It wrede paradys

[p. 5]

‘Foar de swalker leit der gjin paad, it paad ûntstiet swalkjendewei.’

Foar myn bernsbern Sietske, Anna, Berber en Bartle Jan

[p. 11]

Prolooch
De brutsen maityd

De dei kaam dat de koffers ynpakt klear stiene. Bagaazje fan in heit en in mem mei fiif bern. It boerespultsje, de bisten, it lân, alles wie âl net mear fan harren. As wiene se frjemden wurden yn harren eigen hûs, sa sieten se dêr op it pleatske op de Skieding yn Grinzer Pein ta it finster út te sjen. Sels de klok, dy't de lêste oere fuorttikke, hie it lûd fan in frjemd oerwurk.

In foarfal yn de twadde helte fan maaie 1948, belibbe troch in jonge fan fjirtjin. It wie op in jûn mei waar as side, de rook fan de maityd hong oer it lân, de sinne liet him hiel foarsichtich sakje, om sa de lêste dei sa lang mooglik te meitsjen.

Der kaam folk it paad nei it pleatske op. Earst twa manlju. De iene hie in trompet ûnder de earm, de oare wie de pistonblazer. Der kamen noch mear, manlju mei blinkerjende ynstruminten op 't skouder. Gjin kertier letter stie de hiele besetting fan de kristlike fanfare Crescendo fan Grinzer Pein op it hiem fan it lytse spultsje op de Skieding: de lytse en grutte bas, de lytse en grutte trom, de tuba's, tromboanes, bugels, trompetten en de piston.

Se besochten yn 't gelid te stean, de mannen fan 't korps, mar it like wol as waard der wachte op in sein fan Hegerhân. Doe tikke de man fan de grutte bas mei syn trouring op it izeren lid fan de reinwettersbak en waard it earferdôvjend stil. En dêr spile it korps, dêr barste de lêste maityd oan de Skieding yn Grinzer Pein útelkoar. Oft it in koraal wie of in mars, de jonge fan doe wit it net mear, mar yn elk gefal wie it muzyk dy't sa steatlik spile waard dat

[p. 12]

it wat wei hie fan de Deademars út de Tredde fan Beethoven.

De húshâlding stie it yn de lege syddoar oan te hearren. Op ien nei. De heit, dy't de kaartsjes foar de boat nei Amearika al yn 'e bûse hie, kaam net foar 't ljocht. It wêrom, dat begrypten de bern dêr yn de lege syddoar doe net.

***

De jonge fan fjirtjin wie in Amerikaan op jierren wurden. De bylden fan de ôfreis sieten him yn it ûnthâld as in filmfragmint dat by de ôfreis yn in stilsteand byld feroare wie. En no seach er werom en begûn er te fertellen. Alles waard opnij projektearre en de bylden wiene helder wurden: de heit mei syn motiven en tragyk, de sterke mem dy't de húshâlding der trochskuorde en it goede dat it nije bestean harren úteinlik brocht.

De jonge soe letter ris weromkomme op de Skieding, en dêr die bliken dat op it âlde stee de kamera noait stilstien hie. It wie in oar lân as dat wat er ferlitten hie.

Yn ien minskelibben feroare de ierde fan in ûneindich grutte planeet fol ûnbekende oarden yn in te bereizgjen wrâld, en sa rekken ôfskiedsserenades út de moade. Mar yn de libbensferhalen fan de âlde folksferhuzers wiene de reisôfstannen net oer te sjen. Se weagen harren yn in ûneindige romte en wisten net wêr't se belânen. ‘Foar ús wie Nij-Seelân noch fierder as de moanne, want de moanne koe men noch sjen,’ sei in âlde Friezinne oan de oare kant fan de ierde.

De achterbliuwers ûndergienen de ôfreis fan harren neisten as in libbene begraffenis. Foar de emigrant sels rûn it soms noch beroerder ôf, want oait dreauwen foar de kusten fan Virginia de klompen fan Fryske folksferhuzers.

De tsjûgenissen fan de Fryske swalker fan de tweintichste ieu leare ús dat emigrearen delkomt op it fermannichfâldigjen fan it libben. Men begjint in nij bestean yn in nije wrâld mei in nije taal, mar tagelyk tôget men oan it lêst ta alles mei fan it âlde lân.