Het Cancellierboeck

Teghen weem dat men biechten sal, dat vierde capitel.

Die³⁾ te Parys nae orlof steyt ende weit wael, in wat boeck of waer in dat men hem prueven sal, hy waer herde sot, hoerde hy dan van den mynsten meyster van Parys, ya van eynen die niet weerdich en weer iongher te syn ende liet hy den anderen groten wisen meyster, (hy weer herde sot)⁴⁾.

Aldus syn sulke sot lude⁵⁾, die verkiesen eynen onconstighen⁺ confessoer ende onbescheiden ende rukeloes om der lude salicheit. Ende wyse confessoer ende bescheiden ende die der lude salicheit mynnen, die schuwen sy ende derre en merken⁶⁾ sy niet. Eest dat sommighe lude besundicht syn mit onkuysheiden of mit ghiericheiden of mit ghewoenliker dronckenschap⁷⁾, sy sueken eynen confessoer, die van den selven onghemaec siec is, om dat hy se myn casteien sal ende hoer sunden berespen, dan een constich

3) B₁: Een clerc die te Parys na orlof steet, hi ware herde sot....; B₁ heeft, zooals gezegd is in hfdst. II geen cap.; B₂: Teghen wien dat men biechten sel.

4) H heeft na: ‘meyster’ nog: hy weer herde sot. Ik volg de lezing der 2 andere hss., die dit zinnetje niet hebben en beschouw: ‘ende liet hy den....meyster’ als een conditioneele bijzin.

5) De lezing van B₁ is beter: Aldus doen sulke liede, die....

+ f. 23v.

6) Mercken met ontkenning beteekent (hier): er niet om geven, er onverschillig tegenover zijn. B₁: en dire en micken si niet; B₂: ende micken dier niet; micken: letten op, zijn aandacht vestigen op. Beide lezingen zijn mogelijk.

7) B₁: met ghewoenlicheiden dronckenscape, met coellinghe; dronckenscape is hier genetief; coellinghe heeft hier weinig zin.

[p. 158]

man ende een bescheiden of een die van cuysschen leven is. Sy slachten Judas: hy biechde hem ende seechde: ic ben misdadich, ic heb verraden ende vercocht een gherechtich bloet ende guet man; Peccavi tradens sanguinem iustum. Tot wien sprac hy syn biecht?¹⁾ En trouwen, niet mitten apostelen ons heren, mer hy sprac se totten phariseen ende tot den ioeden, die syn salicheit niet en micden.⁺ Daer om soe bleif hy onbericht ende ewelic verloren. Doe hy seyde: ‘ic heb mysdaen’, sy antwoerden: wat ghaet ons aen, hed uch te voeren voersien.

Daer om sal hem der mensche te voeren voersien ende sueken eynen wysen biechter ende bescheiden, die wyslyc can onderscheiden die sunden wellic groet of wellic cleyne is, ende die nae elcken kan gheven salighen raet ende salighe medicyn. Onse here spriect: als der blynde den blynden leyt, soe vallen sy beide gherne inden grave. Versus: Si cecus cecum conatur ducere secum, in foveam ducto[r] primo cadit inde secu[t]o[r].

Eyn mensche, die sich begheert te biechten tegen wiser ende berichtsamer papen dan syns selfs cureyt is, hy sal oerlof bidden synen cureyt; want nae ghemeynen recht is elcken mensche, wyf of man, eenwerf des iaers alle syn sunden sculdich te biechten⁺ teghen synen properen cureyt. Omnis utriusque sexus tene[tur] semel confiteri in ann[o]²⁾ omnia peccata sua proprio sacerdoti.

Ist oec dat sake, dat eyn prochipape synen ondersaten egheinen orlof en wil gheven anderswaer te biechten, soe sal dese ondersittich mensche oetmoedelic biechten teghen syn prochipape al syn sunden nae den wysdom synre consciencie, ende ontfaen absoluci ende penitencie; ende dan mach hy biechten die selve sunden om te bat bericht³⁾ te syn, sonder orlof van synen prochipape, teghen wat biechter hy wilt⁴⁾. Augustinus seecht: soe der mensche tegen mennighen biechter biecht die onschemelheit synre sunden in hope der ghenaden, soe hy lichteliker beyaget gracie, dat hem syn sunden werden vergheven.

1) H heeft: biecht; en trouwen niet.... B₁: tot wien sprac hi biechte; trouwen niet....enz.

+ f. 24r.

+ f. 24v.

2) De lat. tekst is in H op verschillende plaatsen wederom corrupt.

3) In H staat: berichte; in B₁: bericht.

4) B₁ heeft hier een uitbreiding: Het is een ander dinc, dat een minsche scuwet sinen persoen van nide....; hierin wordt betoogd, dat, als de biechteling de belijdenis heeft afgelegd, de biechtvader hem behoort toestemming te geven, om ook elders eens te mogen biechten.

[p. 159]

Augustinus: [Quanto] pluribus quis confitetur in spem venie turpitudinem sui criminis tanto facilius consequetur g[r]aciam remissionis¹⁾.

Het velt selden, dat eyn clerc is guet meyster ende wys syn⁺ mach, die niet dan voer eynen meyster en heeft ter scholen gheghaen. Alsoe ghevellet selden, dat eynich mensche wael can biechten, die niet en pliecht te biechten dan teghen eynen biechter, want soe wael mach men leeren biechten aen mennigherhande biechters. Ende oec ghevellet selden, dat eynich biechter die biecht can hoeren, hy en hebbe ghehoert die ghene, die wael biechten konnen, ende die teghen voel biechteren hebben ghebiecht²⁾. Ende weet oec wael, dat voel beter is ende salichliker mit eynen confessoer, die des menschen salicheit mict ende mynt, die oec guet in hem selven is, die saecht is ende niet styf, ende die die ghewoenten van biechten by ghewoenten can, dan teghen grote papen die alle punten doen willen nae der scryft. Want wy sien van beghynne der kerstenheit, dat meir sunderen syn bekeert van den ghenen, die ontfermenisse hebben ghehadt totten sunderen, ende⁺ mynne tot des menschen salicheit ende hem guedertierlic toe hebben ghesproken ende vryndelic gheleert ende ghecasteyt, dan van groten papen die hem verheffen in hoeren consten ende in hoere papescap. Gregorius spriect: Const boven alle konst is die siele wael te mynnen. Gregorius: Ars arcium est zelus animare³⁾.

Coenliker mach een mensche vraghen des hy twivelt vruech en spade, ende die heimelicheit synre herten ende synre consciencie opluken ende kundighen den ghenen, daer hy mede bekant is dan eynen vremden. Dits seer teghen die ghene, die voel ende liever hebben te biechten teghen vreemde biechters dan teghen die ghene, die sy kennen ende die haer salicheit mynnen ende die oec alsoe berichtsam syn als die vreemde syn. Die wysman seecht: du sals dyn heymelicheit vertrecken dinen heymeliken vrint, dats⁺ dinen biechter die du kenst, ende die dyn salicheit begheert meir dan een vreemde biechter, opdat hy soe berichtsam sy of meer

1) De lat. tekst is hier gedeeltelijk corrupt.

+ f. 25r.

2) De volgorde der zinnen is in B1 eenigszins anders.

+ f. 25v.

3) B₁ heeft nog de volgende passage: Wet dat wel, dat goede studente te Parys eer horen huer bueke voer lantsliede ende daer si met bekint ende coene syn, op dat si alsoe wel lese(n) oft bat alse andre dan voer vremde meestre ende het ware den studente nudelyc, hoerden si voer vremde meestre ende lieten haer lantsliede meestre, die soe wel oft bat lesen. Coenliker - enz.

+ f. 26r.

[p. 160]

dan een vremde, Catho, versus: Nec quisquam melior medicus quam fidus amicus; consilium archanum tacito committe sodali. In Proverbiis: causam tuam tracta cum amico tuo et secretum tuum extraneo ne reveles et hoc est intelli[gen]dum ceteris paribus.

Nu merct sulke sotte punten, die den mensche decwile groten anxt maken te biechten den ghenen, die sy kennen; ende oec beletten syse decwile te biechten alsoe als haer consciencie wroecht. Het syn sulke onwyse lude, die dencken: ay, wie saltu dich moghen biechten teghen dinen prelaet of teghen dyn prochipape ende teghen den die dich kent; du en sals voert aen niet dorren komen voer syn oghen. Ay dore mensche, het en is niet¹⁾, alsoe du denckes.⁺ Die cracht der biecht bynt alle die lede des biechters alsoe, dat nye schrynen²⁾ noch ander vat alsoe vast besloten en was, als syn mont besloten wort overmits der biechten; ende alle syn lede syn onmechtich totter biechten wart te doen eynich teiken ghelyc eynen steen ende einen schyme van eynen bome, die niet en deyt, dan dat men laefenisse ende troest van coelenisse heeft. Ende al viel die mensche weder in sunden, nochtan soe en ontsie hy hem niet te biechten. Want het is beter, dat dyn prelaet of dyn biechter weet, dat du bist in gracie of in gueden punten, dan dat hy twyvelde in dy. Want waer³⁾ dattu en schuwes ende niet en biechtes teghen hem, soe mocht hy dencken totty wart, dat tu in quaeden staet waers; des mochstu dy vermyden ende schamen. Mer spricstu dyn biecht teghen hem, soe is dyn prelaet of dyn confessoer, die⁺ te voeren mocht twivelen, wael seker dattu best in gueden staet ende in gracien overmits dyn berouwenisse ende dyn biecht.

Want alsoe schier als den mensche syn sunden rouwen uut wilghewarighe⁴⁾ biecht te spreken, soe verghieft onse here die sunden. Psalmus: Dixi confitebor adversum me in iusticiam meam domino et tu remisisti impietatem peccati mei. Sulke menschen dencken oec aldus: dyn prelaet of dyn prochipape is dich hoefsche ende guedertieren; segstu hem, dattu nu weder ghevallen bist in sunden, soe heefstu verloren syn gracie ende syn vrintscap. Dat en saltu niet dencken. Want wie is, die een lief kynt heeft

1) B₁: hets niet alsoe dan du peinst.

+ f. 26v.

2) B₁: scrine: B₂: scrien.

3) B₁: Want wert dat sake, dat ghine scuwet ....

+ f. 27r.

4) H: ghewarighe; wil staat in marg.; B₁: wille ghewaerechteghe; B₂: wille ghewaer.

[p. 161]

verloren een iaer of meir, of het heeft ghequolen¹⁾ tot op die doet, ende dat kynt wort ghevonden ghesont ende wael te ghereeck²⁾, der vader salt herde blydelic ontfaen. Hoer wat die guede vader seet int ewangelie: myn soen was doet ende verloren overmits die sunden ende is levende worden ende is vonden overmits berouwenisse⁺ ende biecht. Dominus in ewangelio: Quis ex vobis homo habens oves centum. Item: quedam mulier habens dragmas decem. Item: filius meus mortuus erat et perierat et revixit et inventus est. Hier by moechder hoeren ende weten ende seker syn, dat ure prelaet ende ure biechter sal uutter maten blyde syn, dat hy wael weet, dat ghy nu levende syt, die doetsiec of verloren was eerst.

Sulke lude syn oec alsoe, als sy ghevallen syn in sunderlinghen groten ontemelike sunden, dat syse niet en dorren biechten teghen den biechter, den sy kennen ende dencken aldus: segstu hem dese sunden, hy sal dy haten ende versmaden ende onweert hebben in synre herten. Mensche des en is niet; want eyn mensche, die eynen prelaet of eynen biechter daertoe verkiest, mit betrouweliker trouwe, hem te segghen ende tondecken die heymelicheit synre herten ende synre consciencie, dat hy om gheen verghenclic guet en secht⁺ noch vader, noch moeder, noch man, noch wyf, noch kynder, dat en mach niet syn, der biechter of die prelaet en moet³⁾ by naturen ende by cracht meer mynnen van herten in Gode, ende voel meer dan hy te voeren dede den ghenen, die hem syn meyste heymelicheit openbaerde, ende alsoe voel betrouwet; ende hy is dien schuldich van gherechter schout meer te mynnen dan eynen anderen, die hem syn heymelicheit niet alsoe verre en betrouwet noch en ontdect.

Oec kent hy⁴⁾, [nae dien] dat hy mit trouwen syn biecht heeft ghesproken, dat hem syn sunden syn vergheven, ende dat hy is in der gracien Gods; ende daer om is hy hem schuldich meer te

1) B₁: oft het heeft ligghen quelen tote op die dooet; B₂: of het quelt totter doet toe.

2) B₁: kint worde wedervonden wel te ghereke; B₂: dat kint wort ghevonden ende wel gheraect. De lezing van H en B₁ is beter.

+ f. 27v.

+ f. 28r.

3) In H staat achter moet: di. Men kan dit òf laten vervallen, gezien het object: den genen in de vlg. zin, òf veranderen in: dien; di heeft echter weinig zin. B₁ heeft: moet bi natueren; B₂: en moeten (= moet hem) bi natueren.

4) H: Oec kent hy, dat hy - dat hem: geen goede constructie; B₁ (en B₂): oec kint hi, nadien dat hy enz.

[p. 162]

mynnen, dan hy te voeren dede ende den ghenen, daer hy des niet af en wist.