|
| |
| |
| |
De nacht fan Okaihau
Marten Dykstra fan Okaihau, Nij-Seelân; Simone Koornstra fan Makkum.
‘Wat is dat in gefoel! It begjint hiel súntsjes, earst kinst it gefoel net iens thúsbringe, it is as it begjin fan in slepende sykte. In ferskriklike sykte.’
Foar Simone Koornstra fan Makkum, berne yn 'e simmer fan 1970, wurde it swiere jierren. De jonge boerinne fjochtet yn Nij-Seelân tsjin de frjemde kwaal, wol har net oanstelle, besiket flink te wêzen. Mar it draait út op in striid dy't net te winnen is. Op 't lêst is der noch mar ien remeedzje. It is hynstemiddel en ferlossing tagelyk: Alles opjaan en werom nei de Grutte Sylsroede yn Makkum.
‘Earst fielst allinne mar wat langstme,’ fertelt Simone. ‘Op in jûn kom ik mei Marten werom út it heuvellân by de Bay of Islands en sjoch ús eigen moai hûs en de farenpalmen foar my, en dêr begjint it frjemd genôch wer ta te slaan. Tinkst oan thús, de gefoelens boazje oan, de bylden wurden sterker en sterker.’
Yn Okaihau, yn 'e kop fan 't Noardereilân, is it bêdtiid. In lije wyn sûget troch de iepen túndoarren troch it hiele hûs. Hoe let is 't no yn Makkum? Moarns kofjetiid sil it dêr wêze. Ja, oan de Grutte Sylsroede sitte se oan 'e kofje. Se sjocht it âldershûs glêshelder foar har stean: it hûs fan lytse gieltsjes.
Wilens ha se yn Makkum de kofje op, want se sjocht no yn gedachten har mem ta de doar út kommen. Ynpakt tsjin de winterkjeld. Makkum yn 't koartst fan de dagen. It wurdt suver net
| |
| |
ljocht. It hat reind. Of slacht it krekt wat wiet oan? Der leit in glâns oer de strjitklinkerts. De slûs fierderop is ferljochte. Se sjocht tûzenen klinkerts en stientjes blinken, it hiele doarp glânzget yn it ljocht fan sunige lampen. Se sjocht Makkum as in paradys mei gouden strjitten, it ûnberikber paradys.
Mem rint mei de boadskiptas oer de wite brêge. Nei Kluft om puddingbroadsjes of miskien wol gebak. Wachtsje ris even, der komt jûn ommers besite. Dan heart se heit in âld ferhaal fertellen. It foarse fiskermanslûd fan Jehannes Koornstra. Se heart in ferhaal fan de see. Ja heit is thús fan in drege reis, en jûn komme der praters. It wurdt wer gesellich en let oan 'e Grutte Sylsroede.
It is nacht yn Okaihau. Se fielt wer de lije wyn fan de Grutte Oseaan troch 't hûs lûken. ‘Heit is thúskommen,’ tinkt se ynienen lûdop. Se wurdt kjel fan har eigen wurden en tinkt: ik kin der wol gek fan wurde. Mar dan fjochtet se werom. Marten net wekker meitsje, dy makket lange dagen en hat syn rêst nedich. Gjin kluchten, de kop der foar! Se hat hjir yn Nij-Seelân ommers alles wat har hert begeart. Se hâldt fan de man der't se niis mei nei de keppel kij west hat - harren keppel kij. Se is net foar neat fereale wurden op Marten Dijkstra fan Brantgum, mei in oarenien kin se noait gelokkiger wurde as mei Marten Dykstra.
Se lizze op bêd en yn 't oare keammerke sliept as in roas harren lytse jonge: Jacob Martens Dykstra fan Okaihau. ‘As der earst mar in bern is, dan giet it wol oer,’ sei in Makkumer buorfrou yn in brief. Mar de stelling fan buorfrou giet net hielendal op. Simone is gelokkich en ûngelokkich tagelyk. Se begrypt harsels net mear, Ut stean dat in oar har noch begrypt.
Oan de Bay of Islands is it myld en groeisum waar. De kij, dy't de kanten fan Kerikeri op weidzje, groeit it gers hast yn 'e bek. Simone wie der by dat de kij kalf waarden, se hat de bisten ôfkealjen sjoen, se joech de keallen nammen, is der wiis mei. Ja, se hat by wize fan sprekken harren hiele takomst om har hinne en ûnder har noed. Trouwens, as se wol, kin se nò - midden yn 'e nacht - nei hûs belje, nei de Grutte Sylsroede. Dêr is it no dei. Mar se bellet net, doart bytiden de konfrontaasje net mear oan.
‘Dat wie it slimste noch net, dat wie ûnwennigens yn de earste faze. It besakket earst wer in bytsje. Mar letter begint it opnij en
| |
| |
docht it noch folle searder. De krystdagen komme. En âld en nij. Oan 'e Grutte Sylsroede sjochst se net allinne kofjedrinken, do rûkst no ek de kofje. Nachts om tolve oere hearst ynienen it klokje fan de Makkumer Waach tolve oere slaan. Dan wurdst wekker yn de realiteit, en it fljocht dy oan. Leist wekker en kinst it wol útraze. ‘Marten, it fret my op’.’
‘Ik sjoch 't wol,’ seit er de oare moarns, en hy rekket der mei oan. ‘Ik sjoch dyn doffe eachopslach, berntsje, it griist my oan. Wêr giet dit op ta. Bist sa meager as branhout, komst ûnder de útslach te sitten, rekkest hielendal yn 'e ûnderwâl.’
Se sjocht de oare deis Marten op 'e trekker springen en tinkt: och myn bêste jonge, dyn grutte plannen, dyn grutte aventoer, dyn moaie keppel kij, dyn libben, ik kin hjir net bliuwe. Dan seit se: ‘It bettert miskien noch oer.’ Se siket de skuld by harsels. Is se dan dochs gjin goede boerinne? Komt it trochdat se net erflik belêste is mei dy sterke bân tusken grûn en minsken dêr't âlde pake Marten yn Dronryp it wolris oer hie?
Marten sjocht dy jûns wer de doffe eachopslach en tinkt: Dit kin wolris op 'e kop ferkeard komme. Kin ik it hiele spul hjir ferlitte? Nee, dat kin net.
Op in jûn seit Marten: ‘Ik fiel it as in swiere druk, it begjint allegearre tsjin te sitten, Simone.’ It heakket wat mei de molkpriis, de kij sakje sawat de helte yn priis, in soad fêste kosten fleane omheech. Troch de slepen reinwetter fan trije moanne lyn moat der in soad fosfaat struid wurde. Hjir falt trije kear safolle wetter as yn Fryslân. Ja it lân hjir is hongeriger as ik tocht hie.
Yn 'e rin fan febrewaris, as de dagen al wer wat koartsje, krijt Simone it wat rommer. Mar dan begjint de ellinde opnij. De ûnwennigens hat gjin grinzen mear. ‘Marten, ik gean deroan dea.’
Marten Dykstra, sa'n oardeljier letter: ‘Op in kear moatst de werklikheid ûnder eagen sjen. As de ûnwennigens net mear oer giet, as neat mear helpt, sels it mei syn trijen gelokkich wêzen net - want dat wiene wy yn wêzen - as sels in retoerke Okaihau-Makkum der tuskentroch net ferbettering bringt, dan komst muorrefêst te sitten. Wa hie yn 't begjin tinke kinnen dat it mei ús safier komme soe. Datst foar in dilemma komme soest te stean.’
Marten Jacobs Dykstra fan Brantgum wie noch mar in jon- | |
| |
ge, doe tocht er al gauris: Brantgum; moat ik no ivich en altyd yn Brantgum hingjen bliuwe. Mar hy wie iennichst soan, syn âldere suster troude in net-boeresoan, har man hie in knappe baan by 't gasbedriuw. Dat Marten koe der as boer-opfolger by wize fan sprekken sa yn rôlje. Syn heit Jacob kaam, doe't dy mei Anna Olivier troude, út Dronryp wei op 'e Brantgumer hierpleats, kocht de pleats letter, wreide út mei domeinelân en buorke bêst. Mei de wyn yn 'e rêch.
‘Wat it mei my wie, ik wit it net,’ seit Marten. ‘Ik koe my dêr yn Brantgum net deljaan, ik woe de wrâld yn. In buorman sei ris hiel fertroulik tsjin my: ‘Tsjonge, prakkesearsto oer fuort! De Dykstra's fan Menameradiel binne oars sa honkfêst as wat, it tilt hjir dan ek op fan de Dykstra's, wy neame de Dykstra's net iens mear by de achternamme, it is ‘Marten Lammerts’ en ‘Jabik Martens’ en ‘Minne Piters’ en gean mar troch. Men rûn eartiids fan Menaam nei Wier allinne mar oer Dykstra-lân. Wat hasto, Marten fan Jappy Dykstra, no eins yn 'e harsens! Wat lân wolst hinne? Dyn pake Marten hat altyd in rêdich man west. Dat wie de psycholooch achter de ruilferkaveling, dy hat hjir de weareld ferset, de boeren yn Berltsumer kriten hat er safier krigen om harren bedriuwen fergrutsje te litten, hy hat yn wêzen de ruilferkaveling ta in sukses makke. En jim heit hat as boer en organisaasjeman syn plak ek wol skjinmakke. En dan leit dêr in pleats en de molkpriis hat ek wolris minder west. Ik wol mar sizze: talint kinst yn eigen kontreien ek ta nut meitsje!’
Dat sei dy buorman mei safolle wurden. Mar ik tocht: dêr hast it wer, it is krekt as is men hjir yn 'e boeien slein, as mèì ik net fuort. Binne der dan net mear plakken op 'e wrâld om te bloeien lykas myn foarâlden dien ha?
Op de middelbere lânbouskoalle wie 'k der wis fan, ik woe de wrâld yn. In wat dûbel gefoel wie dat. Ik hie respekt foar ús heit, as persoan sawol as boer. Mar der wiene fan dy dagen dan krige ik it gefoel dat ik net genôch lucht mear krije koe. No, goed tsien jier letter, tink ik wolris nei oer wat der doe yn my omgien is. Ik wie de wat boartlike en aventoerlike soan fan de sterke heit, fan de man fan: Sa is 't en net oars! En dan hie er fergeemje ek noch faak gelyk. Mar, sa tocht ik dan, foar sokke greidbuorkerijen mei genôch
| |
| |
molkrjochten en finansjele earmslach binne de jierren tachtich ek poerbêst. Doar ris wat oars oan, gean hinne en begjin oan 'e oare kant fan de wrâld opnij. Midden op 'e prairy, mei in jong wyfke en in keppeltsje kij, en meitsje der wat fan. Dan bist boer!
Dy ûnrêst. Heit en ik krigen der wolris wurden om, mar net echt spul. Dat ik gie foar staazje nei Nij-Seelân. Miskien hat er wol tocht fan ‘lit him mar gean, dan is er nei trije fearnsjier foargoed genêzen.’
Ik belâne op in grutte buorkerij op it Noardereilân fan Nij-Seelân, yn 'e omkriten fan Rotarua en Taupo. Dy boer molk 1100 kij. No, sa'n boer neamst earst by de achternamme. Crafter. Wat doarsten dy Crafters wat oan! Ieren fan komôf. En wat in romte, wat in keppel bisten, wat in frijheid. Ik ûndergie it as in fassinaasje. Rûn wol alle dagen even nei it brievebuske oan 'e dyk om te sjen oft der ek wat út Fryslân wie, mar in soad tinke oan Fryslân, dat die ik net.
Ik hie myn acht moanne der hast opsitten, en ik tocht: dit wurdt myn lân, hjir wol ik it aventoerje. Ik begûn te dreamen fan myn eigen Nij-Seelânse buorkerij. Ik seach yn gedachten heit en mem myn kant al op kommen; liet se dan sjen hoe bêst myn buorkerij der foarstie. Al it jongfee sels fokt, sels de bollen útsocht, sels de tsjinslach oerwûn.
Op in moarn tsjin itenstiid lei der in brief út Brantgum yn 't buske. ‘Ik ha der juster 170.000 liter kwotum bijkocht,’ lies ik. ‘Dan hast hjir yn Brantgum daalk bettere kânsen.’ It wie as krige ik in klap foar de harsens. Ik wol wol earlik wêze: dy jûns haw ik op bêd lein te gûlen. Brantgum, dêr oan 'e oare kant fan de wrâld, begûn wer oan my te skuorren.
Dy wyks sloech de twifel ta. Ik siet om rie ferlegen, moast mei ien prate. Dat koe allinne pake Marten mar wêze, dy hat altyd in soartemint kammeraat fan my wêst. Mar ik doarst him earst net te beljen, ik koe hjir oan 'e oare kant fan de wrâld wol mei de klompen oan fiele dat ek Pake Marten my graach yn Brantgum op 'e pleats ha woe. En it wie in man mei it hert op 'e tonge. Hy mijde dy net. As ik yn Nij-Seelân bleau, soe ik in tried fan wol tsien generaasjes Dykstra-boeren ferbrekke. Hy hie 't noch noait mei safolle wurden sein, mar dat wie wol syn wierheid. Ja, ik wie de grutte
| |
| |
spulbrekker. Oan de Ids Wiersmastrjitte yn Brantgum lei in pleats mei fyftich bunder lân te wachtsjen. Pake Lou Olivier soe, as er noch libbe hie, ek raar guod spuid ha. Frjemd genôch moast ik aloan mear oan dy bân mei it ferline tinke.
De acht moanne staazje siet der op, ik naam der fjouwer wike fakânsje achteroan, bewûndere Nij-Seelân, seach goed om my hinne en kaam noch even werom by de Crafters. Ik wie amper tweintich mar koe wol boer wurde, seine se. Share-milking op 25 persint.
‘Goed,’ sei 'k, ‘mar dan wol ik fjouwerhûndert kij melke.’ ‘Klear.’ Mar ik prakkesearde der nochris oer nei, belle heit. Hy wie der poer op tsjin. Mei sa'n keppel kij moat der ek folk oannommen wurde. Melkers, en leafst goede.
Ik wie mar op staazje, ik moast fansels earst mar ris werom nei Brantgum. Dat wie april 1989. En dêr belune it aventoer wat. Dêr wie Simone! Wy krigen hartstikkene fêste ferkearing. Heit en ik buorken yn maatskip fierder.
Ik begûn wer werom te tinken oan Nij-Seelân. En wat bart der? Ik wurd ûnwenniger en ûnwenniger fan Nij-Seelân, ik wol werom nei dy moaie hurde wrâld dêr't alles kin. De bergen, de marren, de grutte keppels kij. Ja se wiene my dêr wolris te wreed. Se kinne sa harren âlde trouwe hûn deasjitte sûnder in spier te ferlûken, dat stie my soms tsjin by dy echte Kiwi's. Mar ik waard gewoan ûnwennich fan myn âlde dreamen. Ik seach de griene hellingen, de golvjende wegen, sis mar gewoan: ik woe emigreare. Nei Nij-Seelân, it moaiste lân fan de hiele wrâld.
Nei in wykmennich wie 'k net mear de iennichste dy't dreamde fan in nij begjin oan 'e oare kant fan de wrâld, Simone dreamde mei. Se hie as famke fan tsien al mei har âlden, dy't ûntwikkelingsprojekten opsetten, in pear jier yn Laos ferkeard. Oer ûnwennich wurden prakkesearden wy doe net. It paradys lei oan de Bay of Islands.
It ôfskied. Dat wie yn maart 1993. Ja, dêr praat ik noch altyd net graach oer. In maat fan my hat Simone en my nei Skiphol riden, yn Fryslân woene se as ien famylje fan ús ôfskied nimme. Yn 'e foarein fan de pleats oan de Ids Wiersmastrjitte yn Brantgum. En dêr kamen dochs noch in flut emoasjes los. By elkenien. Triennen.
Yn 'e kop fan 't Noardereilân kocht ik in pleats. Wrotte. Der
| |
| |
siet grou jild yn myn aventoer, it mocht net mislearje. Mar de lânbouprizen geane hjir mear op en del as yn Europa en der kaam tsjinslach. Ik prakkesearde der net oer om it op te jaan, en dat wie ek mar goed, want wilens hie heit de pleats mei fee en molke en alles yn Brantgum ferkocht. Hy hoegde ommers net mear op in opfolger te rekkenjen. Ynstee dêrfan kocht er in hechte boupleats ûnder Holwert mei 44 hektare, mar fansels sûnder molkrjochten. Hûndertfyftich skiep, dat wie it beslach. De kaarten wiene skodde.
Dat der yn Okaihau yn 'e achterein wat tsjinslach kaam, wie it slimste net. Ik koe der altyd it moaie wenhûs noch ferkeapje. Dat jilde mear as 350.000 dollar. Mar Simone, se waard sa ûnwennich. Yn 'e foarwinter fan 1997-1998 koe 't net langer sa trochgean. Ik siet sa foar 't blok, ik belle soms wol in oere mei pake Marten; earst noch yn Dronryp, letter yn Nijlân-State te Ljouwert. Djoere tillefoantsjes. Hy stelde my lestige fragen, soms trille syn lûd.
Simone stapte mei lytse Jacob op 'e fleanmasine. En yn desimber bin 'k har achternei reizge. Se tochten yn Fryslân: sil er aanst sûnder Simone wer fierder yn Nij-Seelân buorkje? Ja, der moasten knopen trochhakt wurde, mar dat koe likegoed yn Fryslân barre as yn Nij-Seelân. Simone woe net werom nei Nij-Seelân, sei se. Wêr moast dit hinne?
Mei 't wetter foar de dokter. It wie al net maklik om sa by heit en mem yn Holwert thús te kommen. Se hiene it der swier mei. Nee, dit hie net de bedoeling west. Der wiene grutte beslissingen nommen dy't net mear werom te draaien wiene, en no moast ik it mar sizze. Wat wolst! De reis nei pake yn Nijlân-State haw ik noch it meast tsjinoansjoen.’
Marten Dykstra-senior yn Nijlân-State seit op syn 88ste: ‘Ik haw de jonge troch de telefoan dit sein: ‘Ik wol ha do komst hjir mei de frou en de lytse jonge. Dat soe 'k graach wolle!’
‘Wy komme fuortendaalk, pake,’ sei er. Ik seach der nei út dat se troch de doar komme soene. Ik woe harren fertelle dat ik ek ris ûnwennich west hie, al duorre dat mar in pear minuten. Dat wie doe't ik fan de Hearewei op 'e Ryp krekt ferhuze wie nei Nijlân-State. It wie op in reinige freed en ik fielde my sa iensum. Dat wie slim slim.’
‘En ik,’ seis Marten-junior op syn 29ste oer de moeting, ‘ik
| |
| |
woe pake graach wer ris sjen, mar ik seach as de dea tsjin de konfrontaasje oan.’
Pake Marten: ‘Doe't se der wiene, sei 'k tsjin Marten: ‘No giesto dêr sitten, rjocht foar my oer, en Simone mei de lytse jonge dêre. En dan sil 'k jim noch ìèn fraach stelle’.’
Marten-junior: ‘Ik kaam troch de doar, waard der kjel fan, dêr siet in krompen manspersoan, weisakke yn 'e stoel. Mar syn moaie âld kop, dy eagen, de geast wiene noch as altyd.’
Simone: ‘Hy seach net, lykas ik ferwachte hie, dwerstroch ús hinne, syn eagen stiene op myld. Doe frege er: ‘Hâlde jimme fan elkoar?’
‘Ja,’ seine wy, ‘wy hâlde fan elkoar.’
‘Dan binne jimme yn 't libben in stikhinne slagge’, sei er.’
***
Noch gjin healjier letter. It die bliken, Marten koe it yn Fryslân net fine. Hy fleach werom nei it lân fan syn dream en winsken: Nij-Seelân. Simone is yn Makkum achterbleaun mei lytse Jacob. It is gebeurd, beide jonge minsken binne útelkoar. Skieden. Mear as tweintichtûzen kilometer skieden.
Simone besiket der te kommen mei in baantsje yn 'e horeka. Salang't de paken en beppen no en dan wat op de lytse jonge passe, slagget dat aardich.
Marten docht war heech op 't Noardereilân selsstannich boer te wurden en te bliuwen. It hat der wol oan dat er it rêdt, der is nochal wat tsjinslach. Lêstendeis ha ûnbekenden syn wente by de melkstâl yn 'e brân stutsen.
It is as in dream dy't wreed einiget. Marten syn heit en mem besykje harren te Holwert by 't ferrin del te lizzen. En sa giet it ek pake Marten J. Dykstra sr. yn Nijlân-State, dy't no alle dagen wurch is.
‘Sa bin ik der yn 't alderlêst noch achter kommen dat leafde net alles oerwint,’ stelt de âldman teloarsteld fêst. ‘Der binne ek noch oare krêften: It aventoer, de ûnrêst, dy frjemde langstmen, de nije tiid, de nije wrâld.’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd