It wrede paradys

[p. 221]

De weromreis fan Age Wildschut
James Wildschut fan Lutz-Florida, Noard-Amearika.

Hymjend rôlen de lome weagen fan de Golf fan Mexico oer it westerstrân fen Florida. De ljochte en waarme moarn die sear oan de eagen. Der kamen gromjende masines oan dy't it wite poeiersân sljochten en harken. Steltrinnerkes saaiden skril fansiden. Der sieten in pear strânljippen tusken dy't wat heger op 'e poaten stiene as harren sibben yn Greonterp en Mitselwier. Sa hie Clearwater Beach syn eigen folk, floara en fauna.

It rûn tsjin kofjetiid en de snowbirds, de yn Florida oerwinterjende Amerikanen, ferlieten harren twadde hûs, filla, appartemint en mobyl hûs. Even letter toffelen de earsten al it spesjaal foar harren sljochte strân op. Ald en griis, net in bytsje brún ferbaarnd en noch aardich goed op 'e gong. Sy yn swiete pastelkleuren, hy yn in rom fallende, bûnte bermuda. Boppe-op de iiskâlde blikjes drinken it jongste nûmer fan de St. Petersburg Times, it deeglike regionale deiblêd dat op elke tekstpagina de viagrapil in pear kear yn in lytse advertinsje oanrikkemandearde. Watfoar gat de Amerikaan ek yn 'e merk fynt, it sil tichte wurde.

De nûmerbuorden fan de fjouwer-, seis- en achtsilinder weinen op it fjouwer bunder grutte parkearterrein ferklapten wêr't dizze sniefûgels de kâlde winter ûntflechte wiene: New Jersey, Ohio, Michigan, Wisconsin, Minnesota, Illinois, de Dakota's, Maine en gean mar troch. Sels strieken der guon del út it fiere Kanadese Nova Scotia. Yn de lette hjerst fan it libben sochten se wer de iere maityd op.

[p. 222]

Jûn soene se elkoar opnij tsjinkomme, yn de tunen achter de filla's, op de campings, yn de kafetaria's of oan de rinnende buffetten fan Spring Hill, Holiday, Port Charlotte, West Palm Beach, Miami. Snowbirds krigen hast oeral koarting.

‘Wêrom? Because wy de States strong makke ha.’

De Amerikaan James Wildschut Wilson rôlen de wurden yn linich Frysk-Amerikaans út 'e mûle. Syn twa achternammen draacht er om't er folslein Amerikaans en tagelyk folslein Frysk wêze wol. As jonkje fan seis wie er mids septimber 1924 mei syn heit en mem, fjouwer broerkes en iennichst suske op de boat stapt. Earst mei de molkboat nei Warkum, doe nei Amsterdam, dêrwei mei de Nieuw Amsterdam nei New York en dêrnei noch nei Zeeland-Michigan.

It draaide út op in trageedzje, dy't al begûn by syn pake en beppe Lourens Roelofs Wildschut fan Heech en Aukje Tsjipkes van Netten fan de Gaastmar. Fan harren tsien bern soene fjouwer jonges en likefolle famkes folwoeksen wurde. Net dat it needlot dêrnei de húshâlding sparre, guon oare bern waarden rillegau widdo of widdoman. In pear soannen bleauwen oer om de âlde famyljehelling oer te nimmen. Mar begjin tweintichste ieu waarden der te min aken, tsjalken en jollen úthelle en wie 't wer earmoed. James syn heit Age begûn fan Amearika te dreamen, syn mem Ytsje Lútzens Ykema fan Nijhuzum dreamde op 't lêst mei.

James Wildschut hat de lêste jierren in soad war dien de tsjustere gong fan syn âlden te folgjen. Sa kaam der in âlde foto foar 't ljocht, in soarte fan ôfskiedsfoto, makke oan it Hellingpaad. Yn 'e midden sit in sterke, moedige mem, sa te sjen wer swier fan in bern. Dêrnjonken de heit: net sa jong mear, in grutte snor, lykwols wat twifelriedich nei 't each fan de kamera eagjend. De dochter skean achter de heit dêr't se op liket. Dan noch de fiif jonkjes, yn de troch mem sels makke matroazepakjes. Op har rûne kopkes gjin laits, sels gjin spoar fan in glimke.

‘Fan de reis De Gaastmar-Michigan kin 'k my net folle mear foar de geast helje,’ sei er. ‘Mar ik hie leau 'k wol it benearjende gefoel dat der wat mei heit wie.’

Heit Age siet jûns, wurch fan 't houtfabryk, mei wiete eagen foar him út te stoarjen. Wie it de neiklap fan de Spaanse gryp? Wie

[p. 223]

dizze keardel-út-ien-stik dan ûnwennich? It kaam safier dat it near oer de hiele húshâlding lei, en it eintsjebeslút wie dat Ytsje foar noch mear buorlju de wask dwaan moast om genôch iten op tafel te krijen.

‘Ik ha sa'n rare holle.’ Mear kaam der net út. ‘Hy moat werom nei Fryslân,’ seine de riedjouwers. Dêr soene de dokters him better begripe.

Age Lourenssoan Wildschut waard nei twa jier Amearika op 'e boat nei Europa set. Allinne. Underweis soe der wol immen wêze dy't wat op him paste. Wilens besocht mem as ‘onbestorven’ widdo yn Michigan har keppel bern yn libben te hâlden.

As in grutte siel kaam Age werom op it Hellingpaad yn De Gaastmar, mar it duorre net lang doe siet er al yn 't Hegemer earmhûs. No en dan skriemde er, en dan tochten se dat er ûnwennich fan frou en bern wie. Soan James hie in kykje út dy tiid fûn: in gedachteleaze eachopslach fan in brutsen man dy't noch amper wit wêr't er op 'e ierde tahâldt.

It oangripende kykje, dêr't Age as in soarte fan doarpsgek op de Syl yn Heech flybkjend omhinget, soe syn frou en bern yn Amearika besparre bliuwe. Mar feit is, dat mem Ytsje noch de bern harren man en heit oait wer werom sjoen ha. Sels syn dea soe harren ûntkomme; Age Wildschut stoar yn de koartste nacht fan simmer 1942, 65 jier âld, yn it Dr. Wumkeshûs te Snits. Trije dagen letter waard er troch trije trouwe Gaastmarsters yn 't bertedoarp beïerdige. Jild foar in stien wie der net.

Troch oarlochsomstannichheden fernaam Ytsje earst begjin 1943 dat de man dy't har op 'e iere moarn fan 11 maaie 1907 te Nijhuzum as breid yn de fersierde molkskou droegen hie, al in healjier ûnder de ierde lei. Ytsje Wildschut-Ykema waard njoggentich jier âld en leit yn Zeeland-Michigan begroeven.

Soan Jelle: ‘It wie yn de jierren tachtich doe't wy as Amerikaanse Wildschut-famylje nei 't Gaastmarster tsjerkhôf gongen binne. Dêrnei ha wy by Moeke Ozinga yn Snits besletten in knappe stien op heit syn grêf te setten. Der stiet op ‘Apart in life, together in death’.

Der wie dy simmers hurdsilen foar âlde frachtboaten. Skûtsjesilen. In Lammert Zwaga wûn dy kears mei it Langwarder skût-

[p. 224]

sje de priis. Mei it skip dat heit Age yn 1914 yn syn 37ste libbensjier mei eigen hannen boud hie. Doe't wy de skûte sa oer de mar stowen seagen, brûzjen hearden, o my God, dat waard ynienen ta in prachtich monumint, in monumint foar de heit mei it tsjustere libben. Der stie in soarte fan swan heech yn 't seil, der kaam mear en mear wyn en it skip hong skean, mar bleau oerein. En it wûn. It skip fan ús heit.’