de operaasje, de fiif nije omliedingen, it kearpunt. ‘Myn kardiolooch is dokter De Plooi, dy wol ha it komt net fan 't fytsen. En dokter De Wet Lubbe, de sjirurch, seit itselde. It moat in famyljekwaal wêze, it sit oan memmekant, yn 'e De Jongen en de Winia's. Mem is ek al oan 't hert holpen en eins soe se opnij ûnder it mes moatte.’
Nei tritich jier ynternasjonale gruthannel yn antyk krige er yn 1995 wat lêst. Earst wiene it ûndúdlike klachten. ‘Ik siet yn Amearika, kocht dêr al jierren yn 't grut antyk yn, die it op myn eigen wize: yn in knappe Mercedescamper by de antykfeilingen del, yn ien kear in seekontenerfol opkeapje en alles - mei de camper der by - wer op 't seeskip nei Rotterdam. Yn Europa ferkeapje oan de ynkeapers dêre. It wie myn lust en myn libben; wat der ek gebeurde, ik wie der altyd sels by.
Mar samar krige ik myn nocht der wat ôf, it kaam ik wie net rjocht halich, bytiden suver wat mislikachtich. En doe bin 'k by mysels te riede gien. Hoefolle sinten hie 'k eins fertsjinne? No, genôch. As it moast hoegde ik noait wer in slach te dwaan, koe derfan komme sûnder myn fermogen oan te sprekken. Der wie ek noch in kop-hals-romppleats dy't ik yn Noardburgum ferhierde. Te keap sette, de boel. Ophâlde. Ris om my hinne sjen.
Ynienen wie 'k yn 'e wille en set op it moaiste plakje fan 'e wrâld in hiel moai hûs del. It moaiste plakje, dan belânest fansels yn Súd-Afrika, yn 'e Kaap. Ik fûn hjir in moaie lokaasje, kocht in lape grûn, slagge oan in timmerman en hierde salang in hûs yn
| |
| |
Paarl. Ek wol in moai stee trouwens.
Mar noch altyd net rjocht halich. Ik sei tsjin mysels: Do moatst nei tritich jier miskien mar ris wer in bytsje fytse, Tiemen, miskien is 't in kwestje fan te min beweging. Dat ik kocht my in pear fan dy nijerwetse berchfytsen en peddele no en dan fan Paarl oer de Klapmuts nei Franschhoek en werom. Santich kilometer. De iene dei wie 't my in genoegen, in deimennich letter hie 'k der suver wol oan. No en dan hie 'k dat skrinerige gefoel yn 't boarst. Sa stie 'k ris foar in kassa te wachtsjen en ynienen waard ik wat benaud en switterich. Sa wif as wat.
It waard âldjiersjûn 1996, yn Fryslân kaam der in Alvestêdetocht oan. Op sneon fjouwer jannewaris wie 't safier en it wie by my ien en al ûnrêst. As ried ik mei, sa dreech hie 'k it. Fjouwer, fiif kear haw ik heit en mem yn Fryslân belle. Ik woe noch altyd graach de Alvestêdetocht ride. Unwennigens ken ik net, mar dy dei wie 'k der raar fan.
Net folle letter, op in jûn, rekke ik folslein fan 'e wrâld. It barde yn myn hûs yn Paarl. Doe't ik bykaam gappe ik nei de siken. En wer switte! Ik seach ris om my hinne; it wie as hie 'k mei immen oan 't fjochtsjen west. Alles yn 'e keamer lei om, alles lei trochelkoar hinne. Doe't ik wer wat gean koe, haw ik fuort mar de priveeklinyk fan De Plooi en De Wet Lubbe belle. Ik koe daalk komme en se ha my ek fuort holpen. ‘Do hast in moai hert,’ seine beide dokters, ‘allinne der moatte fiif nije liedinkjes omhinne.’ In goed wike nei de operaasje wie 'k wer thús. Doe moast ik wol in wykmennich in húshâldster yn 'e hûs ha. It minske is trouwens al lang wer fertrokken.
Ik fyts wer wat, en it foldocht my sa goed wol as foar de operaasje. Ik moat it der mar ris op weagje en peddelje de Pas fan Franschhoek oer. Dan moatst oer in bult fan 1600 meter, dat moat mei in lyts fersetsje te dwaan wêze.’
Hy set wer ôf nei de keuken, makket it ien en oar klear, hoecht sa te sjen nergens om te sykjen.
It fytsen. ‘Dat hat der jong ynsitten. Dingen dêr't men talint foar hat, docht men graach. Ik soe en moast fytse. Jeie. Myn earste bernefytske wie ien mei trije tsjillen. Dat wie doe't myn folk noch by pake en beppe op 'e pleats te Follegea ynwennen. Mem fertelde
| |
| |
it lêsten noch, ik jage fan 't grutbûthús it lytsbûthús yn en karke oer pake Tiemen syn ammerfol molke hinne. De bûthúsflier wyt fan 'e molke. Heit lilk, mem lilk, mar pake fûn it leau 'k wol moai, by pake Tiemen koe 'k it net bedjerre.
De âldman woe noch even mei beppe Margje trochbuorkje, heit en mem ha doe in jiermennich in pleats oan 't Krompaad ûnder Ychtenbrêge bebuorke. Ik moast nei de iepenbiere skoalle fan Ychten, dat doe haw ik myn earste fyts mei twa tsjillen krigen. Wer jeie, der wie gjin ried ta.’
Yn syn taal fan Lemsterlân klinkt de skerpe g fan it chriene chers troch. ‘Dat komt fan Nijelemmer,’ wit er, ‘dêr kamen pake Tiemen en beppe Margje wei. Se namen harren taal mei en soene dy noait wer loslitte. Dat ûnferoarlike, dat ûnfersteurbere, dat hie 'k ek wat.’ ‘Hie,’ seit er.
‘Wy kamen werom op 'e pleats yn Follegea en ik moast yn Eastersee op skoalle. Fjouwer kear deis mei 't oerhaal fan Jolle Hoekstra de Rien oer. De fyts mei. Soms gie 'k troch 't lân dêr't hjir en dêr in planke oer in feart lei. Oars moasten wy earst nei de Strjitwei. Foar en nei skoaltiid hurdfytse. Altyd om it hurdst. Op 't lêst sloopte ik de spatskermen derôf en sette it stjoer oarsom. Sa hie 'k al in bytsje in racefyts. Wy holden kriteariums op in kampke lân. Oer sompige ekers lân, troch greppels en oer polderdykjes, dwers troch de weinspoaren fan in reed. Elkenien dage ik út, ek de jonges fan de heechste klasse.
It wie op in sneon, 'k moat in jier of alve west ha, en ik mocht pake Tiemen syn knappe fyts mei ha nei 't Krompaad ûnder Ychtenbrêge. Dêr wenne myn kammeraat Steffie Diever. Underweis dêrhinne haw ik foar 't earst it gefoel hân dat ik op in fyts echt flèàne koe. Heit hat my dy jûns blykber wer oankommen sjoen; ik kaam fan 'e kant fan de Follegeaster brêge de strjitwei del. ‘Wêr bisto lâns kommen fan Ychtenbrêge ôf!’ woe er witte. ‘Oer Snits,’ sei 'k. Ik switte sa, it hier plakte my op 'e kop. Pake stie njonken heit, ik sjoch de âldman der noch stean yn syn blauwe kile en seilbokse. ‘Meine,’ sei er, ‘et komt nog es zo mit disse jonge dat gieniene him bi'j holen kan.’
Pake hie gesach, hie ferstân fan ditsoarte saken, wist ommers ek alles fan hurddravershynders, wie fergroeid mei de sulky, hie op
| |
| |
de draverijen mei Duco Scott in soad prizen wûn. Duco Scott wie noch mar in hynstefoalle, doe hie pake Tiemen al sjoen dat der in grutte draver yn siet.
Doe't ik tolve wie, woe 'k net mei de oare boerejonges nei de lânbouskoalle. Nei De Lemmer fytse? Nei Sint-Nyk? Dat wie mar sa'n skyteintsje. De LTS yn Hearrenfean, dàt wie teminsten twa kear deis goed tweintich kilometer op syn alderhurdst. Ik moast dêr op skoalle in fak kieze, mar der wie foar my mar ien fak: hurdfytser. Der wie doe ek mar ien dy't my yn 'e lijte byhâlde koe, dat wie de ferverssoan fan Skarsterbrêge, Marinus Kampen.
‘Oars moat ik mar ris mei dy nei sa'n hurdfytserij,’ sei heit op in kear. ‘Se ha jûn achter 't Hearrenfean in koers.’ Dat ik by heit achterop de bromfyts nei De Knipe. It sil yn oktober west ha, it wie al wat fris, mar ik gloeide fan binnen. De Kompanjonsfeart rûn doe noch foar in grut part troch De Knipe, it wie allegearre folk, de renners makken harren rûntsjes om 'e feart. Ik seach hoe't Anne Koopmans fan Jobbegea de sprint wûn: earst eefkes by in konkurrint yn 'e lijte, dan oansette en deroerhinne.
‘Wat seiste!’ Heit woe witte hoe't it my oankaam. ‘Ik kin se wol ha,’ sei 'k. En dat miende ik ek. It wie even letter, doe sei er: ‘Dan moat der mar sa'n fyts komme.’ Doe't wy thúskamen, hie 'k pake al fan 't bêd belle ear't heit en mem yngripe koene.
‘Pake, ik krij in racefyts!’
‘Klear!’ It wie as hie de man op it goede nijs lein te wachtsjen, it klonk suver bliid.
Markus Adema fan Oerterp levere in opmoffele racefyts ôf. It útladen fan it mirakel wie in like grut o heden as wannear't by in feefokker in preferinte bolle út 'e feewein by de barte del kaam. It duorre net lang, doe wie der tusken de Gordyk en Lippenhuzen in klubwedstryd foar de amateurs. De nijelingen en adspiranten mochten foar de aardichheid meistarte. Elke kategory krige fansels syn eigen útslach. Los. Foar de earste kear in echte wedstryd. Der wie ièn renner by, in bear fan in keardel, dy jage yn 'e wyn op hurder as in oar mei de wyn yn 'e rêch. Ik der achteroan. No en dan koe 'k my in bytsje meisûge litte, mar ik mocht noch net mei in fersnelling ride. Dat wie draaie! Op 't lêst die de kont my der sear fan.
| |
| |
En dy fint mar snuve, spuie en flybje. Ik sjoch dy skonken noch foar my: glêdskeard en mei oalje derop. Dit wie in echte renner.
‘Do sitst by de ferkearden!’ Heit stie oan 'e kant te razen. Dy fint, dy hurdfytser, sei even letter: ‘Wie bin ie, mien jong!’ Ik sei fan sa en sa. ‘En wa binne jo,’ sei 'k. ‘Dat zal ik jow op de finish wel inpeperen,’ sei er. En tagelyk sette er oan. Ik soe 'm wer werompakke, mar 'k wie krekt te let.
‘Do hiest 'm hast noch te pakken,’ bearde heit. ‘Wa,’ woe 'k witte. ‘Piet Schreur fan Wolvegea,’ sei er. Se hiene it der oer, ik koe wol mei nei de Ronde van Veendam, dêr mochten ek adspirantsjes meidwaan. No moast der mar in auto komme. Pake wie net sa auto-achtich, mar no wie er der ynienen flak foar. It draaide út op in Ford Taunus, ien mei sa'n wrâldbol foarop. Mar de wein siet gjin kachel yn en dat paste pake net sa, hy wie rimmetikerich.
Wy yn 'e kâlde Taunus troch hagelbuien Grinslân yn. ‘En no fytse!’ Wy troffen sok striemin waar, der stiene net mear as fjirtich man oan 'e start. Sa'n wedstryd snapte ik neat fan: nei oardel oere hie 'k wol sechstich man ynhelle. Hoe koe dit? Renners foar my, renners achter my, mannen oan 'e kant fan 'e dyk dy't it opjûn hiene omdat se in hagelbui tsjin 'e kop krigen hiene. Doe't se foar de lêste ronde bellen, waard myn namme omroppen. Se seine, ik koe wol ophâlde, ik wie der al. Doe moast de rest noch twa rûntsjes.
It koe net útbliuwe, it peloton soe besykje my werom op dizze ierde te setten. In hiele ploech kin dan mear as ien man. Dochs hoegde ik my foar 1963 - yn dat jier waard ik santjin - mar ien kear hielendal leech te jeien. Dat wie op it kampioenskip foar nijelingen by Wijk bij Duurstede. Troch ûnlijich waar oer hege rivierdiken. Alles bochte dêr. Dan hiest de wyn rjocht fan foaren, dan skean fan rjochts, dan skean fan links. Sa ûntstiene der waaiers fan fytsers. As ik myn poarsje kopwurk dien hie en no dus even achter oanslute moast, wie der útrekkene foar my gjin plak mear. Ja, yn 'e drek njonken de dyk! Dus ik mar wer nei foaren. Dan mar allinne yn 'e hurde wyn op. Demarreare. Mar no soene se dy boereknuppel út Follegea mei-elkoar wol even pakke. Ik fielde wol dat achter my in trein mei tweintich lokomotiven ried. Om 'e beurt diene se kopwurk.’
Tiemen Groen syn eagen laitsje no't er fertellendewei dy ear- | |
| |
ste koersen wer foar him sjocht. ‘Ik hie dêr op 'e rivierdyk blykber safolle fermogen dat der yn 'e as fan 'e trapers wat knapte. By elke traap dy't ik die skeat myn linkerpoat in ein troch. Mar se ha my net krigen.’
Hy hellet in steapel plakboeken foar 't ljocht. Krantekoppen. ‘Storm en tegenslag deren Groen niet’. ‘Oertalent verbaast officials’. ‘Groen pakt anderhalve ronde op Zandvoort’. Njoggen albums, folplakt troch beppe Margje Groen-de Boer. Beppe datearre de knipsels net, foar har wiene de prestaasjes fan har man op de draverssulky en, letter, fan har pakesizzer op 'e fyts tiidleas.
‘It circuit fan Zandvoort. Hoe't ik dêr kampioen by de nijelingen waard, dat makke blykber yndruk op 'e officials. Ik moast fuort in baanfyts ha, fûnen se. Der wie noch in wike de tiid om oan sa'n fyts en oan de wielerbaan te wennen. Fytse mei wer in fêst ferset, lykas op 'e polderdykjes fan Follegea en Eastersee, dit like der op. En ferskriklik hurd de trapers yn 'e rûnte giselje, hurder as alle oaren. Mear wie 't eins net. De baanwedstriden yn 't Olympysk Stadion wiene in pear dagen letter. En dêr ried ik alle amateurs fan doe der ôf. Ik sjoch noch mannen as Evert Dolman, dy't al lang de himel yn skreaun wiene, mei de kop foardel stean. “Toe jonge! Do bist Nederlâns kampioen!” It wie heit dy't it sei, en ik wist net wat my oerkaam.
De grutte iiswinter fan 1962-1963 kaam, en dat wie miskien wol goed, want no waard der op 'e pleats even net mear allinne oer hurdfytsen praat. De hjitting wie, yn Nijelemmer wenne in Joan van Dijk, en dy wie net te beriden. Pake Tiemen koe as âld-Nijelemster fansels dat boerelaach wol.
In Van Dijk hoechst net te gemberjen, sei er, mei safolle wurden, in Van Dijk moast ik op 'e lange baan pakke. Dat ik nei de Fryske jeugdkampioenskippen langebaan. Hommerts Jutryp. It waaide sa hurd, en pake hie safolle klean oan, de âldman koe noch amper ferwege. Joan van Dijk ried op 'e 500 meter fjouwer sekonden hurder, dat ik moast him op 'e 1500 meter tolve sekonden ynhelje. Ik kaam ìèntsiende tekoart. Pake fûn dat it noch minder útpakke kinnen hie: de kampioen wie teminsten in Stellingwerver, ien fan Nijelemmer noch wol.
It ferhaal dêrnei kinst wol, do wiest der yn Parys sels by. Dy
| |
| |
Tsjech - hoe hjitte er ek al wer - dy Jiri Daler ried ik der mei in heale baanlingte ôf. Ik wie wrâldkampioen op 'e achterfolging ear't ik it sels yn 'e gaten hie. En dêrnei gie it allegearre sa hurd, it draaide út op fjouwer wrâldtitels. Ja, ik moast mar gau prof wurde, sei elkenien. Sa'n talint hie de wrâld oan syn fuotten lizzen, ja, foar my wie der in gouden takomst weilein. Der wie mar ìèn dy't fûn dat it te hurd gie, dat ik te jong wie foar it grutte profwurk, en dat wie Joop Middelink. ‘Noch ien, twa jier wachtsje,’ fûn de âlde fakman. Mar der wiene blykber tûzen dy't it better wisten.
Prof. Nei de Caballero-ploech. Beppe fûn dat ik mar goed ite moast, dan kaam it wol goed. En Pake Tiemen wie 't der folslein mei iens: ‘Op een peer dreuge worsten en een half mingel melk fietste ik van Ossensiel naor Appelsche en weeromme’.’
It ferhaal fan Tiemen Groen wurdt ûnderbrutsen. William is klear mei it wurk oan de fiver, de swarte man bliuwt hoeden yn 'e iepene túndoar stean, freget syn baas wat er no dwaan moat. Wel, William moat de borders mar klauwe, en der kin ek wol sproeid wurde. ‘De blommen mar moai bloeie litte, William.’
‘Hy kaam hjir altyd rinnendewei en dat begrutte my op 't lêst, dat ik ha him mar in knappe fyts kocht. Doe kaam er moarns earder en gie jûns letter nei hûs. Ik sei, ‘sa hast noch neat oan dyn fyts, William.’
Achter my, boppe in doar, in groepsfoto. De seis beloften fan de jierren sechstich: Harry Steevens, Rini Wagtmans, Tiemen Groen, Eddy Beugels, Leo Duyndam en Evert Dolman. WK ploegetiidrit oer hûndert kilometer. Fytst yn twa oeren en tsien minuten plus in pear tellen. ‘Dat wie my wat, Duyndam en Dolman koene fuort al it tsjil net hâlde, dat wy moasten it mei ús fjouweren tsjin seis Denen opnimme. Op 't lêst fytst dan út in soarte fan lilkens. Krekt gjin goud. Sulver. Nei ôfrin hie 'k it gefoel dat myn billen twakear sa dik as oars wiene.
It gie yndie allegearre te hurd, ik doel op myn prof-wurden. Krijst fan 'e iene dei op 'e oare etappes fan 285 kilometer op 'e bealch. De foarjiersklassikers kamen der oan, Parys-Roubaix troch bistachtich waar. Wiete snie, stoarmige wyn, drek. Oer de glêde berneholtsjes. En ik woe naturel ride, ik woe gjin pillerotsoai, gjin
| |
| |
spuiten, ik woe net dat it my gie as Eric de Vlaminck, dy siet op 't lêst mei komplotteoryen. Doping, fansels. Op 't lêst wie er sa gek, doe woe er syn hiele famylje útroeie.
Ast naturel oereinbliuwe wolste, krijst it dreech. De Ronde van België. Der waard op in stuit sa abnormaal hurd riden dat ik tocht: ‘Dit hat luzen’. Om it tsjil te hâlden moast ik ferskriklik lije. Dy jûns koe 'k fan wurgens net mear op myn skonken stean, ik lèì ûnder de dûs. Och myn leave stumper, en moarn moast ik wer. De oare deis waard it wat draachliker, twa dagen letter koe 'k maklik meikomme, dat ik snipte de griene trui ek noch. Nei dy Ronde fan België stelde ik fêst wat ek yn de fytserij foar my jilde moast: Rjocht en sljocht dat giet der mei.
Parys-Tours. Begjin oktober 1968 wie 't wurden, ik siet midden yn 't peloton, wy hiene hûnderttachtich kilometer hân, der wie in ploechje foarút dêr't ek in pear fan myn ploechmaten by sieten, dat ik makke my nergens drok om. Soms bist favoryt, soms ‘knecht’. Sa goed as ik it noch yn 'e holle ha, fytste ik op mei Eric Leman. En mei âlde Rik van Looy en Daniël van Rijckeghem. Noël Foré siet der ek by. De flechters fan niis wiene werom yn 't peloton: Eddy Merckx, Cyrille Guimard en Jan Janssen. Der waarden rollen opnij ferparte, aanst kaam der in massasprint, stilte foar de stoarm. Ik naam alle tiid, seach om my hinne.
Tsjin de heuvels seach ik in prachtich hûs stean, en dêr skean achter rûn in man troch 't fjild. Hy sloech sa te sjen gjin acht op de fytsers, hy soe grif nei 't waar sjen, nei de fûgels, en ik tocht: Dat is de eigner fan dat moaie hûs. Dat wie fêst in man dy't op in dei by himsels tocht hat fan ‘ik wol net altyd feint bliuwe, ik moat sjen eigen baas te wurden.’ Ik socht myn maat Pyt de Wit op.
‘Ik hâld dermei op, Pyt,’ sei 'k. ‘Wat!’ Pyt mocht graach heftich reagearje. ‘Ik hâld dermei op,’ herhelle ik.
‘Do komst hjoed goddomme op tiid oer de meet!’ rôp er. ‘Mei sa wêze,’ sei 'k, ‘mar yn Tours is 't gebeurd!’
Ik ha letter noch ergens lêzen dat ik yn 'e selde tiid as de winner, as Guido Reybroeck, einige. Oarekant de meet haw ik myn fyts tsjin in beam set. Ploechlieder Peters kaam der oan, hy sei sokssawat as ‘wat krije wy no!’ ‘Ik hâld dermei op,’ sei 'k. ‘Myn fytsen, myn tsjilleboel, it oare materiaal, nim alles mar mei.’ Hy seach my
| |
| |
in skoftke oan, beluts suver wat. Goedbesjoen hat er goed oanfield dat myn beslút unomkearber wie.’
Tiemen Groen is wer even útfytst, slacht foar om even te fertrêdzjen. It draait út op in autoritsje. Omheech rjochting de Pas fan Franschhoek. Tsien minuten letter leit, goed tûzen meter ûnder ús, Baggetelle Straat. In koart goudkleurich triedsje dat weiwurdt yn de bosk. It swimbad achter de filla is as in helblau fjouwerkantsje, ferlern út in mozayk fan dizenige kleuren.
‘Fan Tours bin 'k earst mar nei muoike Antsje yn Heiloo riden. “It fytsen is gebeurd,” sei 'k. “Dat is mar moai,” hearde ik. “No kinst dy net langer ferknoeie.” Muoike Ant wist al lang wat ik yn 'e kop hie. Hannelje yn antyk. Antyk wie se sels ek sljocht op. Foar in part haw ik it fak fan muoike Antsje skipe.
Ik begûn yn te keapjen. Earst giet it dy wolris as de jonge keallekeapman dy't mei in kat yn 'e sek thús komt. Mar dat learst gau genôch ôf. Ynkeapje, ferkeapje. Earst yn 't lyts en yn in lyts rûntsje. Mar dy rûntsjes wurde aloan grutter. Rekkest fassinearre troch it âlde ambacht, it âlde materiaal dat bewurke is mei primityf ark, komst yn 'e ban fan de skiednis, fan de tiid dy't it antyk yn him meidraacht. En no haw ik it noch net oer de minsken dyst as antikêr tsjinkomste. Earm en ryk. Earm wol it wol wat kwyt, ryk wol it faaks wol ha. En earm mei wolris ryk wurde, wylst ryk wolris earm wurdt. Belèèfst wat.
Wat oait it fytsen wie, wie no it antyk: in komplete passy. Ear't ik it sels yn 'e gaten hie, wie 'k grossier, helle út Ingelân moai guod, stalde it yn 't Follegeaster bûthús út op in pear lege stâlen en liet middeis om ien oere de ynkeapers komme. Foar melkerstiid hie 'k it bûthús wer leech. Rillegau bin 'k op 'e Lemmer mei in winkeltsje begûn, njonken it Nutsgebou oan 'e Nijebuorren. De kophals-romppleats yn Noardburgum kaam letter.
Mei in leech Ingels pûn foar in sterke dollar oer slagget it en bring Brits antyk nei Amearika. Letter, mei in hurd Ingels pûn, keapest wer fan de Amerikanen en fynst der plak foar yn Ingelân. Der binne jildstreamen, en dermei ek antykstreamen. Trouwens, Amearika fûn ik yn alle opsichten in fassinearjend lân, sels foar antikêrs is it nijsgjirrich. De âldste koloniale Amerikaanse huzen
| |
| |
binne fan 1760.’
Wy belânje heger en heger. It swimbad oan 'e Baggetelle Straat is net mear as in blauwe stip yn 'e dize. Oan 'e kant fan 'e dyk steane grutte blaugrize Baviane-apen as ôfwêzige supporters foar harren út te stoarjen. ‘Ik kin 't leau 'k wol wer oan en fyts takomme wike oer de Pas fan Franschhoek.’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd