Het Cancellierboeck

Dat men decwile biechten sal, Dat derde capittel.

Clercken⁴⁾ te Parys, die daer ligghen ter scholen om te leren ende te studeren, en syn gheyne guede studenten gheheiten, die te mynsten ter weken niet twe daghe ter schole en ghaen. Wie mach hy dan heyten int boeck der consciencie een guet scholier, dene die des jaers cume eynwerf geyt te biechten?

Ist oec dat sake, dat een clerc te Parys anders en gheen lesse en hoert, dan die men leest buten den ordinarys⁵⁾, ende die lessen heyten overloepende of haestighe lessen, die en heyt te Parys egheen scholier. Ende wort oec dese clerc ghevanghen van enighen feyten⁶⁾ ende gheleyt int prysoen, egheen⁷⁾ meyster te Parys en vraghet⁸⁾ nae desen clerc, noch en bidt voer hem als voer synen scholier hem te verloesen.

4) B¹: Een clerc en soude te Parys goet scolier ende goet student niet syn gheheten, die te mynsten....

5) B₁: buten ordinancien; Zie hfdst. IV, C.

6) B₁: fauten. B₂: feite. Beide lezingen zijn mogelijk.

7) H heeft voor: egheen: ende, wat geen zin heeft.

8) B₁: en dreecht desen clerc aen hem alse sinen scolier noch en bidt voer hem; B₂: en vraghet na desen clerc. De lezing van B₁ beteekent: geen meester zal het oordeel, het vonnis over zoo'n student voor zich willen opeischen; cf. de uitdrukking: an scepenen dragen: iets aan de uitspraak van schepenen onderwerpen.

[p. 155]

Alsoe syn voel lude, die niet in den boeck der consciencie en lesen mit manieren, ende mit voersiennighen studeren ende mit ghestadighen voerpeynsen¹⁾, mer mit eynen corten ende haestighen ende ruekelosen overloepen, ende hoer grove sunden te segghen laten ende mennighe roekeloes dinc ende sunden mit haesticheiden achter te laten.

Dese en helt niet die grote meyster van hemelryc Iesus Cristus voer synen scholier. Want hy spriect selve: Ghy het my meyster ende here ende ghy segt wael, want ict bin²⁾. Johannes: Vos vocat[i]s me magister et domine et vos benedicitis sum [etenim]³⁾.

Ende is dat sake, dat aldusdanighe lude ghevanghen werden van den proest der hellen, ende werden gheworpen int prysoen ende in den kerker der hellen, dese meyster Iesus Cristus en salse⁺ niet verloesen⁴⁾, noch kennen voer syn scholier; mer hy sal segghen dit: Nescio vos, dats: [ich] en ken uch niet⁵⁾; ic en sach uch nye in myn schole dan eynwerf des iaers, ende dat selve loepende ende haestelyc als een hane over heyte colen loept.

Aldus ghedane scholier⁶⁾ en was niet die guede man David; die belyede alle syn sunden van al synre herten ende mit ghestadighen voerdencken alsoe, dat hy des nachts plach op te staen als een guet student Gode te loven ende te ondersueken syn consciencie, om te bekennen syn sunden ende te lesen in der biechten. Psalmus David: Dixi, confitebor adversum me in iusticiam meam domino. Item, confitebor tibi domine in toto corde meo. Item, media nocte surgebam ad confitendum tibi. Item, meditatus sum nocte cum corde meo exercitabor et scopebam spiritum meum.

Ende wetet dat wael, dat die mensche, die alre meyst oeffent die⁺ schole, daer men leest dat boeck der consciencien in die biecht, sal heyten die meeste clerc ende terecht hebben orlof te lesen int boeck des levens. Ende hierom eyn maet monnick, die niet en schynt der werelt⁷⁾ doghen[d] ende die is als een alf, ofte een maet,

1) B₁: met....voerpeinsene ende met ordinancien, maer met....

2) B₂: ende segt wel: ic bent.

3) H: et enim.

+ f. 21r.

4) B₁: verlossen noch over syn scoliere betalen, maer....

5) In H staat: en uch niet ken, met twee teekentjes, één voor ‘uch’ en één na ‘niet’ ter aanduiding, dat deze woorden moeten worden omgezet.

6) B₂: van aldusdanighen luden en was David....

+ f. 21v.

7) H heeft: eyn maet (nederig) monnick, die niet en schynt der wereld doghen ende....; de beteekenis is: die oogenschijnlijk voor de wereld niet ‘edel’ is, haar niet voortreffelijk toeschijnt; ik meen, dat oorspronkelijk: dogende gestaan heeft. B₁ heeft: die scynt ter werelt niet doeghen; de afschrijver van B₂ merkte, dat aan de tekst iets haperde en vulde ‘te’ aan: schynt ter wereld te doghen. De lezing der voor ter is m.i. de meest oorspronkelijke, daarom veranderde ik doghen in doghend(e).

[p. 156]

verworpen beghyne¹⁾ of een erme sympel broeder of suster, sullen meirre meyster syn, ende ghereider ende bat konnen antwoerden van des, dat men hem vraghen sal uten boeck der consciencien, ende ghereider sullen sy syn orlof te hebben, dat sy moghen lesen int boeck des levens voer den groeten cancellier van hemelryc, dan mennich groet meyster in teologyen ende mennich groet prelaet ende prince ende mennich groet meyster²⁾ in voel anderen konsten, die herde kunstich ende seer vernoemt syn; want wysheit⁺ der werelt is sotheit voer Gode. Paulus: Prudencia huius mundi stulticia est apud deum.

Sint Bernaert spriect: het connen voel lude groete conste ende clercgie ende sie en konnen noch en kennen hem selven niet. Het weer salichliker, dat een mensche hem selven kennende weer, alsoe dat hy dat boeck der consciencie wael ende volcomelic lees in der biechten, dan of hy des niet en konde of dan hy waer alsoe groet meyster, dat hy kende den loep der sterren ende des firmaments ende die crachten alrehande crude ende ghesteynte ende wesen ende complexi[e]³⁾ alre lude, ya dan of hy hedde kennenisse alre dinghen, die beneden Gode syn in hemelryc ende in eertryke ende in der hellen, ende verroeckeloesde hem selven te kennen ende syn consciencie⁴⁾. Bernardus: Multi multa sciunt et se ipsos nesciunt, alios inspiciunt et se ipsos deserunt: deum querunt per exteriora⁺ et reli[n]quunt sua interiora. Sed qui[d]⁵⁾ prosunt littere erudicionis [Prīsciāni] Aristotelis Galieni, Ypocratis in pellibus ovinis nec deleas de libro consciencie tu[e] litteras mortis. Versus: Vite gutta pie preit omni philosophie. Augustinus spriect: Here, ghif my te kennen di ende my. Augustinus: Da michi domine ut egnoscam te et me.

Als een clerc te Parys voer alle die clerken ende meysters best ende gheredelichste antwoert, dat die meyster van groten naem

1) B₁: een maette nonne oft een maet bagaert oft een mate verworpen beghine oft lollaert; B₂: beghinne....of een arm sympel lollaert of een zwester.

2) B₁: menich groet clerc ende meester in teologie, in recht, in astronomie ende in medicinen.

+ f. 22r.

3) B₁: complexie.

4) B₁: noch beter ware den minsche, dat hi hem selven ende tboec siere consciencien wel kinde ende lase, dan dat hi dit al kinde ende hem selven willens verroekeloesde....enz.

+ f. 22v.

5) H: quiam; corrupt.

[p. 157]

swygen moet ende niet en can gheantwoerden, dats hem daer een grote eer ende men hetten den besten clerc van allen. Alsoe ist mit den ghenen, die dicwyle gherne ter scholen gheit¹⁾, daer men in der biechten leest dat boeck der consciencie, die sal wael ende cuenlic antwoerden. Want die nu dat best biechten kan ende hem van sunden huet, sal daer best connen antwoerden voer den groten cancellier ende meyster van hemelryc. Daer sal bat konnen antwoerden⁺ een sympel monnic of een oetmoedich conveers of nonne of een maet beghyne, dan sulke grote meysters, die nu luttel mick[en]²⁾ ende cleyne sorghe h[ebben] in dat boeck der consciencie te studeren, daer die sympel gheistelike lude eernstich ende sorchvoldich om syn; ende die nu groet meysters syn nae der werelt loep, sullen daer swyghen ende groet schande doeghen, daer dese sympel lude ghereit sullen connen antwoerden ende groet eer ontfaen.

1) n.l. de school der biecht, waarin men leest, enz.

+ f. 23r.

2) H: mickt; B₁: want die grote meestre luttel nu micken op tboec hurer consciencien te studerene. H: sorghe heeft.