It wrede paradys

[p. 13]

Frisian Nick
Lyckele de Jong en Aly de Jong-ten Boom fan Te Aroha, Nij-Seelân.

Underop it Sudereilân fan Nij-Seelân, yn it begjin fan de jierren fyftich, op in winterige snein yn july. Lyckele Lyckles de Jong, ôfkomstich út Aldeskoat, waard dy moarns yn Roxburgh wekker en seach dat de farenpalmen wyt beripe wiene, en hy koe syn eagen net leauwe. Wa hie dat tocht: winter yn it lân fan de farenpalmen. En it wie ek noch wol syn earste frije dei yn syn nije bestean.

By nacht en by dei hie er oan't wurk west yn de kolossale bouput fan de stuwdaam, en no trof er sierlik waar en winter. Syn âlde heit hie dus dochs gelyk doe't er op 't lêste momint noch syn redens yn de koffer stoppe. In pear Vonk-redens, made in Aldeskoat. Dat wie in healjier lyn. Lyckele junior hie sein dat de redens net hoegden.

‘Ik wol in nij libben begjinne, heit!’

Mar senior stie der op oan: ‘As der yn dat lân sleatten binne, of der leit in ûnderstrûpt kampke lân, it begjint ta te knipen en do hast gjin redens by de hân, dan is it ommers om stapelgek fan te wurden.’ En doe hie Lyckele it mar gewurde litten. Twa Vonkdoarlopers mei nije haklearen yn 'e koffer.

De stuwdaam súdlik fan de Nij-Seelânse Alpen, yn de rûge Otago, moast in wylde rivier, de Clutha ta bedarjen bringe. It wie in masterwurk, dy stuwdaam. Lyckele siet der fol fan, hy makke safolle oeroeren as er koe. En no dan, nei in goed fearnsjier fan bealgjen, koe er de omjouwing ôfstrune. De mannen fan de bouput seine dat der fierderop prachtige marren leine. Unbefearn, grif ek

[p. 14]

ûnberiden. Fierderop bolderen der mear wylde rivieren, hearde er fan de maten op it wurk, der moasten sels plakjes wêze dêr't sûnt de skepping noch noait in mins west hie.

Ynienen krige Lyckele it yn 'e kop en beklim earst de hege Mount Whitecomb mei de wite krún, de berch dy't him no en dan al ris útdaagjend talake hie. Dat hy hierde in drokeftich foskleurich hynder en sette ôf.

Al yn 't begjin fan 'e middei helle er de top. Dêr stie er mei syn happe yn 'e snie. It heldere waar soarge foar in skerpe loftfoto fan de delte. Sa hie er de bouput en de rivier noch net sjoen: in sulveren tried mei in grouwe knoop der yn.

Yn in brief oan syn faam Aly ten Boom yn Sint Jansgea skreau er dat de toer fan Sint Jut en Aldeskoat beide wol hûndert kear yn de bouput koene. Mar, frege er him yn dyselde brief ôf, hokker Grutte Wurken, makke troch minskehannen, binne grut yn dit yndrukwekkende lânskip fan geberchten, fjorden en wûnderbaarlike blommen en bisten. ‘Dit lân is as fan in oare planeet, it hat syn eigen nuveraardige minske- en diereryk, ik kin amper befetsje yn hokfoar paradys ik belâne bin.’

Doe't Aly de brief lêzen hie, koe se fan langstme suver gjin siken krije. Se woe noch mar ien ding: nei Lyckele en syn paradys. Nei Nick, want sa neamden se him wilens. ‘Frisian Nick.’

Hy wie fuort nei de oarloch ien fan de tûzenen ymmigranten dy't earst kertiermeitsje moasten. Nij-Seelân bea in elk wurk op kontrakt, en sa krigen se kâns in dak boppe de holle byelkoar te wrotten. Om dêrnei de oarehelte oerkomme te litten. Aly en Lyckele libben dêr, elk oan in kant fan de ierdbol, nei ta.

It wie in wike nei de beklimming fan de Mount Whitecomb en it hie no sa bot ferzen dat yn Frisian Nick in hiele frjemde langst wekker waard: in moai stikje iis om op te reedriden. Nei swalkjen en omstrunen op syn foskleurich hynder - wat hjouwer foar it hynder, wat iten foar himsels en de redens mei - belâne er tusken twa hichten. En dêr foel syn each op in smelle kloof. Seach er in skym fan in blaugrize flakte? Hy weage him oer in smel paad, en dêr lei samar in magistrale beferzen mar foar him, in flakte wol tsien kear sa grut as it Nannewiid tusken Aldehaske en Sint-Jut.

Hy liet de fos yn de snie omhaffelje, meunstere it iis, stelde

[p. 15]

fêst dat it oeral goed twa hânbree tsjok wie en bûn syn doarlopers ûnder. Hiel foarsichtich glied er de mar op, mar it duorre net lang, doe lei er al foarsichtich de hannen op 'e kont. En doe goaide Lyckele, alias Frisian Nick, it yn streken.

Boppe de peilleaze djipten hearde er de knetterjende fermoannings fan it iis. No en dan boaze it oan ta bolderjend warskôgjen. Mar Frisian Nick fan Aldeskoat wie blykber ien dy't net sûnder útdaging en gefaar gedije koe en streke troch. Foar him bestie der gjin meislepender konsert as dat wat opstiicht út de kelders dy't earne ûnder it iis lizze moatte. Sa gyng er op yn de muzyk fan in fierder lûdleaze winterdei op in boaiemleaze mar midden yn de bergen fan in fierferlitten lân. Dizze muzyk hie gjin komponist, betocht er, of it moast de Skepper sels wêze.

Hy hie no in kear de mar yn 't rûn west en it die bliken dat oeral it iis fertroud wie. En doe barde der wat dat alles yn him hie fan in mysterieus mirakel. It sil de middeis om in oere as twa west ha. Der ferskynden yn de kloof in pear gedaanten en se kamen op it iis ôf. En se hiene de redens by harren. Fryske redens. It wiene mannen dy't, earst op eigen manneboet, socht hiene om in knap stikje iis. It wiene in boerefeint fan Akmaryp, in boufakker fan Huzum en in Snitser dy't nei syn ûnderdûkerstiid yn Earnewâld yn 't Hoflân ûnder Grou by in boer hingjen bleaun wie, mar op in dei stil wei wurden wie.

De mannen fûstken meielkoar, fertelden wêr't se wei kamen, bûnen de redens ûnder, molken de noas en setten no meielkoar de streek deryn. As in flecht guozzen yn formaasje bejoegen se harren op de iggeleaze flakte, oant se tsjin it dekor fan de poarperen hichten net mear te beëagjen wiene. Trouwens, der wie hjir gjin mins dy't harren beëagje soe. In lyts oere letter kamen se der wer oan, en it wie as rieden se achter harren eigen muzyk oan. Mar éven stie it selskip út te pûsten, rillegau fielden se de reedridersdriften wer werom kommen. Opnij setten se de streek der yn. Dat gyng sa troch oant it jûnich waard en wat lûkerich. Doe liet de boerefeint út de Lege Wâlden, dy't oan dan ta in man sûnder wurden wie, him foar 't earst hearre: ‘Ik ha de oplossing fan dit mystearje, mannen. Lykas bijen in soarte fan radar yn 'e kop ha om de bijefjilden te finen, sa ha wy radar yn 'e kop dy't ús de kant fan it iis opstjoert.’

[p. 16]

En se wiene it der oer iens: sa siet it.

It is hast fyftich Nij-Seelânse jierren letter en âldboer Nick rintenieret al wer jierren mei Aly yn it doarpke Te Aroha op it Noardereilân fan Nij-Seelân. Se wenje no safolle tichter by de evener as yn it djippe suden fan it lân, dat hjir kinne de kij alle seizoenen bûten rinne.

As ‘Frisian Nick’ oer dy earste jierren yn de woeste Otago op 'e tekst rekket, giet er der by stean. Dan is it of komt it hiele lânskip, mei al syn bylden en lûden, ta libben.

‘It wie yn it earste jier, doe't de Clutha River en ik beide noch wyld wiene. By nacht en dei liet de stream him hearre. Simmerdeis yn droege riten song de rivier skruten, dan hie it wat fan it Skoatter koar De Wâldsang dat op de útfiering by Tjaarda yn Oranjewâld ek altyd wat skruten begûn. Mar it koe ek oars, dan song de rivier it fortissimo fan de hjerst, dan feroare er yn in wyld bist dat bûten himsels rekke. Tûzen jier âlde beammen waarden boppestreams loswraamd en de kolkjende massa's jagen har as lúsjefershoutsjes de kant op fan de Grutte Oseaan.

‘Nei de oarloch siet Nij-Seelân om enerzjy en wurkkrêften te springen. De stuwdaam soe ek elektrise stroom leverje. As mieren doarmen wy by nacht en by dei by de Roxburghdaam om. In moai soadsje ûngeregeld, dat wurkfolk. Tweintich nasjonaliteiten wiene der, it gros tusken de tweintich en de fjirtich jier, mannen dy't op iene of oare wize oan it brânende Europa fan 1939-1945 ûntkommen wiene. Guon fan myn maten hiene de ynfaazje yn Normandië oerlibbe, oaren mienden no en dan it stakkato fan de Korea mitrailleurs wer te hearren. Hiest Doug McIntyre, dy rôp nachts wolris om syn mem, dan dreamde er wer ris fan de Japanse fleanmasinen dy't him yn de Stille Oseaan it skip ûnder de kont wei sketten hiene.

Letter haw ik heard dat Doug syn lêste misstap makke hat doe't er earne ûnder Australië op in boareilân wurke. In misstap by wynkrêft tsien, oer board slein en fersopen. Wêr binne se bleaun, al dy rûchhouwers. Ik wit dat der hiel wat Skotten en Ieren wiene dy't letter yn de Otago mei in skieppefarm útein set binne. Ien fan myn maten waard sjauffeur-eigner op ien fan de swiere trucks dy't ivich en altyd tusken it Noarder- en Sudereilân op en del dinderje.

[p. 17]

Lêsten trof ik ien fan de sjauffeurs fan de betonauto's, dy wie no pianist yn in trendy kafee yn Auckland. En dan haw ik it noch net oer de hast tritich persint fan de Nij-Seelânse ymmigranten hân dy't rillegau de koffers pakten en de boat werom namen nei Hamburch, Liverpool, Rotterdam, Boston, Kaapstêd of Melbourne.

Ik ha fernommen dat fan de njoggentich man, dêr't ik mei fan Rotterdam op 't Sudereilân oankaam, der tsien wiene dy't de koffer noait útpakt ha. Foaral mannen út de grutte stêd wiene net opwoechsen tsjin de rûge Otago.’

It hûs fan Nick en Aly de Jong stiet tsjin de heuvels by it doarp Te Aroha. Yn de blommetún in houten nammeboerd: ‘Orangewood’. Hokker gewoane Skoatter jonge, hokker gewoan famke fan Sint Jut hat net as ideaal om yn Oranjewâld te wenjen?

Aly yn har tún; in bliere frou mei moaie eagen tusken blommen dy't noch lang net útbloeid binne. Eksoatise blommen, mar ek gewoane fioeltsjes. Njonken de frou Nick: in lange, fynbonkige man op jierren mei ticht dûnkergriis hier, reade triedsjes yn 'e wangen.

Yn de djippe delte in bochtsjend rivierke dat troch it doarpssintrum rint, in sa te sjen rjochte haadstrjitte mei ek rjochte sydstrjitten, in wite tsjerke, in stânbyld foar de fallen soldaten út in fergetten oarloch, in golfbaan (‘hiel Nij-Seelân is in golfbaan’), tsjin de hellingen fierderop hjir en dêr in buorkerij. Hiel yn 'e fierte de eigenwiiste berch fan de hiele wrâld, de Ruapehu. Somtiden koarret er fjoer wylst de kop besnijd is. Hokker berch hat no in sniepet op en tagelyk in maitydsgriene jas oan? Hokker berch spuit hiel no en dan reek en fjoer dwers troch syn wite pet hinne? Is it in wûnder dat se de Ruapehu, dy't it no en dan boppe de kop rikket, de liichbult neame?

Aly ten Boom: ‘Nick siet al yn de Otago, doe't foar my yn Sint Jut de bus fan Slof fan de Jouwer der oan kaam. “No, dan moat it mar wêze,” sei mem kalm. Ik tocht, heit en mem bringe my tegearre nei de dyk, mar heit koe net út syn stoel oerein komme, hy bleau ferweesd sitten. “Heit”, sei 'k noch, “komt heit net even mei nei de bus?” Mar hy koe net, hy gûlde. Dat ôfskied: Doe't ik yn 'e bus siet, op 'e boat wie, mei Nick yn de wylde Otago omheistere,

[p. 18]

oeral priuwde ik wer it sâlt fan heit syn triennen.’

Wylst se it fertelt, binne it har eigen triennen.

Lyckele: ‘Jim heit woe syn iennichste blom by him yn Sint Jut hâlde. Skoanmem Geartsje sil dat ek graach wollen ha, mar se wie in De Heij: evenredich, minder kwetsber. It wie in pear jier derfoar en de âldman krige blykber al yn 'e gaten dat ik emigreare woe. Doe't er ek noch yn 't snotsje krige dat Aly en ik net by elkoar wei te slaan wiene, waard er erchtinkend.

Op in sneintejûn hat er my geweken nommen. Under fjouwer eagen; hy naam my mei nei bûten: ‘Do moatst der mar net op rekkenje datst har mei krijst nei sa'n fier lân!’ Ear't ik it sels yn 'e gaten hie, goaide ik myn aldersterkste wapen yn 'e striid. ‘As ik gean, dan gean ik, en wy sille noch wolris sjen wat Aly dan docht!’

It duorre eefkes: ‘Tsjonge noch oan ta!’ Mear sei er net. Hy draaide him ûnwis om en gyng wer yn 'e hûs. Earst doe krige ik yn 'e gaten dat er op sokken op 't wiete paad stien hie. Sa wie er fan 'e kaart. Mar yn 't skimerige gonkje bleau er stean en sei: ‘Guon dingen binne net te kearen, mar ien ding wol ik dy sizze: Foar har ienentweintichste jierdei lit ik myn iennichst dochter net gean. Sa lang bin ìk baas.’

It wie in wykmennich letter, wer op in sneintejûn, en tusken my en Jan Hindriks ten Boom wie de ferkearing wol út. En dêr frege er my oft ik even meikomme woe nei de foarkeamer. It wie foar 't earst dat er my by de foarnamme neamde, dêr bin ik wis fan. ‘Lyckele, wolst wol even meikomme nei de foarkeamer.’

‘Gean oars mar net sa fier fuort, Lyckele.’

As in oarenien soks yn dy snuorje tsjin my sein hie, hie 'k sokssawat sein as ‘soademiterje no gau op, man’, mar wat moast ik sizze? Gjinien koe my op dat stuit de plannen mear út 'e kop prate.

Hy die in taast yn 'e binnebûse. ‘Sjoch hjir!, mem en ik ha tûzen gûne foar dy, Lyckele, dêrmei kinst hjir de fuotten ek wol ûnder it gat krije. Op 'e Jouwer komt wol wurk en der sil ek wolris in ein oan de wenningneed komme.’

‘Ik emigrear, Ten Boom,’ hearde ik mysels sizzen. ‘Aly en ik geane nei Nij-Seelân. Foar mysels ha 'k de saak al regele.’ Op dat stuit hie 'k Jan Hindriks in kop lytser. As in geslagen hond stie er dêr.

[p. 19]

Wer in snein letter. Doe't ik der yn kaam, wie de spanning te snijen. ‘No moatst ferdomme ris goed nei my harkje!’, begûn er, wylst er syn grutte hannen rjocht foarút stiek, ‘mei dizze klauwen bin ik as jonkje fan alve jier yn 't Skar begûn te lânoanmeitsjen. Dàt wie de tiid dat der gjin kânsen wiene, mar 'k woe der wat fan meitsje, 'k woe graach in húshâlding ha en gelokkich wurde. En no't wy it sa moai ha komsto hjir, grut ûngelok dyst biste! Do wraamst my de húshâlding útelkoar. Mar dat gebeurt nèt.’

Hie er it mar útraasd, mar dat die er net. Syn lûd wie heaseftich, amper te hearren, en dêrmei kaam it nammenste hurder oan.

‘Lyckele! Sjoch my oan!’ Se stjoere jim dêre mei in bile de oerwâlden yn en jim moatte jim mar rêde. En it lân leit sà fier fuort, wa't der ienkear is, komt net wer werom.’ Hy bedoelde fansels dat er ús noait wer sjen soe.’

Nick, dy't no âlder is as Jan Hindriks ten Boom doe, komt oerein, pandert nei de skodoarren. Hy liket rekke te wurden troch syn eigen wurden.

Aly: ‘Doe't de bus mei Jaap Slof oan 't stjoer stoppe - dat wie twa dagen foar myn ienentweintichste jierdei - wie 't wol wat. ‘Dy twa dagen sil it him ek net mear dwaan,’ hie heit sein.

Lyckele, no mei mear stim as niis: ‘Dat earste jier sûnder Aly yn de bouput fan Roxburgh, wat gyng dat allemachtige rûch. It wie op in waarme neisimmerjûn, de sinne hie de hiele dei boppe Clutha River stien, ik poatele mei in stel mannen werom nei de barakken. Fierderop, healwei Cool Creek, wiene wol achthûndert man oan 't healwiizjen. Wy der ek hinne. Se holden in weddenskip. Wa 't it langste tsjin de stream yn swimme koe, hie de pot. Mei hûnderten tagelyk batsten wy de Clutha yn. Yn de lange ûnderbroek of spierneaken, it ferrekte allegearre neat. Der wie mar ien fan dat hiele leger dy't it in kertier lang folhold en driuw net achterút: Doug McIntyre. De pot wie foar Dougy. Dy jûns gyng der wol in tankauto fol bier troch.

Aly wie der noch altyd net, en doe krigen wy dy wiete hjerst. Reine en nochris reine. De Clutha waard boazer, heger, grutter. Op in nacht begûn er te razen. Myn keammerke wie mar ien fan de twatûzen ûnderkommens. It wie yn 't selde wykein dat ik mei in man as wat wer trochwurke hie foar dûbel lean. Ik hearde wat

[p. 20]

aparts, der kaam in keppeltsje mannen de kant fan myn hutsje op. Sa te hearren smoarlazerus. Ynienen krige ik yn 'e gaten dat se it oer ‘Nick’ hiene, dy bloody Frisian Nick dy't altyd mar oeroeren makke en dêrfoar cash safolle Nij-Seelânse pûnen opstruts.

Se wiene no sa tichtby, dat ik it sûgjen fan de learzens yn de weake drek hearre koe. Ik leau, ik ha my net iens oan tiid dien en lûk de boppebroek oan, ik snipte myn gewear en kaam se oer de helt temjitte.

‘The hell go out of here!’, warskôge ik earst.

De ljochtbondel fan harren bûslampe bûgde no wat wat leger en ik leau, twa naaiden fuortendaalk út. Mar der stiene noch twa, en ik skeat harren deun foar de skuon. De dridze spatte de hearen tsjin de harsens.

‘Opsoademiterje of ik sjit jim kroandea!’ Ik sei it gewoan op syn Frysk, en dat holp. Fuort wiene se.

De oare moarns hearde ik op it wurk dat se allinne mar even witte woene oft Frisian Nick yndie safolle oeroeren makke hie, oft er ûnder syn matras echt safolle Nij-Seelânse pûnen lizzen hie en oft it no in held wie of in bangeskiter.

As it yn de Otago hjerstich wie, dan wìè it hjerstich, as it tsjustermoanne wie, dan wìè it tsjuster, as der sûpt waard, dan wààrd der sûpt. Ek al moast dat lêste middeis tusken fiif en seis oere barre. Langer wie de pub net iepen. It wie dus de keunst om yn trije kertier smoardronken te wurden. Der wiene nochal wat dy't dat royaal oprêden. Sels die 'k der mar net oan mei, want ik woe sparje. Aly soe komme, wy moasten in dak boppe de holle ha, woene man en wiif wurde.’

Einlings wie 't safier, de Waterman kaam mei tuskenstoppen yn Wellington en Christchurch, mei Aly ten Boom yn Dunedin oan. Har earste bylden fan Nick syn paradyslike Otago: ‘Dàt moat de haven wêze,' rôpen se oan board. Nick en ik, wy hiene elkoar sa lang net sjoen, ik knapte hast fan de spanning. Trouwens, yn dy jierren mochten feint en faam ek hjir net hokje, alhiel net yn de barakken by de daam fan Roxburgh.

Fan board. Papieren. Wachtsje op de koffers. En dêr kaam er my temjitte. ‘Frisian Nick’, seine se. It wie noch altyd deselde, grut

[p. 21]

en kreas, glêd skeard, mar mei noch wol de skearsjippe op 'e sliepen. Wy binne op reis gien en doe 't der gjin ferfiermiddel mear wie, stie der ynienen in moaie brún hynder. ‘Dat is myn foske,’ sei er grutsk.’

Lyckele: It lêste ein tegearre op 't hynder de Otago yn. No wiene wy tegearre. Ik sei: 'k Ha goed nijs!’

Aly: ‘Ik tocht, no sil wy it beleve, no wol er sizze dat er fuortendaalk mei my trouwe wol, mar hy sei: ‘Der is fierderop yn it Súdlân in farm mei poerbêst lân te keap, mar ik kin 't noch net earlik bestuiverje, dat wy moatte earst tegearre de bealch der noch even op sette. Ik haw al wurk foar dy, op in fruitkwekerij oarekant Roxburgh.’

Lyckele: ‘Ik sil de wierheid net ferswije, ik ha sein dat ik sljucht op har wie, dat se myn wiif wurde moast. En dy wurden gyngen net bûten dy om, Aly. Wy ha letter dy dei it hynder oan in beam bûn, der wie gjin harsens te sjen, wy gyngen fierder as dat wy oait yn Sint Jut gien wiene. Nei de tiid sei se fan jonge jonge, as wy earst mar in dak boppe de holle ha.’

Aly: ‘Earst belâne ik yn in keammerke achter yn 't barakkekamp. Skier fan it spinreach. ‘Hjir binne wy earst moai rêden,’ sei er grutsk. Nick hie my in fyts kocht om op de kwekerij komme te kinnen, de earste damesfyts fan Roxburgh. Noch dyselde deis ha iksels in primus kocht. Men koe my dochs net ferbiede om iten foar Nick en my te sieden.

De earste nacht. Ik lei allinne yn in hutsje, yn de fierte gromden de betonauto's troch de nacht. De oare moarns om fjouwer oere hie 'k noch gjin wink yn 'e eagen hân, en dêr wie Nick al wer. Neitiid sei 'k: ‘No ien fan beiden, trouwe of ik stap wer op 'e boat.’ Roerleas bleau er yn 'e doar stean. ‘God o God,’ sei er, ‘wy binne man en wiif en ha gjin hûs’.

Ik nei de fruitbeammen, hy nei de stuwdaam, beide lange dagen meitsje. Goedbesjoen fertsjinne ik op dy kwekerij ek noch neat. De jûns om goed sân oere hie 'k it iten klear. Dêr wie Nick wer. 'k Ha wat!’ begûn er optein, ‘in karre mei in soarte fan húske derop, alles fan izer sa goed as ik wit, en se neame it in mobil home. Noch gjin twahûndert Nij-Seelânse pûnen, leave.’

Wêr stie dat ding, woe 'k witte. ‘Net fier achter Ashburton,’

[p. 22]

sei er. Ik seach my al wer tegearre mei Nick op 't brune hynder, om it mobil home even te heljen, mar it die bliken Ashburton lei trijehûndert myl it noarden yn.

‘En dan sette wy it mobil home op 't hiem fan de fruitkweker,’ sa hie er tocht, ‘dan ha wy ek noch elektrys ljocht, dan binne wy fierder as de minsken achter yn 't Skar by Sint Jut.’

Lyckele: ‘Brian O'Casey woe wol graach mei om dat ding te heljen. Ik tochte, as Aly en ik it net mei Brian O'Casey rêde kinne, dan rêdt gjin inkele ploech it. Brian wie in rûchhouwer earste klas mei in geweldige auto, in Dodge 1932. Dy koe wol wat lûke. Tsjin 'e jûn binne wy ûfset nei Ashburton en as it net sa begûn wie te reinen, hiene wy it yn oardeldei klearspile. No siet alles tsjin. Op de hichten fan Tuapeka gyngen wy letterlik by it rântsje fan 't ravyn del.

‘Put on the brakes, Brian!’ raasde ik, mar hy koe remje wat er woe, de hiele brot skode achterút de berch del. In pear meter fierder begûn in gat fan trijehûndert meter. De Dodge begûn te sieden, te triljen, sloech ôf. No wie der gjin hâlden mear oan. Ik bin nei foaren sketten, nei Aly, dy't oan in stik tou stie te lûken.

‘Loslitte!,’ âle ik, mar se liet net los. Aly liet noait los. En Brian siet noch altyd yn 'e Dodge, hy weage it der op, besocht it kring wer oan 'e praat te krijen.

‘Shave off!’ Ik koe roppe wat ik woe, mar Brian tocht dat it noch in heale meter lije koe ear't er yn it ravyn ferdwine soe.

In etmel ha wy wrotten hân om de Dodge mei oanhang wer yn 't spoar te krijen. En trije dagen en nachten letter hiene wy alles teplak. Op it hiem fan de kwekerij. Neffens my wie Brian net tsjerks mear, mar doe't er dy jûns Aly djipgelokkich yn ús Heavy Metal Mobil Home sitten seach, sei er, mei it prúmsop fan trije dagen yn 'e jarregoatsjes: ‘God blessing gained, all is obtained.’

Aly: ‘Dy Ierse kweker frege safolle stânjild dat ik yn wêzen foar nul sinten oan 't kerseplukken wie. As ik it dêr weage en yt ûnder it wurk in kers op, dan waaide der wat. Ja, dy't troch de protters oanpikt wiene, dy mocht ik wolris prebearje. Op in jûn sei it minske: ‘Moarn is it sneon, ik sil dy wat kersen meijaan.’ Dat de oare moarns kaam ik mei in healmingelse kop oansetten. Net tefolle freegje, dat wie my wol leard. En wat tochtste? Se die de kop healfol.

[p. 23]

‘Hy is heal leech, frou,’ sei 'k. Doe die se der noch twa kersen by. Ynienen wie 't my oer, foar iens en foar altyd; 'k sei dy jûns tsjin Nick dat ik dêr net langer mei de heavy metal home stean woe.

‘Ik sil dy wat oars fertelle,’ begûn er, ‘binnen in wike smite wy de lapen gear. Trouwe! Wy slepe it home der wei!’ De sneons dan mar trouwe. No wie it hjir moade en sykje foar de breid earst in ‘brides maid’ en foar de breugeman in ‘best man’. Om in best man hoegde Nick net lang te sykjen: Brian O'Casey. En ik skarrele in brides maid op, ek al hie 'k it minske noch noait earder sjoen.

De trouwerij wie yn 't postkantoarke. Foar de gelegenheid soe der ek in soartemint koster komme. De âlde postkantoarhâlder, dy't sprekend op Libbe Poepjes fan Sint Jut like, sei ta dat er de brulloftsgasten netsjes ûntfange soe. Mar wa soene ús gasten dan wol wêze? Gelokkich, Brian naam in pear rûchhouwers fan manlju mei, der wiene op 't lêst wol in stik as acht brulloftsgasten.

Tsien minuten letter wiene wy troud. ‘Sisa,’ sei Nick yn syn tankspeech, ‘sa krijt ús bestean dochs wat mear fundaasje.’

Lyckele, mei wiete eagen no: ‘En wat ha wy in moaie Honey Moon hân, Aly! Noch gjin oere troud en daalk al nei Queenstown, dat plak is noch moaier as Davos yn Switserlân. In auto hiene wy fansels noch net, dat Brian brocht ús foar in mingel whisky en in pear pûden prúmtabak nei Queenstown. Sjongend troch it berchlân fan de Remarkables, oer toppen fan goed twatûzen meter hichte. Om acht oere hied er ús teplak. De man hie ek noch in geskink: foar ús tegearre in tsjettelfol aaien. Tolve aaien. Dat geskink wie by trouwen Ierse tradysje, woed er beweare.

Wy hiene in lyts húske foar in skaplik pryske hierd. It die bliken, it wie mitsele fan allinne mar fleskes. Ynmitsele bierfleskes mei de iepen halzen nei bûten. As jûns dan de berchwyn oanhelle, begûn ús hiele húske te fluitsjen en te sjongen. Oerdei, as de sinne de wyn opfriet, giene wy tegearre de bergen yn, kamen op plakken dêr't it sa stil en sa moai wie dat men der suver net doarde te sykheljen. Der wiene lytse en grutte marren, wy koene ek wol neaken rinne, want der kaam dochs gjin mins, en jûns, yn it flessehúske, koene wy sjen hoe't de moanne skynde.’

[p. 24]

Aly: ‘Tsjin bêdtiid, as de berchwyn belune, fertelde it húske it ferhaal fan de dei. Nee, it wie net sasear sjongen wat it húske die, it hie mear fan núnderjen; wy waarden yn 'e sliep núndere.

Op in moarntiid waard Nick wekker, seach de sinne troch de fleskes hinne skinen en sei: ‘Op dit stuit is it yn Aldeskoat in oere as acht yn 'e jûn. It mei hjir dan simmer wêze, dêr is it no hartstikkene winter. Miskien is de âld strjitwei wol sjippeglêd en skeuvelje heit en mem mei de sokken oer de skuon nei de widdo fan Jippe Bouma, nei alde Martyntsje. Want der wurdt jûn kaartspile'.’

‘Unwennich haw ik noait west,’ seit er lûd, ‘mar ik ha hjir yn 't earstoan wol alle dagen oan de jierren yn Aldskoat tocht. Altyd mar dreame oer dingen út myn berne- en feintejierren. Dan siet ik wer oan de harsens ta yn 'e oarlochswinter, dan toffele ik yn myn dreamen oer it âld Tsjerkepaad werom nei 't doarp. Mei sòkke kâlde hannen, dat de rêch my der krom fan luts. Ik sil net âlder as tolve west ha doe't ik, op 'e ein fan 't paad dêr't no allegearre fabriken steane Gabe Westra tsjinkaam. Hy seach my omheukerjen en rôp fan ‘hee, bisto net ien fan Lyckele en Jantsje? Dan meisto myn waarme piip eefkes fêsthâlde. Hast samar wer waarme hannen. En dan, mei sabeare Gabe syn piip yn beide hannen, waard ik wekker. Tweintichtûzen kilometer fierderop op 'e wrâld. Mar bist dan ûnwennich?

It wie yn de oarlochswinter fan 1944 en Eit Gaastra hie by him achterhûs yn Nijeskoat foar heit in slachtlaam oan in peal bûn. Dy nacht moast heit it laam helje, en ik mocht mei. Men mocht jûns nei achten net mear bûtendoar komme. Sperrzeit. Mar de âldman weage it der wer op. Doe't wy mei it laam oer de spoardyk soene, kamen der by 't bûterfabryk fan Jagtlust in keppeltsje moffen oan. Midden op 't spoar wâden se ús kant op. Heit en ik mei it laam yn 'e rûchte fan de spoardyksberm. Doe't ien fan de Dútsers hiel tichtby wie, soe it laam begjinne te bletterjen, mar heit roppe in eintsje tou út 'e bûse en bûn it bist de bek ticht. Dy mof hie blykber wat heard, bleau in hiel skoft stokstiif stean, rûn ús doe deun oan 'e hûd foarby.

Letter dy nacht belânen wy mei 't laam by Timen Hofstee yn 'e keuken. ‘Fuort slachtsje’. Timen koe knap klompen ferkeap-

[p. 25]

je, mar slachtsje, ho mar. Hy hie der in boek by. Doe koe er syn bril net fine, dat ik moast Timen foarlêze wat der stie. It mes der yn, allegearre bloed, en op 't selde stuit gie de bel. Dútsers oan de doar. Mar dat lêste barde hjir yn Nij-Seelân; roppendewei en mei de rook fan it walmjendwaarm lammefleis yn 'e noastergatten skrille ik wekker út in bange dream. Even letter sieten Aly en ik op 'e bedsrâne by te kommen. ‘Hast wer even yn 't Skoat west,’ sei se dan.’

Aly: ‘Allinne oer de swiere jierren yn de Otago haw ik noch wolris wylde dreamen. Us âldste jonkje wie twa en op in jûn kaam Nick mei it ferhaal dat der yn 't suden fiifensantich eker lân te keap lei. ‘Dan ha wy yn ien klap mear lân as Minne Wijtsma fan Ousterhaule,’ bearde er. Mar tagelyk moast er wol tajaan dat de farm der wat ûngeryflik hinne lei. In ko of tsien koene wy dêr hâlde, en goed fyftich skiep. ‘Om te begjinnen.’ En der soe ek noch fee kocht wurde moatte. It wie yn de tiid dat feekeapjen hjir noch in spultsje wie fan helje en betelje.

De oare jûns kaam Nick der yn en ik seach it fuort: hy hat al gelok dien, wy ha de farm al. ‘Ik haw de pleats tegearre mei Kees de Bruin, dy Noard-Hollander.’ Net dat dizze deal my sa talake, mar ik woe ek wolris út it heavy metal home.

Wy op in moarntiid mei Kees de Bruin syn gammele âld auto djip de Otago yn. Reine, kâld, hurde wyn, dobben yn 'e dyk, yn fjilden en wegen gjin mins te sjen. It sil de jûns om acht oere hinne west ha, doe 't ik wer wat nearzige wenten foar 't fizier krige. Nee, gelokkich, Kees ried fierder. Even letter in útsloerde brievebus, doe in ferlitten wente, in bonkerak fan in fertuteaze ko, metershege stikels en stienbulten yn 't lân. By elk hûs tocht ik: as dit it mar net is. En Kees en Nick mar beare: ‘Man man, wat is dit bêst lân.’

It wie neare nacht, en it gyng fierder en fierder. Lang om let belânen wy op in hiem. De koplampen beskynden in rommeltsje; ik doarde amper te freegjen oft it dizze klinte wie. De bûtendoar hie op syn minst in moanne wiidiepen stien. Wy deryn. Nick koe net rjochtop stean, ik wie suver wat lêbich en sei: ‘De kop mar omheech, do hast it sels kocht!’ Alle doarren wiene fermôge, foelen hast útelkoar.

[p. 26]

‘As wy hjir àl spul krije,’ sei Aaf de Bruin, ‘dan kinne wy yn elk gefal net mei de doarren slaan. Ik leau dat ik earst doe yn 'e rekken krige dat wy hjir ek noch mei twa húshâldingen yn moasten.

Nick hat op dy ekskurzje noait de muffige rook fan in ferlitten hûs rûkt, hy snúfde allinne mar de rook fan aventoer op. Trije wike holden wy it út, doe barste de bom mei de De Bruinen. It wie op in moarn, Kees rôp dat er noch leaver wer mei de hiele santekraam op 'e boat stapte as er noch langer yn dit goare hutsje tahâlde moast. Wy koene foar in skaplik pryske syn part wol oernimme, sei er. Fan dat stuit ôf wiene wy boer en boerinne op in farm mei 75 eker lân.’

Nick: ‘En doe begûn it pas. Yn de wide omkriten sieten meiinoar acht boeren. No wie djip yn 'e Otago in fiere buorman mear wurdich as in fiere freon, dat ik gyng der op 't hynder op út. Wy moasten mei syn achten gearwurkje, besykje telefoan te krijen. It slagge ek noch, it draaide út op in soartemint party-line. Gyng de bel ien kear oer, dan wie der telefoan foar de Camerons, twa kear wie foar âlde Milton Kennedy, trije kear foar de Langley's, fjouwer kear foar ús. En as jûns foar 't earst yn fjirtjin dagen tsjin bedtiid de telefoan ris sân kear rinkele, dan soe der wol nijs út Ierlân foar de O'Leary's wêze.

Us earste grutte tsjinslach wie in kninepleach. It lân wie brún fan de kninen, dat wy binne as buorlju as ien man nei de Board stapt, sis mar nei 't polderbestjoer, om jild foar in bestridingsplan. As boeren krigen wy gâns in bedrach foar elke deade knyn. Dit like der op. Wy ramaaiden der sa yn om dat wy mear oerholden ha oan de kninen as oan alle kij en skiep mei-inoar. Op in jûn belle Geoff Henderson. ‘Wy moatte fansels wol genôch kninen oerhâlde,’ sei er. Wy tochten der allegearre gelyk oer, dat der waard in tuike-tuike-plan betocht. It duorre net lang, doe tilde it wer op fan de kninen.

It koe net útbliuwe, der kamen regearingsmannen út it Súdlân om it hear ris oer te sjen. Risseltaat: se woene ús op fêst lean sette. Wy woene provisy foar elke deade knyn ha. Under lieding fan Willy Cameron slagge it en akkoartsje ûf op in bêst fêst lean plus foar elke deade knyn dochs noch in pear dûbeltsjes. Plus wat deijild foar elk hynder en elke hûn. En dan ek noch in regeling foar

[p. 27]

elke bunder lân dy't wy oanpakke moasten.

Myn kriichsmacht tsjin de knyn seach der sa út: trije hynders, seisentritich hûnen en fjouwertûzen bunder te bejeien kninelân. No masten wy as boeren fansels wol serieus nommen wurde, dat wy begûnen in skoftke mei rottekrûd. Dêrmei krijst tachtich persint fan de hannel dea. Mar tagelyk fertelden wy oan de krantemannen, en dêrmei oan bestjoer en polityk, dat der sa ek skiep en kij gefaar rûnen fergiftige te wurden. Wy holden de publike opiny oan ús kant.

In arsenicum-stop. No wer allinne mei de hûnen en de gewearen op 'e kninen ôf. Doe't der opnij goed yn om ramaaid wie, sil der noch in persint of tsien oer west ha. No gyngen wy der oerdei mei de hûnen op út en by nacht brûkten wy ljochten. En dan sjitte. Op 't lêst wie der noch in persint of fiif fan de kninebefolking oer. Dy kategory ha wy besocht oan te pakken mei spesjale kninefallen.

Mar it is mei de kninen as mei de minsken: de aldergehaaisten bliuwe oer. En dy lêste kategory woe 'k sels ek ta hearre. Wy hiene trije poerbêste kninejierren hân, mar no moasten wy sels net tsjin de lampe rinne. Wilens hiene wy in knappe molkpriis en mei de skiep gyng it ek net min. Op dat momint wiene de kninen sa goed as útroeid.

It duorre net lang, doe kaam der in nije fijân: de wylde baarch, pleachbist fan elke skieppeboer. Hy friet ús aloan mear lammen op. Ik hie heule bêste hûnen, der sieten wreden by, dat tusken de hûnen en wylde bargen waard it in healjier duorjende striid op libben en dea. Noch sjoch ik op in neimiddei ien fan myn alderbêste hûnen út de bosk nei ûnderen kommen. De termen hingen der út. Dit koene wy as boeren net langer oer ús kant gean litte, dat wy binne hinne gien en ha in dea skiep fol fosfor troppe. Fergif. De oare deis hiene wy de ta de dea kearde dieder foar de loop. Bats!

De taaiste en gemienste en gehaaiste baarch wie in kolossale sûch. Dy hie ús wol fyftich lammen ôfpikt. Mei acht man ha wy der skoften op loerd, mar wy koene it kring net te pakken krije. Opnij in pear lammen snipt. Mar doe krige er biggen, en dêrfan ha wy ien libben yn hannen krigen. Doe hiene wy him al heal yn 'e

[p. 28]

strop. Buorman Pearsy Black hie it resept: de bigge oan in beam fêstbine, moai om mem raze litte, it âld sekreet komme litte en dan trije kear bats! Sa wie it libben yn de Otago.’

Aly: ‘It is oan alles te hearren, der sit “Otago” yn Nick. As dat der ienris yn sit, giet it der net wer út.’

Nick, suver wer wat oandien: ‘Ik ha hjir as feeboer op it Noardereilân altyd wiis mei myn grutte keppels kij west, mar as skieppeboer yn de Otago wie 'k mear ien mei de natuer. Yn Nij-Seelân seit men: al wurdt de Otago-boer ek sa demint as in podde, al is him de namme fan syn eigen frou ûntsketten, hy sil dy fuortendaalk de namme neame fan syn earste skieppehûn.’

Nick en Aly krigen trije sûne jonges, it soene grutte sterke keardels wurde mei in flut Otago yn 't bloed. ‘Der giet harren gjin see te heech,’ seit Nick grutsk. ‘Ien buorket op de grutte pleats hjir ûnder, de oare twa ha elk in lease-bedriuw yn fan alles en noch wat.’

De nacht falt oer it heuvellân fan Te Aroha, de ferteller komt oerein, bliuwt yn de iepen doar op de drompel fan de nacht stean. Der lykje in pear ljochtsjes yn 'e bergen, skean foarút, yn de heldere stjerreloft op te krûpen. Dan draait er him om en seit: ‘It is no yn wêzen fetpot, mar wy ha earst hiel wat oerwinne moatten. It desimaalstelsel en it nije muntstelsel waarden ynfierd, foar in pûn krigen wy mar twa Nij-Seelânse dollars werom, en dy dollars wiene even letter gjin bliksem mear wurdich. Yn 't begjin koest fan fiifhûndert skiep libje, no moatst mear as fiifhûndert kij ha. Sa ha wy hjir wolris achter de ynflaasje oan buorke. Der hat in tiid west, doe wie 'k suver even benaud dat alles my wer as sân tusken de fingers troch glide soe. Mar dat is net gebeurd.’

Wy rinne de mylde nacht yn, belânje by in kolossale âlde beam. Nick: ‘De Maori's beweare dat dizze reus âlder as fiifhûndert jier is. Se sizze, it is in beam mei mana, wat safolle betsjut as wiisheid, gesach, status. Sa'n âlde beam kapt men net om, dy jout men de tiid om te stjerren op it stuit dat it syn tiid is.’

Aly: ‘Heit en mem yn Sint Jansgea wiene âlde minsken wurden, Nij-Seelân wie foar harren noch altyd like fier fuort. Dat wy wisten net wat wy liezen dat se oerkomme soene.’ It ferhaal stiket even, wy rinne by de bosk del.

[p. 29]

‘Se kamen tegearre, se seagen hjir de frjemde fruchten, de snie op 'e berch, de reek út de krater, de fjilden achter de mar, de grutte farm, ús nij hûs hjir tsjin de helling. Orangewood. Ik wit noch, ik woe kofje sette, gyng mei mem yn 'e hûs. Heit en Nick bleauwen njonken elkoar yn 'e tún stean, mei de rêch nei my ta stiene se, en it wie as hiene der noait sân seeën tusken ús yn lein, krekt as wie der noait wat gebeurd.’

Lyckele de Jong: ‘De oare moarns sei skoanheit: “Ik soe wolris hinne gean kinne en fervje op de pleats in sânglês op de skuordoarren, lykas de boeren yn Gaasterlân dat diene.” Dat moast altyd wêze. De jonges hellen foar pake reade, wite en stângriene ferve. De âldman hat noch even op de ljedder stien, mar stoar om sa mar te sizzen mei de ferverskwast noch yn 'e hân.’

By de âlde beam mei safolle mana hâlde se even yn. Dan rinne se werom nei hûs.