|
| |
| |
| |
Hynstefleis
Jaap A.Bottinga fan Binbrook-Ont., Kanada.
‘Yn Ontario hie 'k al by de boer wurke, by in noflike Ierse boer, mar fan 75 dollar yn 'e moanne bisto fuort gjin Big Farmer. Dat doe bin 'k nei de Fordfabriken yn Windsor-Detroit stapt. Dêr koe 'k 1,45 dollar yn 'e oere fertsjinje. No mocht ik by Ford net mear as fyftich oeren wyks meitsje, mar dat hie ek sa syn foardielen: der bleau no tiid genôch oer om der wat by te fertsjinjen. En sa trof ik dus Jan Triemstra út 'e omkriten fan De Westerein; hy sei, ‘Jaap myn jonge, as it mei ús wat wurde sil, moatte wy heul wreed wurde. Wreed foar ússels en wreed foar in oar, oars komme wy der net. Wat seist fan de bou, de oannimmerij!’
No koe ik amper in spiker rjochtslaan, want der wie yn heit syn eagen mar ien bestean: it boerebestean. Sadwaande wie 'k nei de legere lânbouskoalle rekke. Ik hie miskien ris in bûthúsbankje yn elkoar spikere, of in fûgelhúske. ‘Kin neat skille, heite,’ rôp Jan, ‘ik haw it al lang sjoen, dû wolst wol goede rie oannimme, en wêr't in wil is, dêr kin izer mei hannen brutsen wurde. Sa!’ Dat ik gie mei Jan Triemstra de boufak yn.
Wy begûnen fuortendaalk foar ússels: putsjes oannimme. Hjir in nij dak op in garaazje lizze, dêr in heule nije garaazje sette, ja wy ha rillegau sels in nij hûs boud. Wy makken wol jild, dêr net fan, mar moasten ek yn ark en sa ynvesteare. Net folle letter bouden wy tusken de bedriuwen troch ek noch in hûs foar my en Geartsje, in moaie nije houten wente. ‘Dû bist dyn karriêre misrûn heite,’ sei Jan. It duorre net lang, doe wie it ‘Farewell, mr. Henri Ford.’
| |
| |
Mar doe't Geartsje en ik op in sneontejûn tegearre grutsk yn 'e tun fan ús nij hûs stiene, fielde ik ynienen it boerebloed wer boppe kommen. ‘Ik moat wat ekers lân ha, leave,’ sei 'k. Ja ik hie ideeën by de fleet, mar dollars hie 'k te min, dat ik begûn mar yn 't lyts: trije ekers tomaten. Yn share. En tegearre mei Jan, want ik hie in bulte fan him leard en wy koene goed. ‘O heure myn jonge, agriculture, wa hie dat ea tocht.’ Jan tocht fansels: dit sil heve, Jaap Bottinga hat foar boer leard. No ja, ik wie yn syn eagen in grouwe boeresoan dy't de lânbouskoalle hân hie. Mar wat wist ik fan tomaten? Ik hie dy dingen allinne mar ris op in snein op 'e bôle hân. Ik sei tsjin Jan: Astû oannimme wolste, en dû hast in wil, heite, dan sille wy tegearre wer izer mei hannen brekke.
‘Tomato's!’
It wie op in moarn om healwei seizen doe't de tomateplantsjes brocht waarden. Op dat stuit hiene wy de ekers der kreas by lizzen.
‘Hoe moatte dy dingen der no yn, myn leave jonge,’ woe Jan witte. It hie dy nacht reind, ik sei: ‘Dû rinst op bleate poaten foar my út, setst de hakken goed yn 'e grûn en dan makkest kûltsjes, en dan kom ik deun achter dy oan om de plantsjes yn de gatsjes te triuwen. En dan komt myn Geartsje dêr wer achteroan. Sy wipt fuort wat grûn tsjin de plantsjes oan. En dêr achteroan komt dan dyn Lemmy om de tomato's in flutsje wetter te jaan.’
Ik sjoch Jan noch mei de kont in ein achterút foarop rinnen. Hy sette de hakken sa'n ein yn 'e grûn, heite, yn dy gatten koene wol ikebeammen plante wurde. Mar nei ien rige tomateplantsjes hiene wy it mei syn fjouweren al foar 't snotsje. ‘Teamwork!’ rôp Jan, en hy batste mar troch. Mar der kaam in ferskriklik droege simmer oerhinne, dat de heite fan de tomaten is ús ferdroege.
It wiene de froulju dy't it net sitte lieten, ja wy hiene bêste froulju. Geartsje gie út te tomateplukken. Wat hat dat bern sa wat ôfbealge. Se plukte deis mear as hûndert kuorfollen en makke dan op ien dei 15 dollar.
‘En dochs,’ herhelle Jan, ‘wy moatte nòch folle wreder foar ússels en in oar wurde, wy moatte hurder money meitsje.’
Yn 'e oarloch hie er fan syn heit it slachtsjen leard, sei er, dat wy makken in nije deal. Ik soe in ko keapje, want ik hie ommers in
| |
| |
soad oer kij leard, en dan soene wy it bist tegearre slachtsje en de froulju wiene wol genegen en sutelje it fleis út. Mar doe rûn ik yn Woodstock tsjin in âld hynder oan, in heul grut hynder mei neffens my de weareld oan fleis op 'e ribben, en dat bist koe 'k foar 25 dollar samar meinimme.
‘Heul moai heite,’ bearde Jan, ‘it ferskil tusken kofleis en hynstefleis is hast net te priuwen. En krije wy al neipraat, dan sizze de froulju mar dat men fan hynstefleis oersterk wurdt. Sa brochten wy dat hynder nei de garaazje, joegen it bist in skaaltsje mei hjouwer, namen de fjoerbuks en skeaten him yn 'e kop. De grutte rún skrille wat op, seach wat skilich om him hinne, skodde noch ienkear mei de kop en iet wer gewoan fierder.
‘Swierder buks, myn jonge,’ rôp Jan alhiel op ien ein.
‘Nee, dû moatst him yn 'e sliep sjitte,’ sei 'k. Foar de twadde kear wie it ‘bats!’ No, doe gie it mâl, der hong yn dy garaazje in pear tellen letter gjin jas mear oan in spiker. Mar wy wiene der op klear, al it ark lei foar 't gripen, oan de bile en de seage ta. De oare moarns om trije oere hinge it hynder kreas ferklaaid en yn hânsume stikken oan de heakken.
Wy koene heul goed slachtsje, Jan en ik. En de froulju ha dy deis geweldich oan 't suteljen west. It hynder wie samar ferdwûn. Wy ha der ek knap jild útskuord. Jan prakkesearde no oer in grutte eksportslachterij, mar ik woe doe noch wat kalmer oan. Wy krigen trouwens nochal wat neipraat. It die bliken, it folk hjir yn Ontario hold dochs net sa fan deade hynders. It wie krekt as koene se net oer hynstefleis, dat wy binne oergien op kofleis. Mar doe waard it brodzich simmerwaar en dan moatst oppasse foar de maitsen. It wie tiid foar coolers yn ús slachthok, en dat koste wer in soad jild, dat wy binne der mar mei opholden. En Jan en ik, wy giene elk ús wei.
Yn Windsor-Detroit die Ford de doarren ticht, der waard earne oars in nije fabryk opset en it liken delgeande tiden te wurden. Yn Ontario wie even net safolle wurk, der hong ynienen in sfear fan ‘Go West Young Man.’ It aventoer fan it fiere Westen lake my wol oan, dat ik kocht foar fjirtichtûzen dollar in Diamond T Cummens Dieseltruck. Op dat stuit hie 'k de fracht al regele: hout en papier foar Vancouver. Vancouver leit net by de doar: troch de
| |
| |
noardlike States is it 3200 myl. Sa'n ritsje levere fyftjinhûndert dollar op. It draaide út op lange dagen. Ik moast wol in jonge frachtdriuwer mei op 'e truck ha, want allinne makkest fansels gjin 24 oeren fol. Op in moarn seach ik yn Nebraska de sinne opkommen, ik waard slûch, sette Country Radio lûd oan, makke de jonge driuwer yn 'e kabinekoai achter my wekker en joech my no sels del. Mar de sinne krûpte heger en heger, it waard waarm, realy hot heite, en dy jonge begûn achter it stjoer te slûgjen, en iksels dreamde al, en doe is er mei dy 35 tons Cummens en in lading skytpapier sân kear oer de kop flein. Der fleagen safolle rôlen skytpapier oer de flakten fan Nebraska, hiel Amearika koe der de kont wol mei ôffeie. Mar fierder gie it bêst, want myn frachtdriuwer hie allinne mar in pear stikkene ribben en my mankearde hielendàl neat. Mar ik wie wol wekker.
Geartsje fûn it slim, fan dat ûngelok, want it koste jild, mar tagelyk wie it bern bliid dat ik in skoftke net alle dagen fier fan hûs wie. Trucking as eigen bedriuw, it wie myn lust en myn libben, mar Geartsje fielde har yn dy snuorje faak iensum. Ik wie tsjin skea fersekere, mar it hat lang duorre ear't de company útbetelle. Wy hawwe it doe in hoartsje heul dreech hân, op 't lêst rôp Geartsje de dûmny der noch by, mar op in moarn kamen de fersekeringspenningen. Op dat stuit hie 'k al wat nijs, ik regele as ferlader op in grut transportbedriuw it ferfier foar in grutte company. Ferlade en belade dat is in spultsje fan rekkenjen, en op rekkenjen hie 'k altyd al hege sifers hân. Op 't lêst hie dat bedriuw sechstich trucks op de Far West riden. Fansels hie 'k foar mysels ek in pear grutte weinen riden. Ik hie 't noch altyd smoardrok mar wie jûns ek wolris thús.
No is Transport in hurde business. Ik tocht dat de grutte baas myn freon wie, mar hy hie my by de poat. Sa naam ik ris in frij jeugdige truck fan him oer - kwestje fan fertrouwen - mar dy wein hie in raar ferburgen gebrek en neibesjoen die bliken dat er dêr weet fan hân hie. Ik nei him ta om it út te praten. Hy lake my suver út. ‘It's all in the game,’ sei er. Ik moast mar leare hoe't hjir de wrâld ynelkoar siet. ‘Yn 't ferfolch oplette,’ sei er. ‘OK!’ Mear sei 'k net.
In healjier letter hearde ik op in jûn ien fan de trucks thúskommen. It lûd fan de wein wie oars as oars, dat ik der fuort even
| |
| |
hinne. It die bliken de jonge wie mei de kabine wat te ticht by de râne fan in fiadukt del skood. De driuwer sels wie noch heel, mar jo koene oan dy truck net mear sjen fan hokfoar merk oft er wie. Lit it ek noch in truck fan mysels wêze. Doe haw ik de baas mar belle dy't my de truck mei it ferburgen gebrek oansmard hie. ‘Iksels haw eins in truck oer,’ sei 'k, cit wurdt my op dit stuit allegearre wat te folle.’ En ik garandearde him dat der gjin sprake fan ferburgen gebreken wie. Ik neamde de priis. ‘Dat is net te min, Jake,’ sei er. Mar even letter joech er my dan dochs gelok.
‘It's all in the game,’ sei 'k, doe't er letter op syn harsens stie. En no lake ik hìm út. Sjoch, sà hurd is de business hjir no.
As ferlader en belader hie 'k by dy company in bêste baan, makke aardich wat dollars, mar der siet my dochs te min aventuer yn. Ik miste de spanning fan de oannimmerij. ‘Ik wol fuort,’ sei 'k tsjin dyselde baas dy't ik noch net sa lang lyn by de poat hân hie. It die bliken, hy woe my net kwyt, bea my noch mear salaris. Ik haw it noch fjouwer wike by him útholden, doe wie 'k fertrokken. Dat wie begjin 1956.
Ik trof Harm Schildhuis, dy woe my graach ha. Harm naam mei syn boubedriuw skoallen en tsjerken oan. Ik tocht fuort, fan Harm kin 'k wol wat leare. En sa wie 't, want noch gjin jier letter begûn ik foar mysels. Foardat ik it wist, siet ik mei kop en earen yn 't wurk. Hjir moast in nije skuorre set wurde, dêr in kreaze wente foar de boer. It duorre net lang, doe hie 'k it moai oan 'e gong. Net te min Friezen ûnder de klandyzje. Dat pakte trochstrings goed út, mar yn 'e neiwinter fan 1957 gie it ferkeard. Der wie in Lootsma, dy hie 'k krekt in nijerwetse mjukserij yn 'e stâl makke. Dat doe't ik myn jierdei hold, waarden hy en de frou ek útnoadige. Allegearre Friezen oer de flier, tefreden klanten, kofje mei gebak, in slokje en in soad wille en nostalgy. De oare moarns kaam de post mei 't berjocht dat Lootsma fallyt wie. Dy grap hat my moai wat sinten koste, mar ik hie wilens wat reserves opboud, dat ik sei dy jûns tsjin Geartsje: ‘Witst wat, wy ha hjir no seis jier mei ups and downs omwrotten, wy ha knap sparre, wy nimme de boat en sjogge earst ris even yn 't âlde lân.’ Noch dyselde maityd fan 1957 kochten wy foar 150 dollar elk in ticket en stapten oan board fan de Seven Seas nei Rotterdam. De fertsjinst gie wilens troch, want wy ferhierden
| |
| |
ús moai hûs yn Essex by Detroit salang oan in dr. Bell, dy't it goed dwaan koe.
It hat neibesjoen in ferstannige set west; nei seis jier fan ûntbearingen eefkes nei hûs. Geartsje wie in sterke emigrantefrou, dêr net fan, mar it hie gauris in spultsje fan bûgen of barsten west. Yn de earste jierren fan ús trouwen hiene wy ús sa meislepe litten troch al dy útdagingen en aventueren, dat der foar oare prakkesaasjes hast gjin tiid oerbleau.
Dochs wiene der mominten dat de langst nei hûs my dwers troch alles hinne gie. Ik wit noch, it wie yn 't begjin fan de jierren fyftich en ik ried let yn de nacht yn myn earste auto, in Studebaker, oer de Highway. It sil in healoere foarby Brantford west ha, der kaam swiere muzyk út de autoradio, ik ried in parking op, sette de motor út, en dêr gyng it hinne; yn de oere dat ik dêre op de parking stie, wie it ommers famyljefeest yn Fryslân. Ik rekkene ris even, it moast dêr no de oare moarns njoggen oere wêze. Heit en mem wiene fiifentweintich jier troud. Op de pleats ‘It Súd’ tusken Drachten en Olterterp rûn it tsjin kofjetiid, ik seach ús pleats mei de twa grutte skuorren derachter, de fiver yn de tún foar it foarhûs, naam it pearke earrebarren waar op it hege weintsjil oan 'e oare kant fan de dyk, seach dat heit en mem wilens de keuken ferlieten en by 't trepke op nei de opkeamer gongen. Se hiene de pronk al oan. Us Jikke hie harren allebeide in wite roas op 't boarst spjelde.
Dêr wie de besite ek al. Myn omkes en muoikes, se kamen drokeftich de gong yn, ik hearde it lûdroftige praten fan de manlju, op 't lêst hearde ik sels de priemmen fan de breidzjende en bearende froulju tikjen. En wier, ik rûkte it mingsel fan kofje, brandewyn en sigaren. Nei de kofje en in pear slokjes setten de manlju ôf nei 't bûthús. No rûkte ik de stâl, de kij, it strie, it hea, de stront yn 'e groppe; de rook kaam my sa swiet oan heite. It lûd fan slaande kowesturten oan de sturtline, alles passearde de revu. De hearen smookten bêste sigaren, ûnder yn 'e stâl wie it blau fan de reek, en se buorken en redenearden mar. Elke ko hie syn eigen ferhaal, en dat ferhaal moast ferteld wurde. Omke Brant woe net altyd boerepraat ha, hy rûn it lytsbûthús yn, de âlde soe wol hinnegean en pisje yn 'e groppe, en ik hearde him no fan fierren roppen: ‘It jout allegearre neat, Auke, mar do hast it der aldermerakelst foar stean.’
| |
| |
Se besprieken elke ko, mar ik wie der net by, ik bestie net mear.
En sa kaam ik wer ta mysels, dêr op de parking by Brantford, en ik raande fan klearebare homesickness.
‘Wat bist let,’ sei Geartsje.
‘Ik ha even thús west,’ sei 'k.
De reis mei de Seven Seas nei Fryslân waard justjes minder romantys as wy yn 'e holle hiene: Wy krigen in pear fûle stoarmen op 'e hûd. Op in stuit waaide it wynkrêft tsien, en doe wie dat grutte skip net folle mear as in wasktobke. Geartsje en ik, wy hawwe ús it hert hast út 'e lea koarre. Wiene wy mar wer yn Ontario. Letter die bliken, Geartsje wie ek noch yn ferwachting, dat sy kaam gammel as in wrak hynder yn Rotterdam oan. En dochs hat it in goede set west om even werom te wêzen. Der bestiet gjin bettere remeedzje tsjin de pine fan de langst as seis wike werom. Yn al dy wiken bin ik der sels achter kommen dat ik de nostalgia wat te folle fuorttreaun hie. Werom yn it âlde lantsje haw ik my dêrom útlibbe, krige it ek foar 't earst yn 'e smizen wêròm't ik emigreard wie.
Trouwens, ik wìè al in kear emigreard. It barde doe't heit en mem yn 1939 mei harren trije jonges en ien famke de âlde pleats oan de Nijedyk ûnder Spannum ferlieten en ferfearen nei de grutte buorkerij ‘It Súd’, de pleats mei de fiver foar it moaie foarhús en it earrebarrenêst oan de oare kant fan de wei. Ik bedoel de wei fan Drachten nei Olterterp. Jaring wie de âldste, dan kaam ik, Jikke siet ûnder my en ús Jelle wie noch mar in baaske fan trije jier; dy hat fan dy ferhuzing net folle fernommen.
As trije frjemde klaaikluten, sa seach de jeugd fan ús nije skoalle yn Drachten ús it skoalplein op kommen. De Wâldsjers hearden frjemd op fan ús frjemde taal, en wy fûnen harren ek mar nuver brabbeljen. Dy konfrontaasje; doe't ik mei Geartsje werom nei Fryslân fear, kaam alles ynienen wer boppe. Jaring en ik, wy hiene ús der dêr op it Súd letterlik tusken fjochtsje moatten. De striid hat miskien mar in healjier duorre, doe wie it klear en giene Jaring, Jikke en ik foar gjinien mear oan 'e kant.
Werom yn Fryslân, en ik begûn fuort te sykjen om de fuotprinten fan myn bernejierren. It earste wat ik die wie werom nei de âlde kop-romppleats ûnder Spannum. Ik trof in wûndermoaie maitydsdei. De nijboer fan 1939 wie yn myn eagen al wer âldman wur- | |
| |
den. Op en om de pleats wie alles noch by 't âlde: de útsliten stientsjes njonken de doar der't mem it breames op slipe, de bonkichbrike apel- en parrebeammen dy't noch âlder as doe liken, it brike skythúske njonken de bûthúsdoar.
Der hie my yn myn Kanadese dreamerijen oer de âldpleats ìèn byld altyd sterk foar eagen stien: de gammele loopplanke oer de grêft tusken hiem en jister. En no woe 'k him wer sjen, noch ìènkear woe ik my oer dat stik hout bejaan, de planke dy't yn myn bernejierren al sa djip trochbûgde dat er it einekroas bytiden tipte. Ik begûn deroer tsjin de boer. ‘Dan rinne wy nei de jister,’ sei er begripend. ‘Do earst mar,’ hearde ik. Ik tocht: brekt de planke en kneppelje ik yn 'e grêft, dan knèppelje ik der mar yn. De planke bûgde en bûgde, ik koe mar amper de fuotten droech hâlde, mar ik helle de jister. En de boer dy folge my. Doe't wy dêr tegearre sa stiene, sei er: ‘Der feroaret yn in minskelibben net safolle, Bottinga, der binne in soad dingen dy binne taai en bliuwe by 't âlde.’
Ik gie it doarp yn, Spannum, en it wie as lei no alles ûnder in ferlytsglês. De huzen, de tsjerke, myn âld skoalle fan master Van Strien en juffer Enga, alles like ynelkoar skood en krompen.
‘Ik ha heard, Jaring en do wiene eartiids jonges mei wyldsang yn 'e kop,’ sei op 'e buorren in âld frou. Ik hearde earst net iens nei it minske, ik moast oan Sybren tinke, in jonge dy't op skoalle net meikomme koe. En oan Anne Spoker dy't it hier altyd loshingjen hie en dêr't ik fan tocht dat it echt in spook wie.
‘Dy wyldsang yn 'e holle, dat sil jim wol fan memmekant ha,’ sei de frou no. ‘Kornelis-bloed, moatte jo mar rekkkenje. Jim woene de wrâld yn en fan alles meimeitsje. Is der net ien piloat wurden? Jimme heit sil it wol net altyd nei 't sin gien wêze, dy woe allinne mar bêste kij. De stege en drege boer oan de Nijedyk seach yn syn jonges it leafst ek stege en drege boeren.’
‘It hat net sa wêze mocht,’ antwurde ik. Us Jaring waard letter effektenhanler op it Damrak, nettsjinsteande it feit dat juffer Enga him rjochts skriuwen learde wylst er links wie. Jikke slagge letter oan dy KLM-man, allinne ús Jelle hat altyd dat bedaarde wat oer him holden, Jelle siet in tûke en deeglike boer yn, sa hat bliken dien. En syn Wytske wie in tûke boerinne.
Doe't dat âldminske yn Spannum dat sa allegearre neamde,
| |
| |
besefte ik ynienen dat heit yndie it leafst fan ús allegearre grouwe boeren meitsje woe. Bûten de âlde boerekultuer bestiene der yn syn optyk net in soad beroppen mei mear status. No ja, wy mochten ta dûmny leare, soks koe ek noch hinnebruie, mar dûmny dat siet der by ús as jonges ienris net yn.
Wyldsang yn 'e kop. Wy wiene amper fan skoalle ôf, fersierden in âlde BM'er, lavearren fan Drachten troch de Mjuksgroppe nei de Headammen, sieten achter de fammen oan, dreamden fan reizen oer see. Der kaam in tiid dat ik ek mar it leafst piloat wurde woe, of beropskoereur, mar it bleau noch eefkes by in motorfyts. ‘Ik wol ha, do silst nei de lânbouskoalle,’ seit heit, 'do stiest my tefolle bûten de stringen.’
Dat ik nei de legere lânbouskoalle fan meester Duursma op 't Hearrenfean.
Wylst wie it oarloch wurden. Op 't lêst wie der hast gjin ferfier mear mooglik. ‘Al dy boerejonges komme no op 't hynder,’ makke ik heit wiis, en ik krige it foarelkoar om op 'e jonge swarte fan 't Súd nei 't Fean te riden. Ik fielde my in frije fûgel. ‘Do moatst dyn bêst ek dwaan,’ sei mem. ‘Ja,’ sei de âldman, ‘dan is der nei de oarloch foar dy miskien in moaie pleats yn 'e Noardeastpolder.’
Dy polder dat wie wat nijs, dat rûkte nei pionierjen, it like my noch net iens sa gek ta. Dat ik nei de middelbere lânbouwskoalle yn Drachten. Dat koe 'k ynienen maklik oan, ik wie leau 'k motivearre. Mar doe't de oarloch oer wie, duorre it noch in pear jier ear't de polder ynrjochte wie. Earst ûnder tsjinst. It die dêr bliken, it militêre libben wie my in grouwel. As men my bot útskelde, waard ik sa dwers as in baarch. Op in moarn ier woe in jonge ofsier ha, ik moast troch 't wiete gers krûpe, en ik tocht by mysels: dit moat mar net wêze.
‘Ik krûp net foar dy,’ sei 'k.
Straf. Doe wie it my alhiel oer. In deimennich letter besocht in kaptein my dúdlik te meitsjen dat ik abnormaal wie, want ik woe net om lyk. Ik kaam werom op 't Súd, hie al ferkearing mei Geartsje Grupstra fan Drachten. Gjin boeredochter trouwens; har heit wie allinne fan komôf in boeresoan, dat wie alles. De âldman wist net rjocht hoe't er mei de sitewaasje, mei dy jonge fan him oan
| |
| |
moast, hy woe sels noch in skoftke boer bliuwe, wy krigen wolris wurden.’ ‘Ik emigrear,’ sei 'k.
Ik koe net rjocht skatte wat der nei dy meidieling yn beide âldelju omgie. Letter haw ik wolris de yndruk krigen dat er tocht hat dat it wol wer oerbetterje soe. Mem hie 't leau 'k better yn 'e gaten, yn har siet safolle aventuer ek wol as yn heit.
Geartsje en ik, wy krigen it stiif yn 'e kop om fuort. Ik bin earst noch as folontêr nei de Noardeastpolder gien om safolle mooglik oan de weet te kommen fan de nije lânboumasines.
Ik wie krekt 22 jier wurden, Geartsje en ik hiene ús ferloofd, se soe my letter achternei komme. En sa gyng it, en sa waard it febrewaris 1951. Yn Rotterdam lei de Volendam klear.
It ôfskied haw ik net as dramatys ûndergien. Oant der in âldere mem kaam, dy 't de tippe fan de mantel fan har dochter net loslitte koe doe't it fanke oan de loopplanke ta wie. Al dy emoasjes waard ik suver oars fan, dat ik rûn mar nei it heechste foardek. En dêr seach ik djip ûnder my, tusken al dy minsken, heit en mem stean. Yn it giele ljocht fan in lantearne. In ûnwêzentlik byld: mem dy't al mar omheech seach mar my net foar 't fizier krije koe, heit dy't iderkear wer begûn te wiuwen wylst er net wist wêr't ik tusken al dat folk krekt tahold. Sa't er dêr stie te wiuwen, dy oars sa grutte en steile man, hy wie neatich wurden, en ik fielde eat fan frijheid oer my kommen.
Dat ôfskied, it lei wilens sa fier achter ús. Foaral doe't wy de trip mei de Seven Seas makke hiene. Werom yn Kanada kamen wy thús, hiene der fuortendaalk wer nocht oan. Ik hearde dat dr. Bell, dy't ús hûs yn Essex-Ontario sa lang hierde, in protte jild urven hie. Ja, ik hie ek heard dat er der oer prakkesearre in nij hûs bouwe te litten. Ik bin fuort hinnegien en tekenje foar him út de losse hân in moaie filla. Ik liet Bell it plaatsje sjen. ‘Jake, hoefolle.’ Ik neamde him de priis. ‘Bouwe,’ sei er. Dat ik ha dy wente boud, allinne boud, en ik fertsjinne der knap oan. Wat ek belangryk wie: ik hold der in befreone famylje Bell oan oer, dat dy makke wer reklame foar my. Doe haw ik folk yn tsjinst nommen en begûn gruttere putten oan te nimmen.
De houten presbyteriale tsjerke fan dûmny Bouma stie blykber net op it goede plak, want se woene oardel kilometer fierderop
| |
| |
yn Binbrook in nije tsjerke delsette. Ik sei: ‘Sûnde fan 't jild, dûmny. Mei Gods help tille wy de hiele tsjerke op, sette him op tsjillen en ride him fierderop kreas op syn nij plak.’ ‘Unmooglik, Jake,’ sei er ‘wy wolle trouwens ek noch in nije kelder ûnder it gebou.’ ‘Dan bou ik earst jim nije kelder, en set de âlde tsjerke derop,’ sei 'k.
It gie oan. En noch wol op 'e dei dat heit en mem krekt harren earste reis nei Kanada makke hiene. Ik tocht, no sille wy de âldman ris wat sjen litte. Ik hie in hiel transportsysteem fan swiere ûnderstellen mei in soad assen, tsjillen en kabels tarist. De operaasje slagge, it gie dat it slydjage, de jûns let wie de hiele saak beslikke. Heit wist net wat er seach. ‘Fan wa hasto dat,’ grommele er.
Wy krige de fuotten ûnder it gat, ik kocht twahûndert eker lân dêr't in moai rivierke trochhinne rûn, ferparte de hiele lape yn fiven en ferkocht de grûn oan stedslju, ûnder it beringst dat ik dan ek harren bouwer wêze soe. It wie yn de tiid dat der yn Kanada noch net safolle belesting betelle waard. Ik makke jild.
Letter hearde ik dat de pryster fan Cayuga, dy't in pracht fan in hoeke lân op Alexander Hights hie, nei Rome ferhúzje woe. ‘Jo ha gelyk, Father Brown,’ sei 'k, ‘yn Rome sitte jo tichter by it Doel.’ Ik hie al sa lang op syn lape grûn longere, woe der huzen op sette. In fearnsjier letter kocht ik it foar mar fiiftûzen dollar. Foar in habbekrats, father hat it my ta ha wollen. Ik sette der fjouwerentritich nije wenningen op. Neitiid die 'k oars net as omsjen nei geskikte grûn om op te bouwen. Op 't lêst krijt men der each foar, mar doe sei Geartsje op in kear: ‘No is it moai genôch, Jake,’ der is ek noch wat oars as jild en lân. It wie in soartemint ferslaving wurden. Letter die 'k it noch wolris stikem, you know, in hoeke lân keapje, de bou útbesteegje, wat hannelje, wat skowe, wat partisipeare. Yn trije moanne binne der wolris 43 nije huzen foar my setten. Op in stuit die 'k ek mei yn in chartermaatskippij mei fleanmasines en sa. No en dan kaam der ris in brief fan de belesting, en dan sei Geartsje: Wêr leit dàt lân no wer.’
Doe't ik fyftich jier waard hoegden wy al net mear benaud te wêzen dat wy oait nochris krap yn 'e sinten komme soene te sitten, dat doe bin 'k mar opholden.
Mar hjirmei wol ik net sizze dat alles foar de wyn gie, dat it ien en al Succes Story is. Wat hat men oan al dy dollars as jo in
| |
| |
soan fan njoggen jier nei 't hôf bringe moatte. Us Alex; wy ha him ferlern. Under de skoalbus. Sa'n tsjinslach is net te beskriuwen. Wy holden lokkich noch trije bern oer: Jean, Liz en Jack. Dat is it iennige besit dat noch telt.
Yn 't begjin fan de jierren njoggentich waard Geartsje net goed. Ungenêslik siik. Se stoar yn 1994. Geartsje, myn grutte kammeraat, de frou dêr't ik de stoarm mei de Seven Seas, en al dy oare stoarmen mei oerlibbe ha.
De wyldsang is my fergien, mar der is in rêst, in berêsting ek, foar yn 't plak kommen’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd